Σώσα

Όταν μέναμε στο νούμερο 10, η Βαρσοβία ήταν ρώσικη. Όλες οι επιγραφές έπρεπε να είναι γραμμένες στα ρώσικα. Μετά ήρθαν οι Γερμανοί και έφεραν την πείνα. Κι ύστερα οι εθνικιστές Πολωνοί σήκωσαν κεφάλι και είπαν: "Η Πολωνία είναι δική μας!". Κάποια παιδιά από δω κατατάχθηκαν στη μεραρχία του Πιλσούντσκι και σκοτώθηκαν. Ο Πιλσούντσκι έφτασε με τους άντρες του στο Κίεβο, όμως  μετά ο στρατός του υποχώρησε ξανά στον ποταμό Βιστούλα. Ο κόσμος νόμιζε ότι έρχονταν οι μπολσεβίκοι και οι ρουφιάνοι άρχισαν να μιλάνε για ξεκοίλιασμα όλων των πλουσίων και αρπαγή των χρημάτων τους. Μετά οι μπολσεβίκοι απωθήθηκαν. Μετακινήσεις εδώ, μετακινήσεις εκεί, οι ελλείψεις όλο και αυξάνονται. 

Τη μεσοπολεμική Πολωνία στριμώχνουν δύο πανίσχυροι αντίπαλοι. Ενώ ο Χίτλερ βρίσκεται προ των πυλών, στην εβραϊκή κοινότητα της πρωτεύουσας Βαρσοβίας ο Άρελε και η Σώσα μιλούν γίντις και πρωταγωνιστούν σε μια αινιγματική ερωτική ιστορία.

Η μητέρα μου έλεγε συχνά ότι ήταν απρεπές για έναν γιο ραββίνου και μελετητή της Γκεμάρα να συγχρωτίζεται με ένα κορίτσι, και μάλιστα από μη ραββινική οικογένεια. 

Η Σώσα ήταν εννέα χρονών, αλλά όταν μιλούσε έμοιαζε με εξάχρονο. Είχε μείνει δύο φορές στην ίδια τάξη στο δημόσιο σχολείο όπου την έστελναν οι γονείς της. Είχε ξανθά μαλλιά που έφταναν μέχρι τους ώμους της όταν ξέπλεκε τις κοτσίδες της, γαλανά μάτια, κομψή μύτη και μακρύ λαιμό. Έμοιαζε με τη μητέρα της, που στα νιάτα της ήταν διάσημη για την ομορφιά της. 

Εβραϊκή κοινότητα στην Πολωνία (1785)

Στην εβραϊκή αγωγή οι απαγορεύσεις υπάρχουν παντού και αφορούν τα πάντα. Κάθε επιθυμία συνιστά παράβαση. Ο Άρελε, γιος ραβίνου, μεγαλώνει λαμβάνοντας την αυστηρότερη ανατροφή. Κάθε φορά που θέλει να δραπετεύσει από το ακραία θρησκευτικό περιβάλλον του σπιτιού του, καταφεύγει στο σπίτι της Σώσας. Δοκιμάζει τα γλυκά της μητέρας της, παίζει με κανονικά παιχνίδια και της αφηγείται τις ιστορίες που επινοεί. 

"Έχουν καταλάβει ολόκληρη την Πολωνία", συνέχισε. "Οι πόλεις γέμισαν από δαύτους. Παλιά μόλυναν με την παρουσία τους μόνο τις οδούς Ναλέφκι, Γκζυμπόφσκα και Κροχμάλνα, αλλά τελευταία εξαπλώνονται παντού σαν τα σκουλήκια. Έφτασαν ακόμα και στο μακρινό Βιλάνουφ. Ένα πράγμα με παρηγορεί: ο Χίτλερ θα τους κάψει σαν κοριούς". 

