Χιονισμένη Μόσχα

Κατά τις δέκα η ώρα, ένα βράδυ του Φλεβάρη, το χιόνι σταμάτησε να πέφτει στη Μόσχα, ένας γλυκός πάγος έντυσε τα πάντα με διαμαντένιους κρυστάλλους, που κάλυψαν τα νεκρά κλαδιά των δέντρων και των θάμνων στους κήπους σαν σε παραμύθι. Μια ανθοφορία κρυστάλλων, που έκλειναν μέσα τους λάμψεις μυστικές, βλάστησε πάνω στις πέτρες, σκέπασε τις προσόψεις των κτιρίων, έντυσε τα μνημεία. Περπατούσες πάνω σε αστερόσκονη, μέσα σε μια αστρική πόλη: μυριάδες κρύσταλλοι λικνίζονταν στην άλω γύρω από τους φανοστάτες. Περνώντας η ώρα, η νύχτα απόκτησε μια πρωτόγνωρη διαύγεια. Εντός της, το παραμικρό φως υψωνόταν προς τον ουρανό σαν ξίφος. Ήταν μια γιορτή του πάγου. Η σιωπή σαν να στραφτάλιζε. 

***

Βικτόρ Σερζ, Υπόθεση Τουλάγιεφ, Εκδόσεις Scripta, Αθήνα 2007. 

Η γλύκα δεν είναι αμαρτία

O Γιώργος Σταυρόπουλος είναι αόμματος και μένει στο Ζγκορζέλετς σε ένα κτίριο που μένουν κι άλλοι ανάπηροι. Η γυναίκα του είναι στην Ανατολική Γερμανία για να κάνει ένα ορθοπεδικό πόδι. Παρακάλεσε έτσι να τον βοηθάει κάποιος ή κάποια να παίρνει το φαγητό και να του ετοιμάζει το δωμάτιο. Τέτοιες εκδουλέψεις δίνονταν και σ' άλλους ανήμπορους. 

Στο Γιώργο ο υπεύθυνος έστειλε μια 18χρονη, που όπως έλεγε, ο άντρας της σκοτώθηκε λίγες μέρες μετά το γάμο τους. Τούτη ήταν άρρωστη από φυματίωση, αλλά τώρα βασικά είναι καλά και περιμένει να τη στείλουν στη δουλειά. 

Ο Γιώργος κάπως την κατάφερε, πέρα απ' την περιποίηση για την οποία του την έστειλαν, να τον περιποιείται και σα να ήταν γυναίκα του. Μια μέρα κλειδώνουν την πόρτα και το ρίχνουν στο όργιο. Έρχεται το μεσημέρι και πουθενά να πάνε για φαγητό. Κανένας δεν το πρόσεξε. Το βράδυ, για να μην του φύγει, την κλειδώνει και πάει στην Εστία μόνος του. Πάλι δεν αντιλήφθηκε κανένας τίποτα το παράξενο. Νυχτώνει ξημερώνει ο Γιώργος τη Βαρβάρα την έχει μανταλωμένη κι οργιάζει. Να όμως που έρχεται στο κτίριο ο γιατρός και πρέπει να περάσουν όλοι να τους εξετάσει. Ο υπεύθυνος πάει σε κάθε δωμάτιο να τους ειδοποιήσει. Ο συγκάτοικες της Βαρβάρας λένε ότι έχουν να την ιδούν τρεις μέρες. Πάνε στο Σταυρόπουλο και χτυπάνε. Τούτος δεν απαντάει. Τελικά έσπασαν την πόρτα και τους βρήκαν και τους δυο. Ανακρίσεις... Η Βαρβάρα, ύστερα από ένα φοβέρισμα, τα ομολογεί όλα με κάθε λεπτομέρεια. Φυσικά εδώ δεν γράφονται. 

Το βράδυ έκτακτη κομματική συνέλευση. Ο Σταυρόπουλος διαγράφεται από μέλος του ΚΚΕ. Την άλλη μ' ένα συνοδό στα Γραφεία της Κ.Ο. 

Πατριωτάκι, μου λέει, θέλω να παραμείνω μέλος του Κόμματος. Για το Κόμμα έδωσα τα μάτια μου. Αυτό που με κατηγορούν δεν είναι έγκλημα. Μια γυναίκα ήθελε να γλυκαθεί. Γλύκα έδωσα. Δεν έδωσα πίκρα. Αν δεν ερχόταν ο γιατρός να εξετάσει τους ανάπηρους, κανένας δεν θα μάθαινε το περιστατικό.

Η Κ.Ε. δεν τον διέγραψε. Μόνο τον τιμώρησε με μομφή.  Φυσικά με μεγάλη επιείκεια. Πήρε ακόμα υπόψη το ότι η Βαρβάρα δεν διαμαρτυρήθηκε για τα όσα έγιναν. 

*** 

Κώστας Τσοπανάκης, Ιστορίες της προσφυγιάς (ανέκδοτο).

[1] Στη φωτογραφία ζευγάρι Ελλήνων πολιτικών προσφύγων στην Γντίνια της Πολωνίας.

Το Άσμα Ασμάτων μου

 

Επειδή υπάρχει έν' άδειο δωμάτιο όπου τα λευκά σου χέρια φωτίζουν τις νύχτες μου. Επειδή υπάρχει ένα κρεβάτι με μια ινδιάνικη σκηνή στο κέντρο του για να κρυβόμαστε απ' όλους χωρίς ρούχα  και μνήμη· επειδή στην άκρη του κρεβατιού είναι δεμένος ένας σκύλος και μια καμηλοπάρδαλη.

Επειδή υπάρχει ένα κομοδίνο για ν' ακουμπάς το άσπιλο όνομά σου κι εγώ τα περισσευούμενα χέρια μου. Επειδή μέσα στο συρτάρι του κομοδίνου υπάρχει ένα τετράδιο για να γράψουμε μαζί ένα ποιήμα που αποδεικνύεται στο τέλος πως πρόλαβε να το γράψει ένας άλλος.

Λοιπόν, είμαι εγώ αυτός ο αιώνιος άλλος κι είσαι εσύ το "Άσμα Ασμάτων" μου.  Και κάθε απόγευμα χιονίζει με τέτοια δύναμη φλόγες μες στο δωμάτιο, που ξεκολλούν οι φωτογραφίες μας απ' τους τοίχους κι αγκαλιάζονται. 

*** 

Δημήτρης Αγγελής[1], Σχεδόν βιβλικά, Πόλις, Αθήνα 2017.

                                                                 
[1] Ο Δημήτρης Αγγελής βραβεύτηκε με το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας για την ποιητική του συλλογή "Ένα ελάφι δακρύζει πάνω στο κρεβάτι μου", που κυκλοφορεί επίσης από τις εκδόσεις ΠΟΛΙΣ.

Μια γραφομηχανή για να γράφω

Ένα χαρτόκουτο με νεκροκεφαλές προβάτων. Ένα μεταμεσονύχτιο κορίτσι με κερί που ανακαλύπτει έξω απ' το δωμάτιό του ένα λευκό τριαντάφυλλο κι ένα κόκκινο γάντι. Μια προτομή ακουμπισμένη πρόχειρα σε ψάθινη καρέκλα -αντί για φωτοστέφανο στο κεφάλι έχει καναρίνι. Ένας συσκευασμένος γύψινος Ιησούς. Μια γραφομηχανή για να γράφω. 

Ένα ποτήρι ακουμπισμένο στο περβάζι. Ένας εσταυρωμένος ιχθύς. Τα σύνεργα μιας αποκαθήλωσης. Ο περαστικός σκύλος που άφησε αποτυπώματα στο σεντόνι. Ο αέρας γεμάτος χνουδωτά αλεξίπτωτα από τις πικραλίδες. Κάποτε το απόθεμα των αγίων και των ποιητών σου τελειώνει. Όλοι μετακομίζουν. Απομένει άδειο το διαμέρισμα, μόνο με μια γραφομηχανή για να γράφεις. 

