Květa Pacovská

Τι να πρωτογράψω για την Květa Pacovská. Νόμιζα πως ήταν μια εικονογράφος που την ανακάλυψα μόνη μου στις δεκάδες ώρες ψαχουλέματος σε σάιτ, μπλογκ, γκρουπ και ράφια βιβλίων που αφορούν την εικονογράφηση. Από την άλλη, κάθε εικόνα της κάτι μου θυμίζει. 

Στη οικογενειακή βιβλιοθήκη μας υπήρχαν πολλά παιδικά εικονογραφημένα από πολωνούς και τσέχους εικονογράφους. Στους Τσέχους, ειδικά, απέκτησα μια πολύ ιδιαίτερη αδυναμία. Αγάπησα το χιούμορ τους στον κινηματογράφο, τη λογοτεχνία και την εικόνα και κατάλαβα την ξεχωριστή τους σχέση με την παιδικότητα.

Στα τσέχικα εικονογραφημένα δεν υπάρχει το φλερτ με το φολκλόρ που συναντά κανείς στα ρώσικα βιβλία. Οι Τσέχοι αγαπούν το μοντέρνο και στις εικόνες των παιδικών βιβλίων ξεχωρίζει κανείς στοιχεία που μοιάζουν σουρεαλιστικά, υπερβολικά ή γκροτέσκ. Κάθε σελίδα μια αλλόκοτη παιδική φάρσα. 

Τα πλάσματα που φιγουράρουν στις σελίδες μοιάζουν μ' αυτούς τους παράξενους κλόουν που είναι κλεισμένοι σε ξύλινα κουτιά και μόλις τα ανοίξεις πετάγονται να σε τρομάξουν και γελούν χαιρέκακα στα μούτρα σου. 

Τα παλιότερα έργα της Květa Pacovská έχουν πιο μουντά χρώματα και μεταφέρουν τον μικρό αναγνώστη σε άλλες εποχές. Φέρνουν στο νου έργα του Mirko Hanák ή της  Dagmar Berková. 

Τα πιο πρόσφατα έργα της, όμως, εκπλήσσουν με την ένταση των χρωμάτων και τις τολμηρές τους αντιθέσεις. Η Pacovská είχε δηλώσει αρκετές φορές σε συνεντεύξεις της πως το συναίσθημα  προκαλείται στον θεατή  από τις αντιθέσεις των χρωμάτων και γι' αυτό προτιμούσε τα έντονα χρώματα: κόκκινο, πράσινο, μαύρο και άσπρο.

Στα εξώφυλλα των βιβλίων της οι φιγούρες μοιάζουν με προσωποποιήσεις του κύβου του Ρούμπικ. Ή μ' εκείνο το πολύχρωμο ρολόι των παιδικών μας χρόνων που μετρούσε τα δευτερόλεπτα, τα λεπτά, τις ώρες μέχρι να ξαναξεκινήσει το πρόγραμμα της ΕΡΤ. 

Λάτρης των μεγάλων ζωγράφων, του Κλέε, του Μιρό, του Καντίνσκι, η Pacovská εντάσσει την ρωσική πρωτοπορία στην παιδική εικονογράφηση. 

Ασχολήθηκε με την εικονογράφηση του παιδικού βιβλίου λίγο αφού έγινε μητέρα. Ήθελε ζωγραφίζοντας να δίνει σε όλους τη χαρά που έδινε στα παιδιά της. Τόσο απλό και τόσο όμορφο.

Ήταν από τις πρώτες που τόλμησαν το κολάζ στην εικονογράφηση του παιδικού βιβλίου, ενώ δημιούργησε πολλά τρισδιάστατα βιβλία σε μια εποχή που το ποπ-απ δεν ήταν ακόμη καθόλου διαδεδομένο. Σήμερα είναι 91 ετών και παραμένει τόσο νέα. 

Υπήρξε αντισυμβατική και με τον τρόπο της έδωσε νέα πνοή σε κλασικά και παραδοσιακά παραμύθια. Με τις εικόνες της δεν την ενδιέφερε να συνοδεύει την αφήγηση αλλά να αναδεικνύει πλευρές της που δεν μπορεί να φωτίσει ο λόγος. 