Με το ζόρι συγκρατούσα το τρέμουλό μου. Ο άνθρωπος αυτός ακουμπούσε το ξυράφι του στον λαιμό μου. Σήκωσα τα μάτια και για μια στιγμή συνάντησα τα πρασινωπά δικά του. Άραγε υποπτευόταν ότι ήμουν Εβραίος;

Η κατάσταση στην Πολωνία γίνεται ζοφερή, ο αντισημιτισμός απλώνεται όλο και περισσότερο στα λαϊκά στρώματα. Οι Εβραίοι αντιμετωπίζονται ως παράσιτα και υπονομευτές του έθνους, ενώ ταυτίζονται άλλοτε με τους καπιταλιστές και άλλοτε με τους μπολσεβίκους. Ο Άρελε εγκαταλείπει την οδό Κροχμάλνα και αφοσιώνεται στη λογοτεχνία. Ο τρόπος ζωής του, πότε ιερός και πότε βέβηλος, ταιριάζει ταυτόχρονα σ' έναν κολασμένο άθεο και σ' έναν φανατικό Εβραίο. Εξελίσσεται σε διανοούμενο που δεν τον συγκινούν οι μεγάλες ιδεολογίες της εποχής του, τη νομοτελειακή φύση των οποίων φαίνεται πως αντιλαμβάνεται πολύ προτού πέσουν οι μάσκες και αποκαλυφθεί το ολοκληρωτικό τους πρόσωπο. 

Πώς θα μπορούσα να είμαι Πολωνός πράκτορας όταν μ' έχουν ρίξει σε κάθε φυλακή της Πολωνίας για το ιδανικό μας; Πώς θα μπορούσα να είμαι φασίστας, όταν διατέλεσα επί χρόνια εκδότης ενός περιοδικού που τα έβαζε με τους σιωνιστές, την Μπουντ, το Πολωνικό Σοσιαλιστικό Κόμμα και κήρυττε ανοιχτά τη δικτατορία του προλεταριάτου; Η οικογένειά μου ήταν από τις φτωχότερες των φτωχών και όλη μου τη ζωή υπέφερα από την πείνα και την ανέχεια. Ο σοσιαλισμός ήταν η μόνη μου παρηγοριά. 

Ο αγώνας του να κατακτήσει την αλήθεια μέσα από τη λογοτεχνία αποδεικνύεται άκαρπος, οι σχέσεις του με συγγραφείς και διανοούμενους της Βαρσοβίας αδιέξοδες. Συνάπτει ερωτικούς δεσμούς με χειραφετημένες γυναίκες που δεν καλύπτουν καμιά του ανάγκη. Σταθερή ερωμένη του είναι η Ντόρα, νεαρή κομμουνίστρια που περιμένει πως ο Στάλιν θα σώσει τον κόσμο, μέχρι που βλέπει τους συντρόφους να φτάνουν στη Σοβιετική Ένωση, να αντιμετωπίζονται σαν φασίστες, προδότες και πράκτορες των πολωνικών μυστικών υπηρεσιών, για να καταλήξουν φρικτά βασανισμένοι στην εξορία. Ερωτικές σχέσεις έχει επίσης με την Τσέλια, σύζυγο καλού του φίλου, την Μπέτυ, ατάλαντη ηθοποιό και σύντροφο Αμερικανού εκατομμυριούχου, και την Τέκλα,  τη νεαρή καμαριέρα του δωματίου που νοικιάζει. Καμία δεν του γιατρεύει το υπαρξιακό κενό στο οποίο τον βυθίζει από τη μια η έλλειψη πραγματικής αγάπης και από την άλλη η επικείμενη εισβολή των ναζί. 

Ακούμπησε το κεφάλι της στον ώμο μου. Ένα αίσθημα απόγνωσης με πλημμύρισε, μαζί με την ανακούφιση που μου έδινε η επίγνωση ότι δεν έφταιγα εγώ γι' αυτό το μπλέξιμο. Μες  στο μισοσκόταδο έκανα νεύμα στον άλλο μου εαυτό, τον παρανοϊκό μου δικτάτορα, συγχαίροντάς τον για αυτή τη φαιδρή νίκη του. Έκλεισα τα μάτια και αισθάνθηκα στο πρόσωπό μου τη ζεστασιά από το κεφάλι της Σώσας. Τι είχα να χάσω; Τίποτα περισσότερο από τον οποιονδήποτε. 

