Υπόθεση Τουλάγεφ

"Ήρωες χθες, σκουπίδια σήμερα.  Αυτή είναι η διαλεκτική της Ιστορίας." 

Στη Σοβιετική Ένωση ο εμφύλιος πόλεμος τελειώνει με την επικράτηση του Στάλιν και από τα τέλη της δεκαετίας του 1920  Κομμουνιστικά Κόμματα διαγράφουν τους τροτσκιστές από το σώμα των μελών τους. Στα μέσα της δεκαετίας του 1930, λίγο πριν από την έναρξη του Β' Παγκοσμίου πολέμου, ξεκινά η Τρομοκρατία εναντίον της αριστερής αντιπολίτευσης και πολλοί παλιοί μπολσεβίκοι -πρωτεργάτες της Ρωσικής Επανάστασης- εξορίζονται ή εκτελούνται. "Κατάρα στους σκεπτικιστές, τους ολιγόπιστους, όσους τρέφουν κρυφά στον κόρφο τους το φαρμακερό φίδι της αντιπολίτευσης!" Σ' αυτή τη σκοτεινή περίοδο εντάσσει ο Βικτόρ Σερζ την ιστορία του μυθιστορήματός του "Υπόθεση Τουλάγεφ", σε μια προσπάθεια να μιλήσει για την προσωπική του εξορία, τις Δίκες της Μόσχας, την περίοδο του Μεγάλου Τρόμου, τις εκκαθαρίσεις στις οποίες κατέφυγε το σταλινικό καθεστώς εκτελώντας κι εξαφανίζοντας χιλιάδες μπολσεβίκους.

Μπορεί να οικοδομούμε πάνω σε πτώματα, αλλά οικοδομούμε. 

Ο σύντροφος Τουλάγεφ δολοφονείται ένα βράδυ στη Μόσχα. Στο πρώτο από τα δέκα κεφάλαια του βιβλίου - ένα εκπληκτικό κείμενο για τον άνθρωπο και τη δικαιοσύνη, που θα μπορούσε να στέκει και ως αυτοτελές διήγημα - ο αναγνώστης παρακολουθεί τη δολοφονία του ανώτατου στελέχους του Κόμματος. Μια δολοφονία που διαπράττεται σχεδόν τυχαία. Μια παρόρμηση, μια στιγμή έξαψης στη ζωή ενός ανθρώπου που για πρώτη φορά στη ζωή του κράτησε στα χέρια του ένα κολτ. 

Την επόμενη ημέρα ανακοινώνεται στις εφημερίδες "ο πρόωρος θάνατος του συντρόφου Τουλάγεφ", αλλά δεν υπάρχουν ένοχοι. Και από τη στιγμή που δεν υπάρχουν, πρέπει να κατασκευαστούν.  Γίνονται εξήντα επτά συλλήψεις μέσα στις πρώτες τρεις μέρες, ανακρίσεις που κρατούν έως και εξήντα ώρες. "Από την τριακοστή πέμπτη ώρα και μετά ο άνθρωπος χάνει κάθε υπόσταση, γίνεται μια άψυχη κούκλα με πονεμένη σάρκα και ξεχειλωμένα ρούχα". Στον κατάλογο των υπόπτων καταγράφονται τρεις χιλιάδες άτομα που λόγω "βεβαρημένου παρελθόντος" θα μπορούσαν να ενοχοποιηθούν. 

Ο ανώτατος Επίτροπος Ασφαλείας, ονόματι Έρχοφ, στέλνει εκτατοντάδες ανθρώπους στο εκτελεστικό απόσπασμα, αλλά φαίνεται αναποτελεσματικός στην υπόθεση Τουλάγεφ και το Κόμμα τού προτείνει να ξεκουραστεί σε μια ολογοήμερη εκδρομή. Μετά την επιστροφή του, συλλαμβάνεται και ο ίδιος. 

Τελικά, ο μηχανισμός του Κόμματος καταλήγει σε τρεις υποψηφίους ενόχους. Ο Ρουμπλιόφ, μέλος του συνδικάτου συγγραφέων, διανοούμενος και πιστός ιδεολόγος, είναι ο πρώτος συνωμότης που κατασκευάζει το σύστημα. Συλλαμβάνεται τη στιγμή που απολαμβάνει το φεγγαρόφωτο στην ταράτσα του σπιτιού του, ενώ τις ώρες της φυλάκισής του αντλεί θάρρος από τους φανταστικούς διαλόγους που κάνει με τη σύντροφό του. Η πορεία του είναι προδιαγεγραμμένη: από την κατασκευασμένη συνωμοσία στην ανάκριση, τη καταναγκαστική ομολογία, τον βασανισμό, την ατιμωτική εκτέλεση. Πιστός στις ιδέες του, σκεπτικιστής απέναντι στην ηγεσία. Άλλωστε, κατά την άποψή του πιστοί στο Kόμμα έχουν απομείνει μόνο ιεροεξεταστές και δήμιοι. Την ίδια τύχη έχει και ο Μακέγεφ, χωρικός που μετατρέπεται σε ανώτατο στέλεχος, και ο Ρύζικ, που πεθαίνει στη φυλακή από απεργία πείνας, φέρνοντας το Κόμμα σε εξαιρετικά δύσκολη θέση.