Στα ελληνικά κυκλοφόρησαν ελάχιστα βιβλία της. Αν θυμάμαι καλά ήταν μόνο ο "Βασιλιάς των λουλουδιών". Σύντομα θα επανακυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Καλειδοσκόπιο το "Κοριτσάκι με τα σπίρτα" του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν. Ευκαιρία να ξανασυναντήσουμε μια σπάνια και πολυβραβευμένη εικονογράφο. 

***

Květa Pacovská: Για το χρώμα

"White and black are not included in the colour spectrum but for me they are colours and mean maximum contrast. And maximum contrast is the maximum beauty. I am striving for maximum contrast. Red and green.The placing of colours one over the other. It depends on the relation, proportion, rhythm, size, amount and how we placed colours togethe. It is like music. Each individual tone is beautiful by itself and in certain groupings we create new dimensions, harmony, disharmony, symphonies, operas and books for children" 

Květa Pacovská, Illustrator

Ο καρυοθραύστης της Dagmar Berková

Ο Καρυοθραύστης είναι ένα από τα πιο διάσημα παραμύθια του Χόφμαν και αυτές τις μέρες έχει την τιμητική του. Το έργο άρεσε πάρα πολύ στον Αλέξανδρο Δουμά, που το διασκεύασε και απ' αυτή τη διασκευή ο Τσαϊκόφσκι εμπνεύστηκε το λιμπρέτο για το μπαλέτο του. Θα ήταν πολύ ωραίο να μπορούσαμε να μεταφερθούμε στην παγωμένη Αγία Πετρούπολη τη γιορτινή μέρα της πρεμιέρας, μια Κυριακή πριν από τα Χριστούγεννα του 1892. 

Το παραμύθι έχει γνωρίσει πάμπολλες διασκευές και έχει κυκλοφορήσει σε εκατοντάδες μεταφράσεις, ενώ ο κανονικός τίτλος του είναι "Ο Καρυοθραύστης και ο βασιλιάς των ποντικών". Μια από τις πιο καλαίσθητες εκδόσεις του είναι εκείνη της Τσέχας εικονογράφου Dagmar Berková, που επιχείρησε να εικονογραφήσει το έργο δύο φορές. Η πρώτη έκδοση κυκλοφόρησε το 1964 και από αυτήν επέλεξα τις εικόνες της ανάρτησης. Η επόμενη κυκλοφόρησε το 1971, είχε παρόμοια αισθητική, αλλά περισσότερο και εντονότερο χρώμα.

Η ιστορία λοιπόν έχει ως εξής. Σε μια μικρή γερμανική πόλη ζει ένα κορίτσι, η Κλάρα. Την παραμονή των Χριστουγέννων ο νονός της της φέρνει για δώρο έναν μικρό ξύλινο στρατιώτη που λειτουργεί και ως καρυοθραύστης. Εκείνη τη νύχτα το σπίτι της Κλάρας είναι γεμάτο καλεσμένους, όταν όμως φύγουν όλοι και το σαλόνι αδειάσει, η Κλάρα μπαίνει στο ήσυχο και άδειο δωμάτιο για να κοιμίσει τον καρυοθραύστη της. 

Το ρολόι του σαλονιού σημαίνει μεσάνυχτα, η Κλάρα έχει αποκοιμηθεί και ξαφνικά όλα γύρω της ζωντανεύουν. Το χριστουγεννιάτικο δέντρο μεγαλώνει, τα παιχνίδια αρχίζουν να κινούνται, ο καρυοθραύστης ξυπνά και όλοι μαζί ρίχνονται σε μια ανελέητη μάχη με τα ποντίκια που εισβάλλουν στο δωμάτιο. 

Μετά την αίσια έκβαση του αγώνα, ο καρυοθραύστης μετατρέπεται σε πανέμορφο πρίγκιπα και ξεκινούν με την Κλάρα ένα θαυμάσιο ταξίδι όπου γνωρίζουν τη βασίλισσα του Χιονιού και τη νεράιδα Ζαχαρένια. Μέχρι που ξημερώνει η μέρα των Χριστουγέννων, και η μικρή Κλάρα ξυπνά πλάι στην οικογένειά της, κρατώντας σφιχτά στην αγκαλιά της τον μικρό ξύλινο καρυοθραύστη που της χάρισε ο νονός της. 