Η επιστροφή του Άρελε στη μυθική οδό Κροχμάλνα είναι επιστροφή στην Εδέμ των παιδικών του χρόνων; Η αθωότητα του παιδικού έρωτα γίνεται καταφυγή στον μοναδικό παράδεισο που τον προστατεύει από το συναίσθημα του έκπτωτου;

Γίαν Καντάρ, "Το μαγαζάκι της κεντρικής οδού" (1965)

"Όχι, Σώσελε. Πιστεύω στον Θεό, αλλά δεν πιστεύω ότι αποκαλύφθηκε και παρέδωσε στους ραββίνους όλα εκείνα τα κατεβατά των νόμων που έχουν προσθέσει στο πέρασμα των χρόνων".
"Πού είναι ο Θεός; Στον ουρανό;"
"Κάπου πρέπει να είναι".
"Γιατί δεν τιμωρεί τον Χίτλερ;".
"Α, δεν τιμωρεί κανέναν. Δημιούργησε και τη γάτα και το ποντίκι. Η γάτα δεν μπορεί να φάει χορτάρι, πρέπει να φάει σάρκα. Δεν φταίει αυτή που σκοτώνει τα ποντίκια, ούτε, βέβαια, φταίνε τα ποντίκια. Εκείνος δημιούργησε το πρόβατο και τον λύκο, τα κοτόπουλα και τους σφαγείς, τα πόδια και τα σκουλήκια που αυτά ποδοπατάνε". 

 Γίαν Καντάρ, "Το μαγαζάκι της κεντρικής οδού" (1965)

Η Σώσα είναι και δεν είναι γυναίκα. Ψυχικά ασθενής, δεν έχει αναπτυχθεί κανονικά, δεν μπορεί να τεκνοποιήσει, δεν έχει φίλες, δεν δουλεύει, δεν αποχωρίζεται ποτέ τη μητέρα της. Ο έρωτας για μια τέτοια ύπαρξη μετεωρίζεται μεταξύ νοσηρότητας και αγιοσύνης. Αν, όμως, η Σώσα είναι άμυαλη ή καθυστερημένη, γιατί κανείς δεν μπορεί να απαντήσει στις απορίες της για τον κόσμο; Η απόφαση του Άρελε να θυσιάσει τη δυνατότητά του να διαφύγει στην Αμερική κληρονομώντας την περιουσία ενός μεγιστάνα για να την παντρευτεί ισοδυναμεί με αυτοκτονία ή με λύτρωση; Ο ήρωας εγκαταλείπει το κυνήγι της ηδονής και μιας κοσμικότητας που τον κάνει να αισθάνεται ανέστιος κι απελπισμένος, για να επιστρέψει στη μήτρα του εβραϊσμού που του δίδαξε η παιδική ανατροφή του: στην αυταπάρνηση, την έξοδο από τα παιχνίδια δύναμης και κυριαρχίας. 

Αληθινή θρησκεία, έλεγε ο Μόρρις, δεν είναι να υπηρετείς τον Θεό, αλλά να τον αμφισβητείς. Αν Εκείνος επιθυμεί πολέμους, Ιερές Εξετάσεις, σταυρώσεις και Χίτλερ, εμείς πρέπει να επιδιώκουμε την αρετή, το χασιδισμό, τη δική μας εκδοχή της Χάριτος. [...] Δεν μας έκλεισαν οι Εθνικοί στα γκέτο, έλεγε ο Μόρρις, ο Εβραίος κλείστηκε εκεί με τη θέλησή του, επειδή κουράστηκε να κάνει πολέμους και να μεγαλώνει παιδιά που θα γίνουν αυριανοί πολεμιστές και ήρωες στα πεδία των μαχών. 