***

Δημήτρης Αγγελής, Σχεδόν Βιβλικά, Πόλις, Αθήνα 2017.

 

Ένοικοι

Κανονικά δεν θα ΄πρεπε να διαμαρτύρομαι
η στοιχειώδης συνέπεια απαιτεί
βλέπεις εγώ κι άλλος κανένας 
τους έφερα εδώ τους εγκατέστησα
όμως κι αυτοί λες επίτηδες

μαζεύονται ώρες παράξενες
θυμώνουν εξεγείρονται φωνάζουν
τις νύχτες μετακινούν τα έπιπλα
εν είδει επείγουσας ανάγκης 
τηλεόραση δεν βάζουν
κάποτε μάλιστα όταν βρέχει
τρελαίνονται ελαφρώς, σας βεβαιώ.

Γυρίζοντας καμιά φορά κατάκοπη
σκέφτομαι να καλέσω τις αρχές
κάτι τέτοιοι θα ΄ναι παράνομοι το δίχως άλλο
αλήτες άξεστοι μηδενικά -
ώσπου συνέρχομαι ξανά, θυμάμαι

πως είναι απλώς δραπέτες 
των δικών μου ονείρων
κι έτσι ασφαλώς εξηγείται
η αμήχανη οικειότητα που νιώθω
ρίχνοντας φευγαλέα ματιά στα πρόσωπά τους
όταν διασταυρωνόμαστε στις σκάλες

***

Μαρία Μπαλοπούλου, Υδάτινοι πόροι, Στιγμή, Αθήνα 2017

Ωρέ πού έφτασε η επιστήμη!

Στα αμπάρια του καραβιού που μας μετέφερε από την Αλβανία στην Πολωνία... 
Συντροφιές οι μέχρι χτες αντάρτες λένε τα βάσανά τους και για το μέλλον τους που είναι μαύρο. 

Σε μια τέτοια συντροφιά κι ο Πάνος ο Πατής απ' τη Λειβαδιά. Πρώτη φορά μπαίνει σε καράβι και θέλει να μάθει μια σειρά πράγματα.  Βλέπει τα σωσίβια και ρωτάει τι είναι αυτά. Ακολουθεί ο παρακάτω διάλογος:

- Τι είναι αυτά, ρε παιδιά;

- Πεπιεσμένο σαλάμι, του απαντάει ο Τζακώστας, ένας αρχικαλαμπουρτσής. 

- Και γιατί το 'χουνε εκεί πέρα κρεμασμένο; 

- Όταν καμιά φορά ναυαγήσει το καράβι και υποχρεωθούν οι ναύτες να ριχτούν στη θάλασσα, κόβουν και από ένα κομμάτι για να τρώνε μέχρι που θα φτάσουν τα ναυαγοσωστικά, συμπληρώνει ο Πάπιστας, ενώ οι γύρω δεν μπορούν να κρατήσουν τα γέλια τους. 

Και πάνω σ' αυτά ακούγεται ο Πάνος να λέει:

- Ωρέ, πού έφτασε η επιστήμη!

Την άλλη μέρα το περιστατικό έπαιρνε τη θέση του σαν πρώτη είδηση της σατιρικής εφημεριδούλας (χειρόγραφης) του καραβιού κι ο Πάνος έψαχνε να βρει τους ανταποκριτές και τους συντάχτες να κάνει καυγά γιατί τον συκοφάντησαν. Μεσολάβησαν, όμως, οι πιο ψύχραιμοι και το κακό αποσοβήθηκε. Αλλά το "πού έφτασε η επιστήμη" ήταν  για όλα τα χρόνια στο στόμα των προσφύγων της Πολωνίας. 

Κώστας Τσοπανάκης, Ιστορίες της προσφυγιάς (ανέκδοτο).

***

Στη φωτογραφία το ατμόπλοιο Kosciuszko. Το φθινόπωρο του 1949, περίπου 800 αντάρτες του ΔΣΕ ταξίδεψαν από την Αλβανία ως τα λιμάνια της Βαλτικής κρυμμένοι στα αμπάρια του πλοίου.

Το πορτρέτο ενός καλλιτέχνη: Ίρις Σαμαρτζή

"From the Earth to the moon"

 

Η Ίρις Σαμαρτζή έχει εικονογραφήσει δεκάδες παιδικά βιβλία. Η πιο πρόσφατη δουλειά της είναι η σειρά "Μικρά ταξίδια με τη φαντασία του Ιουλίου Βερν", στην οποία συνεργάζεται με τον Αντώνη Παπαθεοδούλου. Το βιβλίο τους "Το τελευταίο γράμμα" κέρδισε το βραβείο Compostela και εκδόθηκε στις γλώσσες της Ιβηρικής χερσονήσου.  

 

"Robur the conqueror"

Πες μας λίγα λόγια για τη ζωή σου. Πότε ξεκίνησες να ζωγραφίζεις, πώς αποφάσισες να ασχοληθείς με την εικονογράφηση;
  

Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου ζωγράφιζα. Υποθέτω είμαι από τους τυχερούς ανθρώπους που γνώριζαν εξαρχής τι θέλουν να κάνουν στη ζωή τους. Θυμάμαι χαρακτηριστικά μια εποχή που είχα ζητήσει από τη μητέρα μου να μου πάρει ένα μεγάλο χαρτόνι 2 μέτρων (ενδέχεται να ήταν και μικρότερο, απλά εμένα να μου φάνταζε τεράστιο σε κείνη την ηλικία) και κάθε μέρα μετά το σχολείο πέρναγα ατέλειωτες ώρες τελειοποιώντας το έργο μου: ένα πορτοκαλί φίδι που ήταν τρένο -με παράθυρα και καμπίνες- και που όλα τα ζωάκια επιβιβάζονταν σε αυτό. Δυστυχώς το έργο έχει χαθεί.  

Η εικονογράφηση πάντα με ενέπνεε.  Λάτρευα τις μικρές λεπτομέρειες που έκρυβε η κάθε εικόνα. Μάζευα πάντα παιδικά βιβλία με μια διάθεση συλλογής και κάποια στιγμή, αφού τελείωσα τη σχολή και αφού δούλεψα μερικά χρόνια σε πιο “γήινες” δουλειές, είδα ότι δεν πήγαινε άλλο. Όσο κι αν προσπαθούσα, δεν απέδιδα. Κατά βάθος ήξερα τι ήθελα να κάνω, απλά φοβόμουνα. Ε, μάζεψα τα κουράγια μου, μάζεψα τις δουλειές μου σε ένα φάκελο και άρχισα να χτυπάω τις πόρτες των εκδοτών. Κάπως έτσι ξεκίνησα, και συνεχίζω, ευτυχής πραγματικά που μπορώ και ζω κάνοντας αυτό που αγαπώ περισσότερο.

Θέλεις να μοιραστείς μαζί μας μια ξεχωριστή εμπειρία σου στην εικονογράφηση ενός βιβλίου;

Ξεχωριστή εμπερία είναι κάθε βιβλίο που εικονογραφώ. Είναι μια άλλη ιστορία, ένα νέο ταξίδι σε καινούργια μέρη. Ίσως, αν έπρεπε να ξεχωρίσω κάποιο, θα ξεχώριζα το “Τελευταίο γράμμα” κι αυτό ως προς τη διαδικασία: το σεμινάριο που πήγαμε στην Αταπουέρκα της Ισπανίας με τον Αντώνη Παπαθεοδούλου, τη δουλειά που κάναμε εκεί, τους άπειρους καφέδες που ήπιαμε, τα ατέλειωτα storyboards και μετά τη συμμετοχή στο διαγωνισμό, το ανέλπιστο βραβείο Compostela, την άψογη συνεργασία με τον Kalandraka και την έκδοση του βιβλίου στις γλώσσες της Ιβηρικής χερσονήσου. 