Το λιμπρέτο στο μπαλέτο του Τσαϊκόφσκι χωρίζεται σε δύο πράξεις: μία για τη μάχη που διεξάγεται ανάμεσα στα ποντίκια και όλα τα παιχνίδια και αντικείμενα του σπιτιού και μια δεύτερη που αφιερώνεται στο μαγικό ταξίδι της Κλάρας και του πρίγκιπα στη χώρα των Ζαχαρωτών. Η ιστορία παίζεται κάθε Χριστούγεννα στις μουσικές σκηνές και μαγεύει μικρούς και μεγάλους που ονειρεύονται ζωντανά παιχνίδια, ζαχαρωτά ταξίδια και φανταστικές περιπέτειες. 

***

Το βασίλειο των ζώων του Mirko Hanák

O Mirko Hanák ήταν Τσέχος καλλιτέχνης που ασχολήθηκε κατά κύριο λόγο με τη ζωγραφική τέχνη, την εικονογράφηση παιδικών βιβλίων, αλλά και την αφίσα, τη γραφιστική, το σχέδιο, ακόμη και το animation. Γεννήθηκε το 1921, σπούδασε στη Σχολή Καλών Τεχνών της Πράγας λίγο μετά τη λήξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, και πέθανε το 1971 απο λευχαιμία, αφήνοντας πίσω του ένα σπουδαίο έργο που τολμώ να πω πως δεν είχε ακόλουθους. 

Ο Hanák ειδικεύτηκε στη λιθογραφία και αργότερα στην ακουαρέλα, ενώ στη θεματολογία του πρωταγωνιστούν ζώα και τοπία της φύσης. Πολύ σπανιότερα στις σελίδες των ιστοριών που εικονογράφησε συναντά κανείς ανθρώπινες μορφές. Στους περισσότερους είναι γνωστός για τον Μπάμπι, εκείνο το χαριτωμένο ελαφάκι που έγινε διάσημο στα παιδιά όλου του κόσμου από το κινούμενο σχέδιο της Ντίσνεϊ.

Το εντυπωσιακότερο στην τέχνη του Hanák είναι o τρόπος με τον οποίο συνδύασε την τεχνοτροπία της κινεζικής ακουαρέλας, τον μινιμαλισμό και την απλότητα της ιαπωνικής τέχνης με την χρωματική ποικιλία που συναντά κανείς σε τσέχικα εικονογραφήμενα της εποχής του.

Οι ομοιότητες είναι τόσες, που πολλές φορές είναι δύσκολο να ξεχωρίσει κανείς ένα δικό του έργο από ένα άλλο της μακρινής Ανατολής και μόνο τα ιδεογράμματα στο πλαίσιο είναι εκείνα που τελικά λύνουν το μυστήριο. 

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του δούλευε την κινηματογραφική ταινία "Charlotte's Web", για την οποία μπορεί να διαβάσει κανείς περισσότερα εδώ. Ο πρόωρος θάνατός του δεν τον άφησε να ολοκληρώσει το έργο του. 

Στο διαδίκτυο μπορεί κανείς να βρει σκαναρισμένα παλιά τσεχοσλοβάκικα παιδικά βιβλιαράκια, εικονογραφημένα από τον ίδιο. Δυστυχώς, τίποτα δικό του δεν κυκλοφορεί ανάμεσα στους τίτλους των δικών μας εικονογραφημένων. 

Μεταξύ των ζώων που ζωγράφισε θα βρει κανείς γάτες, ιπποπόταμους, τίγρεις, αλεπούδες, λιοντάρια και λέαινες, παγώνια και κοκόρια, σκαντζόχοιρους κι ασβούς, αγριογούρουνα, ποντικούς, λαγούς, λύκους, άλογα, τάρανδους, αρκούδες, ελάφια, πεταλούδες, γουρουνάκια, σκίουρους και νυφίτσες, λογιών λογιών πτηνά και πολλά, πολλά άλλα. 

Όταν πηγή έμπνευσης είναι η φύση, ο κατάλογος δεν στερεύει ποτέ. 

***