Σε στιγμές που μοιάζουν οριακές, ο Άρελε δεν απομακρύνεται από τη ζωή, αλλά επανασυνδέεται μαζί της επιλέγοντας την αγάπη. Ακόμη κι η παραμυθία που του προσφέρει η λογοτεχνία θα υστερούσε τόσο μπροστά της. 

***

[1] Ισαάκ Μπάσεβις Σίνγκερ, Σώσα (μετάφραση Μιχάλης Πάγκαλος), Κίχλη, Αθήνα 2019. 

[2] Περισσότερες φωτογραφίες για την καθημερινότητα στο εβραϊκό γκέτο της Βαρσοβίας εδώ. 

Ένας Εβραίος στον κουρέα

Charlie Chaplin, "The Gold Rush" (1925)

"Τι πόλη σου είναι όμως η Βαρσοβία! Έχουν οι Οβριοί Γιομ Κιππούρ, και τα πάντα νεκρώνονται. Και υποτίθεται ότι αυτή είναι η πρωτεύουσα, η κορόνα του πολωνικού μας έθνους. Είναι γελοίο!". 

Με είχε πάρει για Εθνικό. Ήθελα να του απαντήσω, αλλά κατάλαβα ότι, αν έλεγα πάνω από δύο λέξεις, θα με πρόδιδε η προφορά μου. Συγκατένευσα, προφέροντας μέσα από τα δόντια μου τη μόνη λέξη που δεν θα μπορούσε να με προδώσει: "Tak". 

"Έχουν καταλάβει ολόκληρη την Πολωνία", συνέχισε. "Οι πόλεις γέμισαν από δαύτους. Παλιά μόλυναν με την παρουσία τους μόνο τις οδούς Ναλέφκι, Γκζυμπόφσκα, και Κροχμάλνα, αλλά τελευταία εξαπλώνονται παντού, σαν τα σκουλήκια. Έφτασαν ακόμη και στο μακρινό Βιλάνουφ. Ένα πράγμα με παρηγορεί: ο Χίτλερ θα τους κάψει σαν κοριούς. 

Με το ζόρι συγκρατούσα το τρέμουλό μου. Ο άνθρωπος αυτός ακουμπούσε το ξυράφι του στον λαιμό μου. Σήκωσα τα μάτια και για μια στιγμή συνάντησα τα πρασινωπά δικά του. Άραγε υποπτευόταν ότι ήμουν Εβραίος; 

"Αγαπητέ μου κύριε, θα σας πω κάτι: Οι μοντέρνοι Εβραίοι, αυτοί που ξυρίζονται, μιλούν σωστά πολωνικά και προσπαθούν να αντιγράψουν τους αληθινούς Πολωνούς, είναι ακόμη χειρότεροι από εκείνους του παλιομοδίτες γερο-Οβριούς με τα μακριά καφτάνια τους, τις φουντωτές γενειάδες τους, και τους βοστρύχους δίπλα στ' αυτιά. Εκείνοι τουλάχιστον δεν πηγαίνουν εκεί που είναι ανεπιθύμητοι. Κάθονται στα μαγαζιά τους με τα μακριά μαύρα παλτά τους και ξεψαχνίζουν το Ταλμούδ τους σαν βεδουίνοι. Ψελλίζουν τα κορακίστικά τους κι όταν κάποιος χριστιανός πέφτει στα νύχια τους, του αρπάζουν επιδέξια μερικά γρόσια. Αλλά τουλάχιστον δεν πηγαίνουν στα θέατρα, στα καφέ και στην όπερα. Αυτοί που ξυρίζονται και φορούν μοντέρνα κοστούμια, αυτοί είναι η πραγματική απειλή. Θρονιάζονται στο Κοινοβούλιό μας και συνάπτουν συμφωνίες με τους χειρότερους εχθρούς μας: τους Ρουθηνούς, τους Λευκορώσους, τους Λιθουανούς. Όλοι αυτοί είναι κρυφοκομμουνιστές και Σοβιετικοί πράκτορες. Έναν σκοπό έχουν: να ξεριζώσουν εμάς τους χριστιανούς και να παραδώσουν την εξουσία στους μπολσεβίκους, στους μασόνους και στους εξτρεμιστές. Ίσως δυσκολευτείτε να το πιστέψετε, αγαπητέ μου κύριε, αλλά οι Εβραίοι εκατομμυριούχοι έχουν συνάψει μυστική συμφωνία με τον Χίτλερ. Παίρνει χρήματα από τους Ρότσιλντ, με μεσάζοντα τον Ρούσβελτ. Υποτίθεται ότι ασπάζονται τη χριστιανική πίστη, αλλά δεν έχουν στο μυαλό τους παρά ένα πράγμα: να υπονομεύσουν από τα μέσα και να διαφθείρουν τα πάντα και τους πάντες. Δεν είναι γελοίο;"