Οι παλιοί κομματικοί απέφευγαν ο ένας τον άλλο, για να μην κοιταχτούν στα μάτια, να μην πουν αισχρά ψέματα καταπρόσωπο από κατανοητή δειλία, να μη σκαλώσουν στα ονόματα συντρόφων που έχουν εξαφανιστεί, να μην εκτεθούν σφίγγοντας κανένα χέρι, να μην το έχουν βάρος στη συνείδησή τους που δεν το έσφιξαν. Μάθαιναν, ωστόσο, τις συλλήψεις, τις εξαφανίσεις, τις περίεργες αναρρωτικές άδειες, τις δυσοίωνες μεταθέσεις, σκόρπιες κουβέντες από τις μυστικές ανακρίσεις, απαίσιες φήμες. 

Ο Ρουμπλιόφ περιμένει τον θάνατο στο κελί του αηδιασμένος για τους ανωτέρους του, αλλά ευγνώμων για το παρελθόν του. Απαντά στην Κεντρική Επιστροπή ότι όλη του η ζωή ως την ημέρα της φυλάκισής του ανήκε στο Κόμμα, όσο άρρωστο και ξεφτιλισμένο κι αν υπήρξε αυτό. Ότι η σκέψη και η συνείδησή του δεν υπάρχουν εκτός Κόμματος. Ότι παραμένει πιστός στο Κόμμα, ό,τι κι αν είναι, ό,τι κι αν κάνει. Δέχεται να πεθάνει, αρκεί να μη φανεί στους Δυτικούς πως ο σοβιετικός μηχανισμός χολαίνει. Στο δικό του κελί, ο σύντροφος Ρύζικ ονειρεύεται τη στιγμή που το αίμα που χύθηκε θα φέρει καρπούς και οι καρποί θα είναι αρκετά ώριμοι για να γίνει μια νέα επανάσταση. 

Δεν μπορείς να κάνεις τους σπόρους στο χώμα να φυτρώσουν γρηγορότερα. Αντιθέτως, μπορείς να τους σκοτώσεις, αλλά δεν μπορείς (αυτή είναι μια καθησυχαστική βεβαιότητα) ούτε να τους σκοτώσεις παντού, ούτε να τους σκοτώνεις πάντα, ούτε να τους σκοτώνεις τελείως. 

Πόση αλήθεια υπάρχει στα λόγια των ηρώων; Τι συνέβη πραγματικά στις δίκες των Ζινόβιεφ, Κάμενεφ, Μπουχάριν; Ήταν τόσο επικίνδυνοι οι λενινιστές μπολσεβίκοι ώστε, πέρα από την εξόντωση του σώματός τους, έπρεπε να λασπωθεί η υπόστασή τους με τη στάμπα του προδότη; Είχε δίκιο ο Σερζ όταν προειδοποιούσε πως η Ιστορία δεν ξεμένει ποτέ από κόλπα και το χειρότερο είναι πάντα μπροστά; 

Όσο παράλογο κι αν μοιάζει, όση φρίκη και αν προκαλεί η ανάγνωσή του, η "Υπόθεση Τουλάγεφ" είναι ένα αισιόδοξο μυθιστόρημα. Και αυτό ακριβώς το διαχωρίζει από το "Μηδέν και το άπειρο", με το οποίο τόσο πολύ συγκρίθηκε. Είναι αισιόδοξο γιατί δεν προτείνει ως λύση τον πολιτικό αναχωρητισμό. Κάθε άλλο. Παρουσιάζεται στον αναγνώστη ένα ευρύ πανόραμα της ρωσικής ζωής και ιστορίας, του επιτρέπεται να διεισδύσει στη δομή και τις απαρχές του συστήματος, το οποίο όμως δεν κρίνεται -απλά περιγράφεται. Ο αφηγητής δεν είναι δικαστής που καθίζει τους ήρωες στο εδώλιο του κατηγορουμένου. Δεν υπάρχουν ήρωες και αντιήρωες, αθώοι και ένοχοι. Ο συγγραφέας υποστηρίζει πως η Ρωσική Επανάσταση δεν οδήγησε στον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό. Αντίθετα, κινήθηκε ενάντια στους πιο ισχυρούς εκπροσώπους της, σφετερίστηκε τα μαρξιστικά ιδανικά και οδήγησε σε μια αιμοδιψή δικτατορία. Παρόλα αυτά, ο Σερζ παραμένει ένας ρομαντικός υποστηρικτής του σοσιαλιστικού ανθρωπισμού.