Τι υλικά χρησιμοποιείς συνήθως;
 

Μμμμ… αυτή η φωτογραφία αρκεί; Λείπουν βέβαια τα μολύβια, οι ξυλομπογιές, οι τέμπερες και πολλά πολλά άλλα.

Ποια στιγμή της ημέρας προτιμάς να δουλεύεις; Ζωγραφίζεις πάντοτε στο σπίτι;

Δουλεύω πάντα τα χαράματα. Ξυπνάω γύρω στις 5 το πρωί. Μου αρέσει η ησυχία εκείνης της ώρας και είμαι πάντα πιο διαυγής. Την “επίσημη” ζωγραφική την κάνω στο σπίτι. Την ουσιαστική δουλειά όμως (την ιδέα, τη σκέψη, το στήσιμο) που είναι και η πιο δύσκολη, την κάνω οπουδήποτε: στο τρένο, σε καφετέριες, σε μποτιλιάρισμα, στο κρεβάτι μου λίγο πριν ξυπνήσω. Αυτή η δουλειά δεν έχει ωράριο και δεν έχει και συγκεκριμένο τόπο εργασίας. Είναι απλά ένα μυαλό που ταξιδεύει, κι όπου πάει.

"2000 leagues under the sea"

Ετοιμάζεις κάτι αυτόν τον καιρό;

Πάντα ετοιμάζω κάτι. Τώρα δουλεύω το επόμενο βιβλίο της σειράς “Μικρά ταξίδια με τη φαντασία του Ιουλίου Βερν” που κάνουμε με τον Αντώνη Παπαθεοδούλου και τις εκδόσεις Παπαδόπουλος. Συγχρόνως επεξεργάζομαι κι ένα σωρό άλλα μεγαλεπήβολα πρότζεκτ που δεν μπορώ να μοιραστώ προς το παρόν, γιατί είπαμε… είναι μεγαλεπήβολα.

Πρόσφατα έκανες μια σειρά εικονογραφήσεων για τις ιστορίες του Ιουλίου Βερν, όπως διασκευάστηκαν από τον Αντώνη Παπαθεοδούλου. Σκέφτομαι πως όσα χρόνια κι αν περάσουν ο Βερν θα είναι πάντοτε επίκαιρος και, παρότι κλασικός, προσφέρεται για  διαφορετικές εικονογραφήσεις. Υπάρχει ένα κείμενο, βιβλίο, παραμύθι, που θα ήθελες να εικονογραφήσεις και δεν το έχεις κάνει ακόμη;

Η αλήθεια είναι πως δεν εχω κάποιον κρυφό πόθο για ένα συγκεκριμένο παραμύθι.   Το μόνο αν θες απωθημένο, είναι να βγάλω κάποιες δικές μου ιδέες που κάθονται στο συρτάρι και αραχνιάζουν τόσα χρόνια και να τις κάνω ένα βιβλίο δικό μου ή ακόμα καλύτερα ένα animation. Αυτό μόνο. 

Από ποιους εικονογράφους (κλασικούς ή σύγχρονους) έχεις εμπνευστεί; Υπάρχει κάποια τάση ή κίνημα στην τέχνη που σε έχει επηρεάσει περισσότερο;  

Κίνημα ή συγκεκριμένη τάση δεν υπάρχει. Υπήρχε ο Enki Bilal, που δεν το ξέρει φυσικά, αλλά με έμαθε να ζωγραφίζω. Υπήρχε ο Gaudi, ο Jean Dubuffet, o Hundertwasser, ο Karel Appel, o Corneille, η Niki de saint Phalle, o Ακριθάκης και τόσοι τόσοι άλλοι που μου μάθανε να αγαπώ το χρώμα και τα μοτίβα. Και μετά ήρθαν οι Roger Olmos, Einar Turkowski, Delphine Durand, Muriel Kerba, David Roberts, Anna Laura Cantone, Christian Voltz κ.α. Kαι τώρα έχουν έρθει οι I. Arsenault, C.Sobral, Stian Hole, Maisie Paradise Shearring, Carson Ellis και άλλοι άλλοι πολλοί. 

AΛΛΑ πριν από όλους αυτούς υπήρξε ο Ali Mitgutsch που είχαν βιβλία του τα ξαδέλφια μου στο σπίτι τους και τρελαινόμουνα με τις εικόνες του και τις λεπτομέρειές του. Και θεωρώ πως μαζί με την "Κιβωτό του Νώε" της Judy Brook και  τα βιβλία του Alain Gree αποτελούν τα τρία ονόματα με έκαναν να θέλω να γίνω εικονογράφος.  

Η εικόνα διαμορφώνει τη φαντασία. Όταν ζωγραφίζεις, σκέφτεσαι ότι οι εικόνες θα ζωντανέψουν στη φαντασία των παιδιών; 

 

Πάντα δουλεύω με τη σκέψη ότι θέλω ένα παιδί να ψάξει μέσα στην εικόνα. Να σταθεί σε επιμέρους λεπτομέρειες, να δει παράλληλες ιστορίες στο κάδρο, να παρατηρήσει. Ουσιαστικά να δει όλο το δάσος, όχι μόνο το δέντρο. Δεν ξέρω αν με αυτό ζωντανεύω τη φαντασία των παιδιών ή την ισοπεδώνω. Η επιθυμία μου πάντως είναι να τα μαγέψω.

Τι σχέση έχει ένας εικονογράφος με την παιδικότητα; Πόσο καθορίζουν τη δουλειά του οι παιδικές του αναμνήσεις; 

 

Νομίζω ότι όλοι όσοι ασχολούμαστε με αυτή τη δουλειά κουβαλάμε πάντα το μικρό παιδί που ήμασταν κάποτε. Μαζί μ' αυτό έρχονται και παιδικές αναμνήσεις, βιώματα. Όλα αυτά, θέλοντας και μη, αποτυπώνονται στο χαρτί. Για παράδειγμα, το σαλόνι της γιαγιάς μου υπάρχει σε διάφορα βιβλία που έχω εικονογραφήσει. Άλλες φορές μια πολυθρόνα, άλλες ένα τραπεζάκι ή μια λάμπα. Υποθέτω πως έτσι νιώθω οικείο το χώρο που εικονογραφώ, τον κάνω δικό μου με έναν τρόπο. Δουλεύω πιο άνετα και νιώθω ασφαλής  μέσα σε αυτόν.

Έχεις ασχοληθεί αρκετά με την εικονογράφηση και τα εξώφυλλα παιδικών βιβλίων. Η εικόνα ασκεί σίγουρα μιας μορφής διαπαιδαγώγηση. Μπορεί μέσα από το έργο ενός εικονογράφου να καλλιεργηθεί στο παιδί η ευαισθησία απέναντι στα προβλήματα του σύγχρονου κόσμου; 

 

Εννοείται πως η εικόνα έχει και αυτόν το ρόλο, είτε είναι σε βιβλίο, είτε σε μια ταινία ή σε μια διαφήμιση. Δεν μπορεί να λύσει τα προβλήματα φυσικά -μακάρι να μπορούσε- αλλά ένα μικρό σποράκι μπορεί να το ρίξει. Η λεπτομέρεια μιας εικόνας αρκεί για να διαμορφώσει εμμέσως αντιλήψεις. Και μάλιστα όσο λιγότερο διδακτική είναι η εικόνα, τόσο πιο  αποτελεσματική θεωρώ πως γίνεται.

"Around the world in 80 days"

Στο σύγχρονο ψηφιακό κόσμο ποια είναι η θέση του παιδικού βιβλίου; Πώς βλέπεις το μέλλον του;  

Δεν θεωρώ ότι η σύγχρονη τεχνολογία καταργεί το παιδικό βιβλίο. Απλά του δίνει ένα νέο χαρακτήρα. Κακά τα ψέματα, αν ένα βιβλίο είναι καλό είτε το διαβάσεις τυπωμένο, είτε το διαβάσεις από τάμπλετ, πάλι καλό βιβλίο θα είναι. Και πάλι για ανάγνωση θα μιλάμε. Το μόνο που κάνει τη διαφορά είναι το βιβλίο σαν αντικείμενο. Και αυτό δύσκολα ανατρέπεται. Και μόνο η ράχη ενός βιβλίου  σημαίνει πολλά για τον αναγνώστη.