Έβγαλα έναν ήχο ανάμεσα σε γρύλισμα και αναστεναγμό. 

"Έρχονται εδώ για ξύρισμα και κούρεμα όλο τον χρόνο, αλλά όχι σήμερα. Το Γιομ Κιππούρ είναι μέρα ιερή ακόμα και για τους πλούσιους και μοντέρνους από δαύτους. Πάνω από τα μισά μαγαζιά είναι κλειστά εδώ στην οδό Μαρσαλκόφσκα. Δεν πηγαίνουν στους χασιδικούς ευκτήριους οίκους με γούνινα καπέλα και περιώμια προσευχής όπως οι παλιοί Οβριοί... Όχι, φοράνε ημίψηλα και κατευθύνονται προς τη συναγωγή της οδού Τλομάτσκα με ιδιωτικά αυτοκίνητα. Αλλά ο Χίτλερ θα καθαρίσει τον τόπο! Υπόσχεται στους εκατομμυριούχους του ότι θα προστατέψει τα κεφάλαιά τους, μόλις όμως οι ναζί βρεθούν σε θέση ισχύος, θα τους συγυρίσουν όλους -χα, χα, χα! Είναι κρίμα που θέλει να επιτεθεί στη χώρα μας, αλλά, αφού δεν έχουμε τα κότσια να καθαρίσουμε μόνοι μας αυτή την κόπρο, ας αφήσουμε τον εχθρό να το κάνει για μας. Κανείς δεν μπορεί να ξέρει τι θα συμβεί μετά. Για όλα φταίνε αυτοί οι προδότες οι προτεστάντες, που πούλησαν την ψυχή τους στον διάβολο. Είναι οι πιο θανάσιμοι εχθροί του Πάπα. Ξέρετε, αγαπητέ μου κύριε ότι ο Λούθηρος ήταν στην πραγματικότητα κρυφοεβραίος;"

"Όχι".

"Είναι τεκμηριωμένο γεγονός". 

Ο κουρέας πέρασε το πρόσωπό μου δύο φορές με τη φαλτσέτα. Με πασάλειψε με κολόνια και με πουδράρισε. Τίναξε με τη βούρτσα το σακάκι μου και με τα δυο του δάχτυλα απομάκρυνε λίγες τρίχες από τους ώμους μου. Πλήρωσε κι έφυγα. Όταν έκλεισαν την πόρτα του μαγαζιού πίσω μου, το πουκάμισό μου ήταν μουσκεμένο στο ιδρώτα. Άρχισα να τρέχω, χωρίς να ξέρω που πάω. Όχι, δεν ήθελα να μείνω στην Πολωνία! Έπρεπε να φύγω πάση θυσία!

***

[1] Ισαάκ Μπάσεβις Σίνγκερ, Σώσα (μετάφραση: Μιχάλης Πάγκαλος), Κίχλη, Αθήνα 2019 (σελ. 229-231).