Φέτος, εκατό χρόνια μετά τη Ρωσική Επανάσταση, γίνεται προσπάθεια όχι μόνο να αποδειχθεί ο ολοκληρωτικός χαρακτήρας του καθεστώτος, αλλά και να ταυτιστεί με ολοκληρωτισμούς που εκκίνησαν από διαφορετικές αφετηρίες. Αν δεν είχαν μεσολαβήσει τα χρόνια της Σοβιετικής Ένωσης, πώς θα ήταν σήμερα ο κόσμος; 

Οπωσδήποτε χειρότερος.

Την ώρα που χανόμαστε δεν κάνουμε τον απολογισμό μιας καταστροφής, μαρτυρούμε το εύρος μια νίκης που ήρθε πάρα πολύ νωρίς σε σχέση με το μέλλον και απαίτησε υπερβολικά πολλά από τους ανθρώπους. 

*** 

 Βικτόρ Σερζ, Υπόθεση Τουλάγεφ (μτφρ. Τιτίκα Δημητρούλια), SCRIPTA, Αθήνα 2008. 

 

Χειρόγραφο της λησμονιάς

ΣΕΛΙΔΑ 1

Η Έλενα πέθανε κατά τον τοκετό. Δεν στάθηκα ικανός να την κρατήσω σε τούτη τη πλευρά της ζωής. Παραδόξως το παιδί είναι ζωντανό. 

Εκεί βρίσκεται, αδύναμο και τρεμάμενο πάνω σ' ένα καθαρό σεντόνι, δίπλα στη νεκρή μητέρα του. Κι εγώ δεν ξέρω τι να κάνω.  Δεν τολμώ να το ακουμπήσω. Μάλλον θα το αφήσω να πεθάνει δίπλα στην μητέρα του, που θα ξέρει πώς να προστaτεύει την παιδική του  ψυχή και θα του μάθει να γελά, αν τυχόν υπάρχει κάποιο μέρος για να γελούν οι ψυχές. Δεν μπορούμε πια να δραπετεύσουμε στη Γαλλία. Δίχως την Ελένα δεν θέλω πλέον να φτάσω στο τέλος του δρόμου. Δίχως την Ελένα δεν υπάρχει δρόμος. 

Πώς διορθώνεται το λάθος του να είσαι ζωντανός; Έχω δει πολλούς νεκρούς αλλά δεν έχω μάθει πώς πεθαίνει κανείς!  

ΣΕΛΙΔΑ 20

[...] Είναι πολύ ζεστό. Τώρα γράφω έχοντάς το στην αγκαλιά μου. Κοιμάται. Πόσο το αγαπώ. Του τραγούδησα ένα θλιμμένο τραγούδι του Φρεδερίκο

Θρήνος μιας νεκροκεφαλής

που προσμένει ένα χρυσό φιλί.

(Έξω ζοφερός αέρας

και θαμπά αστέρια).  

Δεν θυμάμαι πλέον τα ποιήματα που απήγγειλα στους στρατιώτες. Με την πείνα το πρώτο πράγμα που πεθαίνει είναι η μνήμη. Δεν καταφέρνω να γράψω ούτε ένα στίχο, αλλά παρ' όλα αυτά στο κεφάλι μου ηχούν χίλια νανουρίσματα για το γιο μου. 

[Από το "Χειρόγραφο που βρέθηκε στη λησμονιά"] 

*** 

[1] Alberto Méndez, Τα τυφλά ηλιοτρόπια (μτφρ. Κωνσταντίνος Παλαιολόγος), Πάπυρος, Αθήνα 2008.

[2] Φωτογραφία: Yves Leresche

Blackjack για βιβλιοφάγους - ΙΙ

O Λάμπρος Σκουζάκης, Πανδοχέας του κυβερνοχώρου εδώ και μια δεκαετία περίπου, φιλοξενεί στο χάνι του συγγραφείς, μουσικούς και άλλους συνοδοιπόρους. Απόψε, απαντά σε ένα ερωτηματολόγιο για βιβλιοφάγους, εμπνευσμένο από το βιβλίο του Ίταλο Καλβίνο “Αν μια νύχτα του χειμώνα ένας ταξιδιώτης...”. 