Παρατηρείς τα τελευταία χρόνια πως η εικονογράφηση του παιδικού βιβλίου στρέφεται προς νέες κατευθύνσεις; (π.χ: συνδυασμός ζωγραφικής και κολάζ, στροφή προς το ναΐφ, νέα υλικά κ.λπ).  

Παρατηρώ τεράστια ελευθερία. Μια στροφή στην παιδικότητα και την απλότητα. Το βλέπω και σε μένα, που ίσως και λόγω της δουλειάς μου στο σχολείο, τα τελευταία χρόνια μου αρέσουν οι απλές ξυλομπογιές και οι χαλασμένοι μαρκαδόροι -ναι, αυτοί οι γνωστοί, οι χωρίς καπάκια, που γράφουν και δε γράφουν αλλά μουντζουρώνουν υπέροχα! 

Ουσιαστικά τα μέσα παραμένουν τα ίδια. Μόνο ο υπολογιστής έχει προστεθεί ως προς την επεξεργασία.  Αλλά το γοητευτικό σε αυτή τη δουλειά είναι αυτό που λέω πάντα: Χιλιάδες εικονογράφοι, όλοι με τα ίδια 5-10 υλικά στα χέρια τους. Πως γίνεται και προκύπτουν τόσο διαφορετικές δουλειές μεταξύ τους;  Και τόσο υπέροχες και μοναδικές όλες; Ρητορικό ερώτημα αυτό...

***

Υπόδειγμα λογοτεχνικής κριτικής

USSR (1933)

Είναι Γενάρης του 1942. Κάνει κρύο, όλοι πεινούν. Η σόμπα του δωματίου είναι σβηστή, οι τρεις νέοι φορούν τα παλτά τους, τουρτουρίζουν και καπνίζουν αρειμανίως. Ο Αλέκος, εκκολαπτόμενος λογοτέχνης, διαβάζει στο Χριστόφορο και τον αφηγητή το λογοτεχνικό του πόνημα με τον τίτλο "Σιωπή". Το έργο είναι αντιστασιακό. Όταν ολοκληρώνεται η ανάγνωσή του, οι σύντροφοί του γνωμοδοτούν:

Ο Χριστόφορος του έκανε δριμύτατη κριτική, εκφράζοντας την έκπληξή του και τη λύπη του, που ο Αλέκος είχε χαραμίσει ένα τόσο ωραίο και επίκαιρο θέμα, βιάστηκε όμως να προσθέσει ότι το πράγμα διορθωνότανε πολύ εύκολα, αρκεί να πρόσθετε ο Αλέκος μερικές λεπτομέρειες, που θα πολιτικοποιούσαν τη "Σιωπή" του και φυσικά έπρεπε να αλλάξει το δίχως άλλο το τέλος, για να φανεί καθαρά ότι ο συγγραφέας του έργου πιστεύει ακράδαντα στην τελική νίκη. Κατέκρινα κι εγώ το έργο, είπα ανοιχτά τη γνώμη μου στον Αλέκο, τονίζοντας πως έμενε ασαφής η κοινωνική προέλευση και κατάσταση των ηρώων του και το κυριότερο, κάνανε αντίσταση κατά τρόπο ελάχιστα ρεαλιστικό (άλλωστε και το όλο έργο δεν ήτανε καθόλου ρεαλιστικό, βασικό ελάττωμα κι αυτό βεβαίως, αλλά δεν ήθελα να είμαι υπερβολικά αυστηρός σ' αυτό το σημείο). Μα έστω κι έτσι, θα μπορούσε ο Αλέκος να πει τα πράγματα με τ' όνομά τους και να μην αφήσει απαράδεκτες ασάφειες (δεδομένου ότι, όπως και να 'χε, αντιστασιακό ήτανε το έργο του και συνεπώς παράνομο και συνεπώς θα έπρεπε να κρύψει ούτως ή άλλως τα χειρόγραφα) θα μπορούσε λοιπόν να το πει καθαρά πως τα όσα διηγείται γίνονται στις μέρες μας (δηλαδή κατά τη διάρκεια της Κατοχής) και να κατονομάσει την Κυβέρνηση  που διατάζει την τοποθέτηση μικροφώνων σε όλα τα σπίτια (μικροφώνων συνδεδεμένων με ένα Ακουστικό Κέντρο, όπου οι επί τούτο διορισμένοι ωτακουστές συναλλάζονται μέρα νύχτα και φορούνε ακουστικά και μπορούνε με τη βοήθεια ειδικών συσκευών, δίκην τηλεφώνων να πούμε, να συνδέονται με όποιο σπίτι ή διαμέρισμα θέλουν και να ακούνε τι λένε οι πολίτες της χώρας - γιατί να μην τους πει κατεχόμενους ο Αλέκος και γιατί να μην προσδιορίσει σαφώς πως πρόκειται για την Ελλάδα;) Εν πάση περιπτώσει, αν παραγνώριζε κανείς τη βασική αδυναμία του έργου, την αντιρεαλιστική του βάση, θέλω να πω (διότι βεβαίως καμία κυβέρνηση δεν σκέφτηκε, ούτε θα σκεφτεί ποτέ να τοποθετήσει ανοιχτά τα ωτακουστικά της μικρόφωνα στα σπίτια)  το πράγμα παρουσίαζε αρκετό ενδιαφέρον[1]. 

*** 

 

[1] 'Αρης Αλεξάνδρου, Το κιβώτιο, Κέδρος, Αθήνα 1998.

[2] Στη φωτογραφία μια σκηνή βγαλμένη από το "Κιβώτιο": ο Στάλιν, ο Γκόρκι και ο Βοροσίλοφ -ως αφηγητής, Αλέκος και Χρισότοφορς αντίστοιχα- κουβεντιάζουν για τη λογοτεχνία.

Ακτιβισμοί κι ακτιβισμοί

Bill Yardley

Υπάρχουν ακτιβισμοί κι ακτιβισμοί. Άλλοι προσπαθούν με ειρηνικό τρόπο να μας δείξουν πως μπορούμε να αλλάξουμε ζωή και άλλοι κηρύττουν το μίσος και ταυτίζουν τον υπάλληλο ενός κρεοπωλείου με έναν συνεργό του Ολοκαυτώματος. Διάβασα στο διαδίκτυο πως το περασμένο Σάββατο  ο "Αντισπισιστικός Πυρήνας Σφυροφόρων Καταδρομέων" επιτέθηκε με σφυριά σε κρεοπωλείο των Εξαρχείων. Η άποψη των αντισπισιστών, σύμφωνα με την οποία "καμία ηθική ανωτερότητα δεν διακρίνει τον άνθρωπο σε σχέση με οποιοδήποτε μη ανθρώπινο ον του πλανήτη", μου φαίνεται δίκαια. Με τίποτα όμως δεν μπορώ να καταλάβω γιατί μια ομάδα που υποστηρίζει αυτή την τόσο ειρηνική ιδέα πρέπει να αποτελείται από σφυροφόρους. 