Άουσβιτς - Μπίρκεναου

Το καλοκαίρι του 1941 -δεν μπορώ να θυμηθώ την ακριβή ημερομηνία- διατάχθηκα ξαφνικά να παρουσιασθώ στον αρχηγό των Ες-Ες στο Βερολίνο και μάλιστα να έρθω σε απευθείας επαφή με τον υπασπιστή του. Αντίθετα όμως με ό,τι συνηθιζόταν, εκείνος με είδε χωρίς τον υπασπιστή του και μου είπε: "Ο Φύρερ διέταξε την οριστική λύση του εβραϊκού ζητήματος κι εμείς, τα Ες-Ες, πρέπει να εκτελέσουμε τη διαταγή αυτή. Οι υπηρεσίες όμως που διαθέτουμε στην Ανατολή δεν είναι σε θέση να εκτελέσουν τέτοιας μεγάλης κλίμακας ενέργειες. Ως εκ τούτου όρισα γι' αυτό τον σκοπό το Άουσβιτς, αφενός λόγω της συγκοινωνιακής του θέσης, που εξυπηρετεί, και αφετέρου επειδή η περιοχή εκεί μπορεί να περιφραχθεί και να καμουφλαριστεί εύκολα. [...] Οι Εβραίοι είναι προαιώνιοι εχθροί του γερμανικού λαού και πρέπει να εξολοθρευτούν. Όλοι οι Εβραίοι που ανήκουν στις χώρες κατοχής μας πρέπει να εξοντωθούν τώρα, όσο διαρκεί ο πόλεμος. Αν δεν κατορθώσουμε τώρα να καταστρέψουμε τις βιολογικές ρίζες του ιουδαϊσμού, θα έρθει η στιγμή που οι Εβραίοι θα εξοντώσουν τον γερμανικό λαό..."

[Από το ημερολόγιο του Rudolf Hoss, διοικητή του στρατοπέδου του Άουσβιτς] 

Εγνατία οδός, εκτόπιση Εβραίων Θεσσαλονίκης

Δεν είναι λίγοι οι μαθητές που γνωρίζουν ελάχιστα πράγματα για το Ολοκαύτωμα των Εβραίων και μέρες σαν τη σημερινή επιβάλλεται να αξιοποιούνται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο από τα σχολεία. Εξάλλου, υπάρχουν εκατοντάδες βιβλία -λογοτεχνικά και μη- που αφορούν όσα συνέβησαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και ακόμη περισσότερες κινηματογραφικές ταινίες που παρουσιάζουν την εποχή και τα γεγονότα με διαφορετικούς τρόπους. Το υλικό είναι απύθμενο. 

Λένε πως μετά από μια επίσκεψη στο Άουσβιτς κανείς δεν επιστρέφει ίδιος...

Το στρατόπεδο βρίσκεται στην πολωνική πόλη Οσβιέτσιμ (πολωνικό όνομα του Άουσβιτς), λίγο έξω από την Κρακοβία. Όταν επισκέπεται κανείς την Κρακοβία, μάλλον αποκομίζει την εντύπωση πως οι Πολωνοί είναι περήφανοι που ζουν σε μια τόσο παλιά και όμορφη πόλη, ένα πραγματικό κέντρο πολιτισμού, αλλά αποσιωπούν ότι δίπλα της βρίσκεται ένα στρατόπεδο συνώνυμο της γενοκτονίας.

Μπλοκ 10 - Ιατρικά πειράματα

Μου έβγαλαν μία ωοθήκη και με ράψανε. Ήταν κι ένα κοριτσάκι εκεί δεκαπέντε χρονών, η Ντουρίκα, Θεσσαλονικιά κι αυτή. Πριν πεθάνει μου είπε να βρω τον αδερφό της, να του πω ότι πέθανε. Στο μεταξύ η κοιλιά μου φούσκωσε, ξέχασε ο γιατρός να με ράψει ολόκληρη. Έκλαιγα και είχα πυρετό, έκανε μόλυνση η πληγή και είπα στην Μπέλλα ότι εγώ θα πεθάνω. 