 21 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΦΑΝΑΤΙΚΟΥΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ 

Ας υποθέσουμε πως πρέπει να γεμίσετε μία βιβλιοθήκη που έχει 21 ράφια. Καθένα από τα ράφια αυτά αντιστοιχεί στις κατηγορίες που θα διαβάσετε παρακάτω. Σε κάθε ράφι πρέπει να τοποθετήσετε τουλάχιστον ένα βιβλίο.

Dagmar Cyrulla

Βιβλία που δεν είναι ανάγκη να διαβάσεις.

Όσα δεν με ερεθίζουν, ελκύουν, ενδιαφέρουν, εξεγείρουν. Όσα από τις πρώτες σελίδες μου προκάλεσαν ανία ή αδιαφορία. 

Βιβλία που φτιάχτηκαν για άλλες χρήσεις και όχι για να διαβαστούν.

Τα λειτουργικά βιβλία των θρησκειών, παρόλο που συχνά περιέχουν περίλαμπρα κείμενα, ιδίως για τους περιπλανώμενους εκτός πίστεων σαν κι εμένα. Επίσης τα βιβλία «τέχνης» που απευθύνονται και στους απλούς ξεφυλλιστές. Αν δεν έχουν κείμενα, υποτίθεται, δεν διαβάζονται. Οι ειδικοί μας λένε ότι και χωρίς κείμενα διαβάζονται. Συνεπώς πρέπει να γράψουν κάποια κείμενα για να μάθουμε να διαβάζουμε την τέχνη χωρίς κείμενα.

Βιβλία που ήδη διάβασες χωρίς να κάνεις τον κόπο να τα ανοίξεις γιατί ανήκουν στην κατηγορία των ήδη διαβασμένων πριν ακόμα γραφούν.

Είναι εκείνα που μου φάνηκαν προβλέψιμα, σαν σενάρια αμερικανικών ταινιών. Τα οπισθόφυλλα άλλωστε (αν και παράγωγα πολλαπλών παραλλαγών του ίδιου κειμένου) τα προδίδουν. Η λογοτεχνία πήρε ό,τι πήρε από τον κινηματογράφο, δεν έχει άλλο. Αντίθετα, ο κινηματογράφος μπορεί διαρκώς ν’ απορροφά λογοτεχνίες.

Edward Gorey

Βιβλία που αν μπορούσες να ζήσεις περισσότερες ζωές θα διάβαζες ευχαρίστως, αλλά δυστυχώς οι μέρες που σου απομένουν να ζήσεις είναι αυτές που είναι.

Ολόκληρο το σώμα του ελληνικού και του παγκόσμιου θεάτρου. Εκεί ειπώθηκαν όσα ακόμα και η λογοτεχνία αποσιώπησε. Ολόκληρο το σώμα της φιλοσοφίας. Θα είχε ενδιαφέρον να δει κανείς τις διαδοχές και τις ρήξεις, ποιος αντέγραψε ποιον, τι άντεξε ως σήμερα, τι έμεινε χρήσιμο, τι αποδείχτηκε κενός λόγος.

Βιβλία που έχεις την πρόθεση να διαβάσεις, αλλά έχουν σειρά κάποια άλλα.

Συλλογές με κριτικές θεατρικών παραστάσεων γιατί μου ανοίγουν με ιδιαίτερους τρόπους την αναγνωστική μου ματιά και με ωθούν να αναζητήσω την εμπειρία τους. Και σκακιστικά βιβλία. Περιμένω να έρθει η στιγμή όπου σ’ ένα ανθρώπινο σπίτι θα έχω μόνιμα ανοιχτή την σκακιέρα και θα προσκαλούμαι στο μυαλό μερικών ευφυών σκακιστών.

Carlos Álvarez de las Heras

Βιβλία που είναι πολύ ακριβά και που μπορείς να περιμένεις να αγοράσεις μισοτιμής.

Κατάλογοι εκθέσεων τέχνης. Μέγιστο απωθημένο, ιδίως αν περιλαμβάνουν και κείμενα. Όχι τόσο αυτά που αναλύουν τα έργα, όπου συχνά δεν καταλαβαίνω τίποτα, αλλά τα «άλλα». Φωτογραφικά λευκώματα σκοπευτών που εκτιμώ ή θεμάτων που αγαπώ. Λεξικά λέξεων και άλλων χρήσιμων υποκατάστατων.

Βιβλία που επίσης μπορείς να περιμένεις να αγοράσεις όταν επανεκδοθούν στις οικονομικές σειρές. 

Τις αποφεύγω τις οικονομικές σειρές γιατί συνήθως έχουν φτηνιάρικα χαρτιά, εξώφυλλα χωρίς αυτιά, «τρία βιβλία σ’ ένα τόμο» και μικρό μέγεθος.