Gemma Capdevila

Αλίμονο αν αρχίσουμε να  σφάζουμε ανθρώπους προκειμένου να πείσουμε πως η σφαγή των ζώων είναι μία -πράγματι- βάρβαρη πράξη. Αυτού του είδους ο ακτιβισμός στάθηκε πολλές φορές η αιτία να αντιπαθήσω χώρους των οποίων θωρητικά θα μπορούσα να αποτελώ μέλος. Μου θυμίζουν λογιών λογιών πολιτικούς συντρόφους που όποτε ήθελαν να παρεμποδίσουν κακές αλλαγές στην εκπαίδευση, προμηθεύονταν τούβλα και λάσπη από οικοδομές και επιχειρούσαν να χτίσουν καθηγητές στα γραφεία τους. Άραγε, αν κάποιος από τους καθηγητές εκείνους πάθαινε καρδιακή προσβολή, εγκεφαλικό επεισόδιο, κρίση πανικού την ώρα του χτισίματος της πόρτας του, πώς θα έπρεπε να αισθανθούμε; Νικητές ή ηττημένοι;

Δεν μου αρέσει να χρησιμοποιώ το επιχείρημα της προστασίας περιουσιών και ιδιοκτησίας, γιατί το κακομεταχειρίζονται τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης για να αποτρέψουν ανθρώπους από αγώνες. Και ομελέτα δεν φτιάχνουμε αν δεν σπάσουμε τ' αυγά. Αν, όμως, εκτός από τον κρεατοβιομήχανο, ή τον μεγαλοκτηνοτρόφο, συνεργός στο έγκλημα θεωρείται και ο ιδιοκτήτης ενός κρεοπωλείου, τότε λογικό είναι εγκληματίες να θεωρηθούν και ο υπάλληλος του καταστήματος, και ο οδηγός του φορτηγού που μεταφέρει το κρέας και ο πελάτης, ακόμη και ο περαστικός που κοντοστέκεται στη βιτρίνα. Όλοι τους αξίζουνε το σφυροκόπημα; 

Cecilia Valli

Αγαπώ τα ζώα και προσπαθώ να ακολουθώ έναν τρόπο ζωής που σέβεται περισσότερο τη φύση: με την ανακύκλωση, την οικονομία του νοικοκυριού, την ευαισθησία στην ενδυμασία, την προτίμηση στα φυσικά υλικά, καλλυντικά και υφάσματα, την κατανάλωση βιολογικών προϊόντων, την υποστήριξη στο αλληλέγγυο εμπόριο, την ευαισθητοποίηση των μαθητών στα περιβαλλοντικά ζητήματα, την προβολή στο ιστολόγιο καλλιτεχνών που αγωνίζονται να κάνουν τα πράγματα καλύτερα, την έκφραση από εδώ της αγάπης  μου για σκύλους,  γάτες, φάλαινες, πρόβατα, αρκούδες, ελέφαντες, ζώα ζωγραφισμένα, λογοτεχνημένα, πραγματικά. Αναρωτιέμαι, αν βρισκόμουν έξω από το κρεοπωλείο το περασμένο Σάββατο, αν έπιανα μια κουβέντα με τον κρεοπώλη ή κοιτούσα τη βιτρίνα του, θα άξιζα μια σφυριά στο κεφάλι; 

Τον καιρό που ήμασταν πολύ νέοι, ονειρευόμασταν να φτιάξουμε ένα χώρο στα Εξάρχεια όπου θα μαζεύονται άνθρωποι κάθε καταγωγής και ηλικίας, θα ακούμε και θα παίζουμε μουσική, θα μοιραζόμαστε απόψεις και δείπνα. Είχαμε βρει το όνομα και το χώρο που θα στέγαζε το όνειρό μας και όταν θεσπίζαμε τους κανόνες του, αναρωτηθήκαμε αν θα απαγορευόταν κάτι εκεί μέσα. Τελικά καταλήξαμε σ' αυτό: 

Όλοι είναι καλοδεχούμενοι.
Απαγορεύεται η βία.

Katarzyna Bajerowicz

Σήμερα, σχεδόν είκοσι χρόνια μετά, εξακολουθώ να ονειρεύομαι έναν κόσμο όπου όλοι είναι καλοδεχούμενοι και δεν υπάρχει βία. Εκεί, κανείς μας δεν κρατά σφυριά.  

***

Το πορτρέτο ενός καλλιτέχνη: Φωτεινή Τίκκου

Η Φωτεινή Τίκκου είναι Ελληνίδα εικονογράφος που τα τελευταία χρόνια ζει στην Κοπεγχάγη. Έχει συνεργαστεί με αρκετούς εκδοτικούς οίκους, ενώ τα έργα της δεν απευθύνονται αυστηρά στο παιδικό κοινό. Στις εικόνες της διακρίνει κανείς βαθιά κοινωνική συνείδηση και αγάπη για το καινούργιο. Κουβεντιάσαμε για τις νέες τεχνικές στην εικονογράφηση, το μέλλον του παιδικού βιβλίου, τη δύναμη που έχουν οι εικόνες να κάνουν το παιδί πιο ευαίσθητο απέναντι στα προβλήματα του σύγχρονου κόσμου.

Πες μας λίγα λόγια για τη ζωή σου. Πότε ξεκίνησες να ζωγραφίζεις, πώς αποφάσισες να ασχοληθείς με την εικονογράφηση; 

 

Ζωγραφίζω από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου. Ακόμα και σήμερα βρίσκω ζωγραφιές μου ξεχασμένες σε παλιά οικογενειακά άλμπουμ και βιβλία. Θυμάμαι όταν οι γονείς μου έλεγαν πως έπρεπε να αφήσω τη ζωγραφική λίγο στην άκρη και να μάθω να εξασκούμαι στα γράμματα, εγώ τους καθησύχαζα λέγοντάς τους πως θα τα μάθαινα όταν θα ξεκινούσα το σχολείο.

Η ενασχόλησή μου λοιπόν με τη ζωγραφική ήταν κάτι σαν μονόδρομος, με την έννοια ότι ήταν το μοναδικό αντικείμενο με το οποίο με ενδιέφερε να ασχοληθώ και ακαδημαϊκά. Οπότε όταν έφτασε η στιγμή να επιλέξω σε ποια σχολή ήθελα να μπω, επέλεξα αμέσως την Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας. Πέρασα μετά από 3 προσπάθειες το 2001.

Όταν αποφοίτησα, αποφάσισα να ασχοληθώ με την εικονογράφηση παιδικών βιβλίων γιατί εκτός από το ότι μου άρεσε, νιώθω πως είναι ένας πιο συγκεκριμένος δρόμος για κάποιον που θέλει να μπορεί να ζει από αυτό που αγαπά. Έστειλα λοιπόν κάποια πρώτα δείγματα σε πολλούς εκδοτικούς οίκους στην Αθήνα και πήρα την πρώτη μου θετική απάντηση μετά από ένα μήνα από τα Ελληνικά Γράμματα. Ακολούθησαν σιγά σιγά κι άλλες συνεργασίες με πολλούς εκδοτικούς.

Θέλεις να μοιραστείς μαζί μας μια ξεχωριστή εμπειρία σου στην εικονογράφηση ενός βιβλίου;

Έχω αναφερθεί ξανά στη συνεργασία μου με τις εκδόσεις Καλειδοσκόπιο για το "Φεύγει-Έρχεται" του Μάνου και της Άννας Κοντολέων. Η συνεργασία αυτή ήταν σίγουρα μια από τις καλύτερες που είχα ποτέ, κι αυτό γιατί ήταν πολύ δημιουργική και ισότιμη. Ισότιμη με την έννοια ότι δουλέψαμε από κοινού, ώστε το κείμενο και η εικονογράφηση να δέσουν αρμονικά. Η εικονογράφηση προσαρμόστηκε στις ιδιαίτερες ανάγκες του συγκεκριμένου κειμένου, αλλά και το ίδιο το κείμενο προσαρμόστηκε για να δώσει χώρο στην εικονογράφηση όπου ήταν απαραίτητο. Ο συντονισμός της εκδότριας, Αλέξας Αποστολάκη, ήταν εξαιρετικής σημασίας μιας και το εγχείρημα ολοκληρώθηκε με όλους τους κύριους συντελεστές σε απόσταση. Με εμένα στη Κοπεγχάγη, τον Μάνο στην Αθήνα και την Άννα στην Κρήτη. Νομίζω πως μείναμε όλοι ευχαριστημένοι με το τελικό αποτέλεσμα. 