[Ζερμαίν Μάνο, δεκατριών ετών] 

 

Σκίτσο κρατούμενου του Άουσβιτς

Η UNESCO έχει ανακυρήξει το Άουσβιτς Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Αναρωτιέσαι αν ένας χώρος φρίκης και βασανιστηρίων καλώς λειτουργεί σήμερα ως μουσείο. 

Μόλις φτάνεις βλέπεις στην -τόσο διάσημη από τον κινηματογράφο- πύλη του στρατοπέδου την επιγραφή "Arbeit Macht Frei". Η εργασία απελευθερώνει. Το στρατόπεδο αρχικά μοιάζει μικρό. Θυμίζει συγκρότημα παλιών εργατικών πολυκατοικιών και το μέγεθός του φαίνεται αντιστρόφως ανάλογο των θηριωδιών που διαπράχτηκαν εκεί. 

Τα κτίσματα έχουν μετατραπεί σε μουσεία, καθένα από τα οποία είναι αφιερωμένο σε έναν διαφορετικό τομέα "ζωής" (ή θανάτου) του στρατοπέδου: κοιτώνες, όρθια κελιά, άθλιες εγκαταστάσεις υγιεινής και λίγο πιο έξω, κρεματόρια, φούρνοι, η περήφημη "σάουνα", θάλαμοι αερίων. Στο μπλοκ της "εξόντωσης" μπορεί κανείς να δει σωρούς μαλλιών, παιδικών ρούχων, προσωπικών αντικειμένων, γυαλιών και παιχνιδιών που εκτίθενται σε μεγάλες γυάλινες προθήκες. Οι τοίχοι καλύπτονται από καδραρισμένες φωτογραφίες όλων όσοι βρήκαν εκεί τον θάνατο. Άλλοι είναι σοβαροί, άλλοι προσπαθούν να χαμογελάσουν, οι περισσότεροι μοιάζουν αλλόφρονες. 

Πειράματα έκανε ο δόκτωρ Mengele που είχε το εργαστήριό του στο γειτονικό στρατόπεδο, Άουσβιτς ΙΙ-Μπίρκεναου. Ο Mengele χρησιμοποιούσε στο πλαίσιο γενετικών και ανθρωπολογικών ερευνών δίδυμα παιδιά και ανάπηρους. Υπολογίζεται ότι 3.000 δίδυμα παιδιά υπήρξαν θύματά του και από αυτά επέζησαν μόνο 200. Το παράδοξο είναι ότι τα παιδιά τον αγαπούσαν και τον φώναζαν "θείο Mengele" γιατί για να τα καλοπιάσει και να μην του αντιστέκονται, τους μοίραζε για μεγάλο χρονικό διάστημα, πριν περάσουν στα χειρουργικά του χέρια, καραμέλες και σοκολάτες.

Σκίτσο κρατούμενου του Άουσβιτς

Πολλές κατασκευές είναι ψεύτικες και έχουν συντηρηθεί ή αποκατασταθεί με διάφορους τρόπους. Άλλωστε, τις περισσότερες τις κατέστρεψαν οι ίδιοι οι Γερμανοί κατά την αναχώρησή τους, βάζοντας δυναμίτες σε ό,τι θα μαρτυρούσε την κτηνωδία τους. Άλλες, πάλι, λέγεται ότι τις πλιατσικολόγησαν και Πολωνοί σε αναζήτηση ξυλείας, μετάλλων κλπ. αμέσως μετά τον πόλεμο.

Όπως και να 'χει, το Άουσβιτς είναι ένα τοπίο θανάτου. Είναι μεγάλο στοίχημα για κάθε άνθρωπο που έχει επισκεφτεί τα στρατόπεδα συγκέντρωσης να μπορέσει να μοιραστεί την εμπειρία της επίσκεψής του και να μην αφήσει τη διήγησή του να γεννήσει το μίσος, αλλά το όραμα για μια δικαιότερη, αδελφωμένη κοινωνία. 

*** 

Τα αποσπάσματα και οι φωτογραφίες είναι από το βιβλίο της Φωτεινής Τομαή Έλληνες στο Άουσβιτς - Μπίρκεναου, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2008.