Βιβλία που μπορείς να ζητήσεις από κάποιον να σου δανείσει.

Πώς να δανειστώ βιβλίο εφόσον υπογραμμίζω και σημειώνω μανιωδώς;

Βιβλία που όλοι πια έχουν διαβάσει και άρα είναι σαν να τα έχεις διαβάσει κι εσύ.

Δυστυχώς δεν έχω το ίδιο γούστο με τους όλους. Το ίδιο παθαίνω και με την μουσική και μερικές άλλες μανίες. Κι έτσι αδυνατώ να συνυπάρξω σε μια ομόθυμη κοινωνία αναγνωστών. Ακόμα κι όταν φιλικοί κύκλοι εκστασιάζονται με «σύγχρονες και παλιές επιτυχίες» παραμένω ο ιδιότροπος που δεν βρίσκει χαρά. Συνεπώς δεν προχωρώ στα περιεχόμενα των επιλογών τους.

Βιβλία που εδώ και πολύ καιρό έχεις στο πρόγραμμα να διαβάσεις.

Ας αντιγράψω ό,τι βλέπω στο σχετικό ράφι. Θανάσης Λάμπρου – Κάτω απ’ τον έναστρο ουρανό [εκδ. Περισπωμένη]. Έντουαρν Σαΐντ – Εκτός τόπου [εκδ. Μεταίχμιο]. Χέρμαν Μπροχ – Βιργιλίου Θάνατος [εκδ. Gutenberg]. Στεφάν Οσμόν – Ανεξέλεγκτα στοιχεία [εκδ. Πόλις]. Νάσος Θεοφίλου – Ιστορίες του καζαμία [εκδ. Ύψιλον]. Όπως βλέπετε πρόκειται αντίστοιχα για ένα δοκίμιο, μια βιογραφία, μια κλασική μυθοπλασία, μια σύγχρονη μυθοπλασία και μια τέχνη της γραφής των λίγων λέξεων. Συνήθως αυτές είναι τα «είδη» των τεσσάρων καθιερωμένων παράλληλων αναγνώσεων. Ευτυχώς τα νυχτερινά όνειρα δεν τηρούν αυτή την τετραπλή διάκριση και τις αναμειγνύουν σε ενιαίο χάος.

Βιβλία που ψάχνεις χρόνια και δεν βρίσκεις.

Μου λείπει το "Αρχείον" του Ν.Γ Πεντζίκη από τις Αγροτικές Συνεταιριστικές Εκδόσεις (πού να το ήξερα τότε που περιπλανιόμουν σχεδόν ανέστιος στην οδό Λαγκαδά ότι βρίσκονταν στο τέταρτο χιλιόμετρό της). Αντόνιο Μουνιόθ Μολίνα "Το βιβλίο της εξορίας" [εκδ. Πατάκη]. Τ.Ε. Λώρενς – "Επτά στύλοι της σοφίας" [εκδ. Εστία]. Σαμ Σέπαρντ - "Το μεγάλο όνειρο του παραδείσου" [εκδ. Καστανιώτη]. Επίσης, με αφορμή ένα κείμενο που γράφω εδώ και χρόνια, Τζουνιτσίρο Τανιζάκι, "Το ημερολόγιο ενός τρελού γέρου" [εκδ. Καστανιώτη] και Πέπη Ρηγοπούλου, "Το σώμα" [εκδ. Πλέθρον]. 

Nick Bantock

Βιβλία που αφορούν κάτι με το οποίο ασχολείσαι αυτή την περίοδο.

Απολαμβάνω το δίτομο έργο του Σάββα Κονταράτου "Ουτοπία και πολεοδομία" [εκδ. ΜΙΕΤ]. Όπως αντιλαμβάνεστε, με ενδιαφέρουν αμφότεροι οι κόσμοι που τελικά συνυπήρξαν σε ιδανικές έως και εξωφρενικές εκδοχές.

Βιβλία που θέλεις να αγοράσεις για να τα έχεις στη διάθεσή σου για κάθε περίπτωση.

Βιβλία θεωρίας και κριτικής της λογοτεχνίας για το ενδεχόμενο της έντονης επιθυμίας να αναζητήσω μια διαφορετική ερμηνεία πάνω σ’ ένα έργο. Συλλογές από θεατρικές κριτικές για έργα που μπορεί κάποια στιγμή να δω.

Βιβλία που θα μπορούσες να τα βάλεις κατά μέρος για να τα διαβάσεις ίσως το καλοκαίρι.