Τι υλικά χρησιμοποιείς συνήθως; 

 

Χρησιμοποιώ πολλά διαφορετικά υλικά και πειραματίζομαι συνέχεια με νέες τεχνικές. Μου φαίνεται πολύ ενδιαφέρον να εξερευνάς νέους εικαστικούς κόσμους και να ξεφεύγεις από αυτό που κάνεις συνήθως. Πιστεύω πως κάτι τέτοιο μπορεί να σε οδηγήσει σε υπέροχα, νέα μονοπάτια και ενδιαφέρουσες ανακαλύψεις.

Τελευταία ένα από τα αγαπημένα μου υλικά είναι η τέμπερα. Λατρεύω την καλυπτικότητά της και το ότι συνδυάζει τα χαρακτηριστικά της ακουαρέλλας και του ακρυλικού. Επίσης απολαμβάνω ιδιαίτερα τη δημιουργία κολλάζ, όπως και κάποιες ψηφιακές τεχνικές.

Ποια στιγμή της ημέρας προτιμάς να δουλεύεις; Ζωγραφίζεις πάντοτε στο σπίτι;

Ήμουνα πάντα βραδινός τύπος. Μου αρέσει πολύ να δουλεύω αργά το βράδυ, μέχρι και το ξημέρωμα πολλές φορές. Το να δουλεύω το βράδυ όταν οι υπόλοιποι κοιμούνται και τα τηλέφωνα δεν χτυπάνε μου προσφέρει εκπληκτική ηρεμία. Μέσα σε αυτού του είδους την απομόνωση νιώθω πιο συγκεντρωμένη και παραγωγική, μακριά από όλα αυτά που μπορούν να μου διασπάσουν την προσοχή κατά τη διάρκεια της ημέρας.

Ετοιμάζεις κάτι αυτόν τον καιρό;

Αυτόν τον καιρό προετοιμάζονται πολλά διαφορετικά κι ενδιαφέροντα πρότζεκτ. Προβλέπεται μια πολλή γεμάτη χρονιά. Το μεγαλύτερο εγχείρημά μου αυτήν την περίοδο είναι το στήσιμο του ηλεκτρονικού μου μαγαζιού όπου κάποιος θα μπορεί να αγοράσει αυθεντικά έργα και αντίγραφα, καθώς και άλλες χειροποίητες δημιουργίες μου. Όλο αυτό είναι κάτι που απαιτεί πολύ χρόνο και πολλή οργάνωση κι ελπίζω να είναι έτοιμο τον Οκτώβρη.

Κατά τα άλλα, υπάρχουν αρκετές νέες συνεργασίες για τη νέα χρονιά τόσο για παιδικά βιβλία όσο και για άλλου τύπου πρότζεκτ, κυρίως για εξωτερικό, αλλά και για Ελλάδα.

Υπάρχει ένα κείμενο, βιβλίο, παραμύθι, που θα ήθελες να εικονογραφήσεις και δεν το έχεις κάνει ακόμη;

Δεν έχω κάτι συγκεκριμένο στο μυαλό μου. Είμαι πάντα ανοιχτή σε ενδιαφέρουσες ιδέες. Μου αρέσει πολύ να δουλεύω με κείμενα που σφύζουν από φαντασία και που δημιουργήθηκαν αυθόρμητα, χωρίς συγκεκριμένο στόχο. Προτιμώ κείμενα μοντέρνα, χωρίς πολλές ωραιοποιήσεις και διδακτισμό.

Στη χώρα μας υπάρχει δυνατότητα βιοπορισμού από την εικονογράφηση; 

Η αλήθεια είναι πως τα τελευταία χρόνια με την κρίση τα δεδομένα στον εκδοτικό χώρο έχουν αλλάξει. Κανένας εικονογράφος δεν παίρνει πια τα χρήματα που έπαιρνε πριν από 15 χρόνια. Η αγορά έχει προσαρμοστεί αναγκαστικά στις νέες συνθήκες, όπως κι εμείς. Οι προτάσεις είναι λιγότερες και οι δουλειές πιο επιλεκτικές. Πιστεύω πως να ζήσει ένας εικονογράφος αποκλειστικά από την εικονογράφηση είναι αρκετά δύσκολο. Και ειδικά για κάποιον που θέλει να αναλαμβάνει μόνο δουλειές που τον εκφράζουν.

Εγώ τα τελευταία χρόνια βρίσκομαι στην Κοπεγχάγη, για προσωπικούς βέβαια λόγους και όχι βιοποριστικούς, αλλά αυτό μου δίνει την ευκαιρία να δουλεύω περισσότερο με το εξωτερικό και λιγότερο με την Ελλάδα. Η παγκόσμια αγορά φαίνεται πολύ πιο υγιής και, παρόλο που ο ανταγωνισμός είναι μεγάλος, νιώθω πως υπάρχει χώρος για να στήσει κάποιος μια καριέρα από την οποία θα μπορέσει να ζήσει.

Από ποιους εικονογράφους (κλασικούς ή σύγχρονους) έχεις εμπνευστεί; Υπάρχει κάποια τάση ή κίνημα στην τέχνη που σε έχει επηρεάσει περισσότερο;

Προτιμώ τους σύγχρονους εικονογράφους που δουλεύουν με διαφορετικές τεχνικές. Υπάρχει μια πληθώρα εκπληκτικών εικονογράφων των οποίων τη δουλειά θαυμάζω. Κάποιοι από αυτούς είναι η Beatrice Alemagna, η Betania Zacarias, η Chiara Carrer, η Rebeca Luciani, η Yael Frankel, η Yasmin Yael, η Rebeca Dautremer. Από Έλληνες εικονογράφους μου αρέσει πολύ η δουλειά της Μυρτώς Δελληβοριά, της Ίριδας Σαμαρτζή και της Ντανιέλας Σταματιάδη.

Η εικόνα διαμορφώνει τη φαντασία. Όταν ζωγραφίζεις, σκέφτεσαι ότι οι εικόνες θα ζωντανέψουν στη φαντασία των παιδιών;

Συνήθως όταν ζωγραφίζω δεν έχω στο μυαλό μου τον τελικό θεατή των εικόνων μου. Φυσικά κάποιες στιγμές μπορεί να σκεφτώ αν αυτό που κάνω θα κέντριζε το ενδιαφέρον των παιδιών ή όχι, αλλά δεν χρησιμοποιώ αυτό σαν γνώμονα. Νιώθω πως κάτι τέτοιο θα με δέσμευε και θα με περιόριζε εικαστικά, απομακρύνοντάς με ίσως από τις αρχικές μου προθέσεις. Προτιμώ η δημιουργική διαδικασία να παραμένει αυθόρμητη και αβίαστη, χωρίς πολλή σκέψη.

Τι σχέση έχει ένας εικονογράφος με την παιδικότητα; Πόσο καθορίζουν τη δουλειά του οι παιδικές του αναμνήσεις;

Κάποιοι λένε πως ο δημιουργικός ενήλικας είναι το παιδί που επέζησε. Που επέζησε από την ισοπεδωτική δύναμη της ενηλικίωσης. Που μπόρεσε να διατηρήσει κάποιου είδους ρομαντισμού και μια παιδική αφέλεια, κάτι που σίγουρα είναι απαραίτητο για ένα εικονογράφο παιδικών βιβλίων. Ο εικονογράφος για να δημιουργήσει εικόνες για παιδιά χρειάζεται να μπορεί να έρθει σε επαφή με το παιδί που ζει ακόμα μέσα του, για να μπορέσει να απλοποιήσει την πραγματικότητα και να την αλλοιώσει αν θέλει, όπως θα έκανε ένα παιδί. Οι παιδικές αναμνήσεις είναι σίγουρα κάτι το οποίο μπορεί να συνδέσει κάποιον με την παιδικότητα που χάθηκε στην πορεία.