Το καλοκαίρι ταξιδεύω πάντα διπλά και το δεύτερο ταξίδι γίνεται μέσω ενός ταξιδιωτικού βιβλίου. Φέτος διάβασα τα "Αντίδρομα στον ήλιο". "Ασιατικές ιχνογραφίες", τ. Β΄ του Φώτη Τερζάκη [εκδ. Πανοπτικόν]. Για του χρόνου έχω σημειώσει την Ίζαμπελ Έμπερχαρντ – "Με την άμμο στα μάτια" [εκδ. Νάρκισσος].

Βιβλία που σου λείπουν για να τα βάλεις δίπλα σε άλλα στη βιβλιοθήκη σου.

Η βιβλιοθήκη μου ακολουθεί μια πλήρως πρακτική, σχεδόν πεζή ταξινόμηση και χωρίζεται σε δυο μέρη: διαβασμένα και αδιάβαστα. Τα διαβασμένα χωρίζονται σε άλλα δυο μέρη: εκείνα που απόλαυσα και τα υπόλοιπα που πρέπει για κάποιο λόγο να κρατήσω. Τα αδιάβαστα χωρίζονται σε τέσσερα μέρη: εκείνα που σκοπεύω να παρουσιάσω στο Πανδοχείο, εκείνα που θα μου χρησιμεύσουν για το βιβλίο που υποκρίνομαι πως γράφω, εκείνα που επιθυμώ να διαβάσω χωρίς σκοπιμότητες και τα άλλα που περιμένουν το κάλεσμα της κατάλληλης περίστασης. Συνεπώς αντιλαμβάνεστε πως η σειρά διαρκώς αλλάζει κι όλα βρίσκονται εκτός εντεταλμένης θέσης.

Natalia Nesterova.

Βιβλία που σου εμπνέουν μια ξαφνική φρενιασμένη και όχι εύκολα δικαιολογήσιμη περιέργεια.

Από φρενιασμένη περιέργεια άλλο τίποτα. Αλλά ως απελπιστικά αναλυτικός διαπιστώνω ότι αμέσως σπεύδω να την δικαιολογήσω. Με ενδιαφέρει η συνομιλία της λογοτεχνίας με άλλες, φαινομενικώς ασύμβατες τέχνες, όπως η ναοδομία, η νομική, η θεολογία, η συγκοινωνιολογία. 
 

Βιβλία που διάβασες πριν πολλά χρόνια και ήρθε πια ο καιρός να ξαναδιαβάσεις.

Τα έχω έτοιμα πλην υπό διαρκή αναβολή. Η κορυφαία συνεργασία του Χόρχε Λουίς Μπόρχες με τον Αντόλφο Μπιόυ Κασάρες, "Έξι προβλήματα για τον Δον Ισίδρο Παρόδι" [εκδ. Ύψιλον]: ευφυείς αστυνομικές ιστορίες που δεν συμπεριλήφθηκαν στις πρόσφατες εκδόσεις των Απάντων του Μπόρχες. Επίσης "Μια στεκιά στο μάτι του Μοντεζούμα" του Νίκου Νικολαΐδη [Εκδ. Greekworks.com]. Θα διαβάσω το πρώτο αργά , ως μαθητευόμενος ιδιωτικός ντέτεκτιβ και το δεύτερο βουλιμικά, ως συνομιλητής κάποιου που έφυγε αλλά δεν έφυγε.

Βιβλία που πάντα έλεγες ότι έχεις διαβάσει και ήρθε πια ο καιρός να διαβάσεις αληθινά.

Μου ζητάτε να αναιρέσω τα ψέματά μου;

Καινούργια βιβλία των οποίων το θέμα ή ο συγγραφέας σε ελκύουν.

Θέμα: μια γηραιά ηρωίδα με καταιγιστικό ερωτισμό που εξεγείρεται μέσα από την ανάγνωση δεκάδων βιβλίων σε κάποιον θλιβερό οικισμό μιας φασιστικής χριστιανικής μεσογειακής χώρας [Πάμπλο Γκουτιέρεθ - "Τα ανατρεπτικά βιβλία", εκδ. Καστανιώτη].

"Soviet shoe", Nick Bantock

Βιβλία των οποίων ο συγγραφέας ή το θέμα δεν είναι νέα για σένα.

Συγγραφέας: Ο Αντρέ Ζιντ δεν είναι νέος για μένα, εφόσον απόλαυσα την "Στενή Πύλη" πολύ νέος σε μια αρχαία έκδοση. Τώρα με την νέα έκδοση των "Κιβδηλοποιών" απολαμβάνω το βάθος ενός σπάνιου πνεύματος [εκδ. Πόλις].

Βιβλία των οποίων ο συγγραφέας ή το θέμα είναι εντελώς άγνωστα, τουλάχιστον για σένα.