Έχεις ασχοληθεί αρκετά με την εικονογράφηση και τα εξώφυλλα παιδικών βιβλίων. Η εικόνα ασκεί σίγουρα μιας μορφής διαπαιδαγώγηση. Μπορεί μέσα από το έργο ενός εικονογράφου να καλλιεργηθεί στο παιδί η ευαισθησία απέναντι στα σύγχρονα προβλήματα του κόσμου;

Είναι γεγονός πως η εικόνα είχε παντα μεγάλη δύναμη. Πόσο μάλλον στην εποχή μας που κατακλυζόμαστε από αυτήν. Συγκεκριμένα σε ό,τι αφορά τα παιδιά, κυρίως στις μικρότερες ηλικίες, η εικόνα μπορεί να αποτελέσει ένα πανίσχυρο εργαλείο σε σχέση με την ευαισθητοποίησή τους απέναντι στα σύγχρονα κοινωνικά ζητήματα. Μέσα από την εικόνα μπορεί ο εικονογράφος να κεντρίσει το ενδιαφέρον των παιδιών, να τους προσφέρει ερεθίσματα ή να τα κάνει να αναλογιστούν κάτι. Οπότε με αυτήν την έννοια, τα εικονογραφημένα βιβλία μπορούν σίγουρα να συμβάλουν στην διαπαιδαγώγηση ενός παιδιού. Αν το κείμενο και η εικονογράφηση δέσουν όμορφα και δημιουργικά μπορούν να αποτελέσουν παρακαταθήκη για τη δημιουργία ευασιθητοποιημένων παιδιών και ενσυνείδητων ενηλίκων.

Στο σύγχρονο ψηφιακό κόσμο ποια είναι η θέση του παιδικού βιβλίου; Πώς βλέπεις το μέλλον του;

Είναι αλήθεια πως η σημερινή εποχή είναι πολύ διαφορετική από εκείνη προηγούμενων δεκαετιών. Το παιδί έχει πλέον πολλές διαφορετικές επιλογές ψυχαγωγίας. Οι ψηφιακές εφαρμογές έχουν εισβάλει και στον χώρο του παιδικού βιβλίου. Τα βιβλία μπορούν πλέον να διαβαστούν στο τάμπλετ ή να γίνουν διαδραστικές εφαρμογές ή παιχνίδια. Δεν θεωρώ πως αυτό είναι κάτι κακό. Δεν χρειάζεται να το πολεμάμε. Απλά να το κρατήσουμε σε μια ισορροπία σε σχέση και με τις άλλες δραστηριότητες του παιδιού.

Νιώθω πως το βιβλίο είναι κάτι διαχρονικό που δύσκολα θα εκλείψει. Αν μάθουμε τα παιδιά μας να αγαπούν το καλό βιβλίο, είμαι σίγουρη πως εκείνα θα ανταποκριθούν και θα συνεχίσουν να ενδιαφέρονται για αυτό παράλληλα και με όλες τις άλλες ψηφιακές εφαρμογές. Αυτό που ίσως θα πρέπει να γίνει είναι να εκσυγχρονιστούν τα βιβλία, τόσο στην αισθητική τους όσο και στο κείμενο, απαντώντας στις ανάγκες κι επιθυμίες του σημερινού παιδιού που μεγαλώνει πλέον μέσα στον κόσμο της ψηφιακής τεχνολογίας.

Παρατηρείς τα τελευταία χρόνια πως η εικονογράφηση του παιδικού βιβλίου στρέφεται προς νέες κατευθύνσεις (συνδυασμός ζωγραφικής και κολάζ, στροφή προς το ναΐφ, νέα υλικά κ.λπ);

Ναι, όντως. Και κυρίως στο εξωτερικό συναντάμε αρκετά βιβλία που φαίνονται σχεδόν αντισυμβατικά με την εικόνα που έχουμε στο μυαλό μας για το κλασικό εικονογραφημένο παιδικό βιβλίο. Κι αυτό είναι κάτι που με χαροποιεί ιδιαίτερα. Προσωπικά, προτιμώ τα εικονογραφημένα βιβλία τα οποία μπορεί να απολαύσει κι ένας ενήλικας. Που ντύνονται με εικονογραφήσεις μοντέρνες με χρήση μεικτών τεχνικών και προσφέρουν μια αλλιώτικη ανάγνωση. Αντίθετα οι πολύ κλασικές ή απλοποιημένες εικονογραφήσεις δε με ελκύουν. Πιστεύω ότι η νέα αυτή κατεύθυνση στην εικονογράφηση του παιδικού βιβλίου μπορεί να δώσει μια φρέσκια ματιά στα παιδιά και να τα βοηθήσει να αναπτύξουν υψηλό αισθητικό κριτήριο και αγάπη για τον κόσμο των εικαστικών. Είναι κρίμα να περιορίζουμε την αισθητική ενός εικονογραφημένου βιβλίου απλά και μόνο γιατί νομίζουμε πως δε θα ελκύσει το παιδί ή πως είναι πολύ περίπλοκη για την ηλικία του.

*** 

Για πληροφορίες σχετικά με τη δουλειά της Φωτεινής, ρίξτε μια ματιά εδώ και εδώ .

Υπόθεση Τουλάγεφ

"Ήρωες χθες, σκουπίδια σήμερα.  Αυτή είναι η διαλεκτική της Ιστορίας." 

Στη Σοβιετική Ένωση ο εμφύλιος πόλεμος τελειώνει με την επικράτηση του Στάλιν και από τα τέλη της δεκαετίας του 1920  Κομμουνιστικά Κόμματα διαγράφουν τους τροτσκιστές από το σώμα των μελών τους. Στα μέσα της δεκαετίας του 1930, λίγο πριν από την έναρξη του Β' Παγκοσμίου πολέμου, ξεκινά η Τρομοκρατία εναντίον της αριστερής αντιπολίτευσης και πολλοί παλιοί μπολσεβίκοι -πρωτεργάτες της Ρωσικής Επανάστασης- εξορίζονται ή εκτελούνται. "Κατάρα στους σκεπτικιστές, τους ολιγόπιστους, όσους τρέφουν κρυφά στον κόρφο τους το φαρμακερό φίδι της αντιπολίτευσης!" Σ' αυτή τη σκοτεινή περίοδο εντάσσει ο Βικτόρ Σερζ την ιστορία του μυθιστορήματός του "Υπόθεση Τουλάγεφ", σε μια προσπάθεια να μιλήσει για την προσωπική του εξορία, τις Δίκες της Μόσχας, την περίοδο του Μεγάλου Τρόμου, τις εκκαθαρίσεις στις οποίες κατέφυγε το σταλινικό καθεστώς εκτελώντας κι εξαφανίζοντας χιλιάδες μπολσεβίκους.

Μπορεί να οικοδομούμε πάνω σε πτώματα, αλλά οικοδομούμε. 

Ο σύντροφος Τουλάγεφ δολοφονείται ένα βράδυ στη Μόσχα. Στο πρώτο από τα δέκα κεφάλαια του βιβλίου - ένα εκπληκτικό κείμενο για τον άνθρωπο και τη δικαιοσύνη, που θα μπορούσε να στέκει και ως αυτοτελές διήγημα - ο αναγνώστης παρακολουθεί τη δολοφονία του ανώτατου στελέχους του Κόμματος. Μια δολοφονία που διαπράττεται σχεδόν τυχαία. Μια παρόρμηση, μια στιγμή έξαψης στη ζωή ενός ανθρώπου που για πρώτη φορά στη ζωή του κράτησε στα χέρια του ένα κολτ. 

Την επόμενη ημέρα ανακοινώνεται στις εφημερίδες "ο πρόωρος θάνατος του συντρόφου Τουλάγεφ", αλλά δεν υπάρχουν ένοχοι. Και από τη στιγμή που δεν υπάρχουν, πρέπει να κατασκευαστούν.  Γίνονται εξήντα επτά συλλήψεις μέσα στις πρώτες τρεις μέρες, ανακρίσεις που κρατούν έως και εξήντα ώρες. "Από την τριακοστή πέμπτη ώρα και μετά ο άνθρωπος χάνει κάθε υπόσταση, γίνεται μια άψυχη κούκλα με πονεμένη σάρκα και ξεχειλωμένα ρούχα". Στον κατάλογο των υπόπτων καταγράφονται τρεις χιλιάδες άτομα που λόγω "βεβαρημένου παρελθόντος" θα μπορούσαν να ενοχοποιηθούν. 

Ο ανώτατος Επίτροπος Ασφαλείας, ονόματι Έρχοφ, στέλνει εκτατοντάδες ανθρώπους στο εκτελεστικό απόσπασμα, αλλά φαίνεται αναποτελεσματικός στην υπόθεση Τουλάγεφ και το Κόμμα τού προτείνει να ξεκουραστεί σε μια ολογοήμερη εκδρομή. Μετά την επιστροφή του, συλλαμβάνεται και ο ίδιος. 

Τελικά, ο μηχανισμός του Κόμματος καταλήγει σε τρεις υποψηφίους ενόχους. Ο Ρουμπλιόφ, μέλος του συνδικάτου συγγραφέων, διανοούμενος και πιστός ιδεολόγος, είναι ο πρώτος συνωμότης που κατασκευάζει το σύστημα. Συλλαμβάνεται τη στιγμή που απολαμβάνει το φεγγαρόφωτο στην ταράτσα του σπιτιού του, ενώ τις ώρες της φυλάκισής του αντλεί θάρρος από τους φανταστικούς διαλόγους που κάνει με τη σύντροφό του. Η πορεία του είναι προδιαγεγραμμένη: από την κατασκευασμένη συνωμοσία στην ανάκριση, τη καταναγκαστική ομολογία, τον βασανισμό, την ατιμωτική εκτέλεση. Πιστός στις ιδέες του, σκεπτικιστής απέναντι στην ηγεσία. Άλλωστε, κατά την άποψή του πιστοί στο Kόμμα έχουν απομείνει μόνο ιεροεξεταστές και δήμιοι. Την ίδια τύχη έχει και ο Μακέγεφ, χωρικός που μετατρέπεται σε ανώτατο στέλεχος, και ο Ρύζικ, που πεθαίνει στη φυλακή από απεργία πείνας, φέρνοντας το Κόμμα σε εξαιρετικά δύσκολη θέση.

Οι παλιοί κομματικοί απέφευγαν ο ένας τον άλλο, για να μην κοιταχτούν στα μάτια, να μην πουν αισχρά ψέματα καταπρόσωπο από κατανοητή δειλία, να μη σκαλώσουν στα ονόματα συντρόφων που έχουν εξαφανιστεί, να μην εκτεθούν σφίγγοντας κανένα χέρι, να μην το έχουν βάρος στη συνείδησή τους που δεν το έσφιξαν. Μάθαιναν, ωστόσο, τις συλλήψεις, τις εξαφανίσεις, τις περίεργες αναρρωτικές άδειες, τις δυσοίωνες μεταθέσεις, σκόρπιες κουβέντες από τις μυστικές ανακρίσεις, απαίσιες φήμες. 

Ο Ρουμπλιόφ περιμένει τον θάνατο στο κελί του αηδιασμένος για τους ανωτέρους του, αλλά ευγνώμων για το παρελθόν του. Απαντά στην Κεντρική Επιστροπή ότι όλη του η ζωή ως την ημέρα της φυλάκισής του ανήκε στο Κόμμα, όσο άρρωστο και ξεφτιλισμένο κι αν υπήρξε αυτό. Ότι η σκέψη και η συνείδησή του δεν υπάρχουν εκτός Κόμματος. Ότι παραμένει πιστός στο Κόμμα, ό,τι κι αν είναι, ό,τι κι αν κάνει. Δέχεται να πεθάνει, αρκεί να μη φανεί στους Δυτικούς πως ο σοβιετικός μηχανισμός χολαίνει. Στο δικό του κελί, ο σύντροφος Ρύζικ ονειρεύεται τη στιγμή που το αίμα που χύθηκε θα φέρει καρπούς και οι καρποί θα είναι αρκετά ώριμοι για να γίνει μια νέα επανάσταση. 

Δεν μπορείς να κάνεις τους σπόρους στο χώμα να φυτρώσουν γρηγορότερα. Αντιθέτως, μπορείς να τους σκοτώσεις, αλλά δεν μπορείς (αυτή είναι μια καθησυχαστική βεβαιότητα) ούτε να τους σκοτώσεις παντού, ούτε να τους σκοτώνεις πάντα, ούτε να τους σκοτώνεις τελείως. 

Πόση αλήθεια υπάρχει στα λόγια των ηρώων; Τι συνέβη πραγματικά στις δίκες των Ζινόβιεφ, Κάμενεφ, Μπουχάριν; Ήταν τόσο επικίνδυνοι οι λενινιστές μπολσεβίκοι ώστε, πέρα από την εξόντωση του σώματός τους, έπρεπε να λασπωθεί η υπόστασή τους με τη στάμπα του προδότη; Είχε δίκιο ο Σερζ όταν προειδοποιούσε πως η Ιστορία δεν ξεμένει ποτέ από κόλπα και το χειρότερο είναι πάντα μπροστά; 

Όσο παράλογο κι αν μοιάζει, όση φρίκη και αν προκαλεί η ανάγνωσή του, η "Υπόθεση Τουλάγεφ" είναι ένα αισιόδοξο μυθιστόρημα. Και αυτό ακριβώς το διαχωρίζει από το "Μηδέν και το άπειρο", με το οποίο τόσο πολύ συγκρίθηκε. Είναι αισιόδοξο γιατί δεν προτείνει ως λύση τον πολιτικό αναχωρητισμό. Κάθε άλλο. Παρουσιάζεται στον αναγνώστη ένα ευρύ πανόραμα της ρωσικής ζωής και ιστορίας, του επιτρέπεται να διεισδύσει στη δομή και τις απαρχές του συστήματος, το οποίο όμως δεν κρίνεται -απλά περιγράφεται. Ο αφηγητής δεν είναι δικαστής που καθίζει τους ήρωες στο εδώλιο του κατηγορουμένου. Δεν υπάρχουν ήρωες και αντιήρωες, αθώοι και ένοχοι. Ο συγγραφέας υποστηρίζει πως η Ρωσική Επανάσταση δεν οδήγησε στον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό. Αντίθετα, κινήθηκε ενάντια στους πιο ισχυρούς εκπροσώπους της, σφετερίστηκε τα μαρξιστικά ιδανικά και οδήγησε σε μια αιμοδιψή δικτατορία. Παρόλα αυτά, ο Σερζ παραμένει ένας ρομαντικός υποστηρικτής του σοσιαλιστικού ανθρωπισμού.

Φέτος, εκατό χρόνια μετά τη Ρωσική Επανάσταση, γίνεται προσπάθεια όχι μόνο να αποδειχθεί ο ολοκληρωτικός χαρακτήρας του καθεστώτος, αλλά και να ταυτιστεί με ολοκληρωτισμούς που εκκίνησαν από διαφορετικές αφετηρίες. Αν δεν είχαν μεσολαβήσει τα χρόνια της Σοβιετικής Ένωσης, πώς θα ήταν σήμερα ο κόσμος; 

Οπωσδήποτε χειρότερος.

Την ώρα που χανόμαστε δεν κάνουμε τον απολογισμό μιας καταστροφής, μαρτυρούμε το εύρος μια νίκης που ήρθε πάρα πολύ νωρίς σε σχέση με το μέλλον και απαίτησε υπερβολικά πολλά από τους ανθρώπους. 

*** 

 Βικτόρ Σερζ, Υπόθεση Τουλάγεφ (μτφρ. Τιτίκα Δημητρούλια), SCRIPTA, Αθήνα 2008.