Αμφότερα αποτελούν μόνιμη αναγνωστική πρόκληση. Μόλις ξεκίνησα την μελέτη του Freddy Decreus για την "Τελετουργία στο Θέατρο του Θεόδωρου Τερζόπουλο" [εκδ. Άγρα]. Μπαίνω με άγνωστο οδηγό στον εξίσου άγνωστο κόσμο ενός ιδιαίτερου θεάτρου που όμως έχω την αίσθηση ότι με αφορά άμεσα.

***

Blackjack για βιβλιοφάγους

H Κίκα Κραμβουσάνου, το πρόσωπο που κρύβεται πίσω από την ιστοσελίδα του βιβλιοπωλείου "Πολιτεία",  απαντά σε ένα ερωτηματολόγιο για βιβλιοφάγους, εμπνευσμένο από το βιβλίο του Ίταλο Καλβίνο “Αν μια νύχτα του χειμώνα ένας ταξιδιώτης...”. 

21 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΦΑΝΑΤΙΚΟΥΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ

Ας υποθέσουμε πως πρέπει να γεμίσετε μία βιβλιοθήκη που έχει 21 ράφια. Καθένα από αυτά αντιστοιχεί στις κατηγορίες που θα διαβάσετε παρακάτω. Σε κάθε ράφι πρέπει να τοποθετήσετε τουλάχιστον ένα βιβλίο: 

Βιβλία που δεν είναι ανάγκη να διαβάσεις.

Ό,τι δεν είναι στην εξεταστέα ύλη. 

Βιβλία που φτιάχτηκαν για άλλες χρήσεις και όχι για να διαβαστούν.
 

Μια κούφια βίβλος με θέση για όπλο.

Βιβλία που ήδη διάβασες χωρίς να κάνεις τον κόπο να τα ανοίξεις γιατί ανήκουν στην κατηγορία των ήδη διαβασμένων πριν ακόμα γραφούν.

Δεν μ' αρέσει αυτή η ερώτηση. Να τη βγάλεις, είναι χαζή.

Βιβλία που αν μπορούσες να ζήσεις περισσότερες ζωές θα διάβαζες ευχαρίστως, αλλά δυστυχώς οι μέρες που σου απομένουν να ζήσεις είναι αυτές που είναι.

Το “Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο” του Προυστ, τον “Οδυσσέα” του Τζόις, την “Ηθική” του Σπινόζα. 

Βιβλία που έχεις την πρόθεση να διαβάσεις, αλλά έχουν σειρά κάποια άλλα.

Έχω μόνο προθέσεις. Δεν έχω σειρά.

Βιβλία που είναι πολύ ακριβά και που μπορείς να περιμένεις να αγοράσεις μισοτιμής.

Όχι.

Βιβλία που επίσης μπορείς να περιμένεις να αγοράσεις όταν επανεκδοθούν στις οικονομικές σειρές.

Δεν υπάρχουν. Όταν θέλω πολύ ένα βιβλίο, όπως το “Codex Seraphinianus”, δεν σκέφτομαι την τιμή.

Βιβλία που μπορείς να ζητήσεις από κάποιον να σου δανείσει.

Αστυνομικά, θριλεράκια, λογοτεχνικά που δεν με ενδιαφέρει να υπάρχουν στη βιβλιοθήκη μου.

Βιβλία που όλοι πια έχουν διαβάσει και άρα είναι σαν να τα έχεις διαβάσει κι εσύ.

Διάσημα βιβλία που έχουν γίνει διάσημες ταινίες.

Βιβλία που εδώ και πολύ καιρό έχεις στο πρόγραμμα να διαβάσεις.

Η “Ηθική” του Σπινόζα, ο “Οδυσσέας” του Τζόις, η “Πολιτεία” του Πλάτωνα.

Βιβλία που ψάχνεις χρόνια και δεν βρίσκεις.

Τα βιβλία του Theodore Sturgeon.

Βιβλία που αφορούν κάτι με το οποίο ασχολείσαι αυτή την περίοδο.

Βιβλία γύρω από τις δεκαετίες '30-'70 της ελληνικής ιστορίας.

Βιβλία που θέλεις να αγοράσεις για να τα έχεις στη διάθεσή σου για κάθε περίπτωση.

Εγκυκλοπαιδικά, λεξικά.

Βιβλία που θα μπορούσες να τα βάλεις κατά μέρος για να τα διαβάσεις ίσως το καλοκαίρι.

Καινούργιες εκδόσεις συγγραφέων που αγαπώ από τα παιδικά μου χρόνια, βιβλία συγγραφέων με των οποίων το ύφος είμαι εξοικειωμένη, που μπορώ να τα διαβάζω στο καράβι με τον Ιταλό να παραληρεί στη διαπασών στο αυτί μου.

Βιβλία που σου λείπουν για να τα βάλεις δίπλα σε άλλα στη βιβλιοθήκη σου.

Βιβλία του Theodore Sturgeon, δερματόδετες εκδόσεις του Βόνεγκατ, η εγκυκλοπαίδεια του Βόνεγκατ.

Βιβλία που σου εμπνέουν μια ξαφνική φρενιασμένη και όχι εύκολα δικαιολογήσιμη περιέργεια.

Φαντάζομαι πως κάποια αυτοβιογραφία θα μου προξενούσε κάτι τέτοιο, αν και δεν είναι αδικαιολόγητο.

Βιβλία που διάβασες πριν πολλά χρόνια και ήρθε πια ο καιρός να ξαναδιαβάσεις.

Τον "Ηλίθιο" του Ντοστογιέφσκι. Όλα τα άλλα που ήθελα να ξαναδιαβάσω τα έχω ξαναδιαβάσει. Τώρα ξαναδιαβάζω και τον "Άρη" του Χαριτόπουλου.

Βιβλία που πάντα έλεγες ότι έχεις διαβάσει και ήρθε πια ο καιρός να διαβάσεις αληθινά.

Τον "Δον Κιχώτη" σίγουρα.

Καινούργια βιβλία των οποίων το θέμα ή ο συγγραφέας σε ελκύει.

Περιμένω με αγωνία κάθε καινούργιο βιβλίο του Τζον Ίρβινγκ, της Μάργκαρετ Άτγουντ, του Φίλιπ Ροθ, του Μισέλ Ουελμπέκ.

Βιβλία των οποίων ο συγγραφέας ή το θέμα δεν είναι νέα για σένα.

Το ίδιο μ' από πάνω.

Βιβλία των οποίων ο συγγραφέας ή το θέμα είναι εντελώς άγνωστα, τουλάχιστον για σένα.

42.

***

"Να γίνουμε καπνός μες στου Σεπτέμβρη τη βουή"

ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 

 

Οι δικοί μου από καιρό πήραν το δρόμο τους.

Άφησα τους γνωστούς και τους φίλους μου να φύγουν  

Τώρα παντοτινή η μοναξιά 

γεμίζει τη φύση αλλά και την καρδιά μου.

Τώρα είμαι μαζί σου στο φυλάκιο του δάσους 

Στο δάσος τ' άδειο κι έρημο

Κι όπως στο τραγούδι, τα μονοπάτια

είναι πνιγμένα ως τη μέση από τα χόρτα.

Οι ξύλινοι τοίχοι της καλύβας

Με το βλέμμα τους μας συμπονούνε.

Δεν υποσχεθήκαμε ηρωισμούς και κατορθώματα

Κι είμαστε έτοιμοι, στ' αλήθεια να χαθούμε.

Θα μείνουμε από τη μία μέxρι τις τρεις το πρωί

Εγώ με το βιβλίο, εσύ με το κέντημα

Κι όταν ο ήλιος θ' ανατείλει ούτε που θα 'χουμε καταλάβει

πως πάψαμε να φιλιόμαστε.

Όλο μεγαλοπρέπεια κι απερισκεψία

Φύλλα να σκορπιστείτε θροΐζοντας

Κάντε σήμερα να ξεχειλίσει από πόθο

Το χθεσινό το πικρό το ποτήρι.

Απόλαυση, έλξη κι αφοσίωση!

Να γίνουμε καπνός μες στου Σεπτέμβρη τη βουή!

Θάψε τον εαυτό σου, αγάπη μου, μέσα στο θρόισμα 

του Σεπτέμβρη 

Να χάσεις τις αισθήσεις σου, να γίνεις μια τρελή.

Πετάς τα ρούχα με τον ίδιο τρόπο 

Που ρίχνει τα φύλλα του το άλσος.

Κάθε φορά που πέφτεις στην αγκάλη μου

Δεμένη η ρόμπα η μεταξωτή.

Είσαι η τελευταία μου χαρά πριν έρθει ο όλεθρος

Η ζωή είναι χειρότερη απ΄την αρρώστια,

Κι η ρίζα της ομορφιάς είναι η τόλμη

Κι αυτό είναι που μας τραβά τον έναν στον άλλον.  

[Από τα ποιήματα του Γιούρι Ζιβάγκο]

***

[1] Μπορίς Πάστερνακ, Δόκτωρ Ζιβάγκο, Εκδόσεις Ποταμός, Αθήνα 2006.

[2] Στη φωτογραφία ο Ομάρ Σαρίφ και η Τζούλι Κρίστι  ως Γιούρι Ζιβάγκο και Λάρα Αντίποβα, στην κινηματογραφική μεταφορά του Ντέιβιντ Λιν.