Πριγκίπισσα Καγκούγια

Η Πριγκίπισσα Καγκούγια ("The tale of princess Kaguya") ήταν μια από τελευταίες και καλύτερες παραγωγές του Studio Ghibli και κύκνειο άσμα του ταλαντούχου σκηνοθέτη Ισάο Τακαχάτα. Mια σύγχρονη δραματική ταινία, βασισμένη στον αρχαιότερο μύθο της Ιαπωνίας, το "Taketori Monogatari". 

Η ιστορία αρχίζει όταν ένας φτωχός ξυλοκόπος βρίσκει στο βλαστάρι ενός μπαμπού μια τοσοδούλα πριγκίπισσα. Καταλαβαίνει πως πρόκειται για θαύμα, την κλείνει στην παλάμη του και τρέχει στη γυναίκα του να της πει τα νέα. 

Το ζευγάρι αποφασίζει να καλοδεχτεί την τοσοδούλα και όσο την ταχταρίζουν, εκείνη μεγαλώνει σε μέγεθος, αλλά μικραίνει σε ηλικία, ώσπου παίρνει τη μορφή ενός κανονικού μωρού. 

Οι μαστοί της γυναίκας του ξυλοκόπου γεμίζουν με γάλα και το μωρό θηλάζει ευχαριστημένο τη νέα του μητέρα. Η πριγκίπισσα παίρνει το όνομα Τακενόκο (μικρό μπαμπού) και μεγαλώνει στην καλύβα των γονιών της. 

Η Τακενόκο μαθαίνει λίγο λίγο τα μυστικά της φύσης και χαίρεται το δάσος, τα έντομα, τα ζώα και τα λουλούδια που γεμίζουν τον κήπο της. Οι γονείς της την αφήνουν και ανακαλύπτει μόνη της τον κόσμο. 

Αργότερα γνωρίζει τα παιδιά του χωριού της, τους κινδύνους που κρύβονται στη φύση και το πρώτο ερωτικό σκίρτημα. 

Όλα είναι φυσικά και όμορφα στη ζωή της μικρής Τακενόκο. Όλα χτυπούν στους ρυθμούς της γης, τίποτα δεν ξαστοχά. 

Ώσπου η τύχη συναντά τον γέρο ξυλοκόπο στο δάσος με τα μπαμπού όταν μέσα από τον φλοιό ενός δέντρου βλέπει να ξεχύνονται σωρός χρυσά νομίσματα. 

Ο πατέρας της Τακενόκο θεωρεί πως το σημάδι σχετίζεται με την ανατροφή της μικρής του και αποφασίζει να χτίσει ένα παλάτι κοντά στην πόλη όπου θα της προσφέρει την ανατροφή που αρμόζει σε μια σωστή πριγκίπισσα. 

Ο γέροντας κάθε τόσο αφήνει τη καλύβα του για να επιβλέψει τις εργασίες ανέγερσης της νέας του έπαυλης και, όταν όλα είναι έτοιμα, ανακοινώνει στην οικογένειά του πως ήρθε η ώρα να φύγουν. 

Η Τακενόκο είναι απροετοίμαστη. Φεύγει χωρίς να προλάβει να χαιρετήσει τη φύση, τους φίλους, το σπιτικό της. Μεταφέρεται σε ένα περιβάλλον ολότελα ξένο. Μια νέα παραμάνα αναλαμβάνει να την εξοικειώσει με τις εθιμοτυπικές συνήθεις των γυναικών της αριστοκρατίας. 

Μαθαίνει να γράφει, παίζει μουσική, ξυρίζει τα φρύδια της, μαυρίζει τα δόντια της με κάρβουνο -έτσι κι αλλιώς δεν πρόκειται να ξαναχαμογελάσει. 

Η πριγκίπισσα βυθίζεται στη μελαγχολία. Περνά ατέλειωτες ώρες μόνη και απορρίπτει εφευρίσκοντας διάφορα τεχνάσματα τους νεαρούς ευγενείς που της προξενεύουν. Οι δοκιμασίες στις οποίες τους υποβάλλει αποκαλύπτουν πόσο άκαρδοι και φιλάργυροι είναι. 

Βυθισμένη στην απελπισία, παρακαλεί να πεθάνει. Το φεγγάρι, όπου κατοικεί η παλιά της οικογένεια, ακούει την επιθυμία της και την καλεί και πάλι κοντά του. Εκείνη θυμάται ένα παρελθόν που είχε ξεχάσει με τον ερχομό της στη γη και στον ελάχιστο χρόνο που της απομένει ονειρεύεται να επιστρέψει  στην αγκαλιά του δάσους και του εφηβικού της έρωτα. 

Η Πριγκίπισσα Καγκούγια είναι μια συγκλονιστική ιστορία για την αναζήτηση της ευτυχίας. Για την ειλικρίνεια και την ομορφιά που κρύβονται στη φύση, την υποκρισία και την ψευτιά που υπάρχουν στον καθωσπρεπισμό και την επιτήδευση. 

Για το δικαίωμα της γυναίκας να διεκδικήσει τη ζωή έξω από τη σύμβαση του γάμου. Για τη δίψα του ανθρώπου για πλούτο και δόξα, για το τίμημα που πληρώνει όταν τα αποκτά.

Η εικονογράφηση ξεχωρίζει από τις συνήθεις τεχνικές των κινουμένων σχεδίων του Studio Ghibli. Τα απαλά χρώματα και το λιτό σχέδιο κάνουν τις εικόνες να μοιάζουν ημιτελείς και προκαλούν τον θεατή να τις ολοκληρώσει με τη φαντασία του. 

Ένα εικονογραφημένο ποίημα για τη ζωή και τον θάνατο. Μια αριστουργηματική ζωγραφική παράσταση. Ξετυλίγεται σαν αφρός στους μεταξωτούς κυματισμούς ενός γιαπωνέζικου κιμονό.

***

Ο ψίθυρος της καρδιάς

Έχω γράψει στο παρελθόν πόσο συγκλονιστικά όμορφα βρίσκω τα γιαπωνέζικα κινούμενα σχέδια. Οι Ιάπωνες έχουν μια ιδιαίτερη παράδοση στο σχέδιο, το κόμικ, το animation. Τα μάγκα αποτελούν από μόνα τους μια πολύ ξεχωριστή κατηγορία, που κρύβει μέσα της ποίηση, ομορφιά, φετιχισμό, βία –ανάλογα με το κοινό και την ηλικία στην οποία απευθύνονται. 

Τους τελευταίους μήνες είναι διαθέσιμα για τους συνδρομητές του Netflix όλα τα κινούμενα σχέδια του Studio Ghibli, όπου από το 1985 έως και το 2015 γυρίστηκαν μερικά από τα πιο επιτυχημένα γιαπωνέζικα φιλμ για παιδιά. Ο σπουδαιότερος σκηνοθέτης του ήταν ο Hayao Miyazaki, αλλά εξίσου σημαντικοί υπήρξαν ο Isao Takahata, ο Yoshifumi Kondō και άλλοι. 

Μια από τις τελευταίες παραγωγές του Studio Ghibli ήταν ο Ψίθυρος της καρδιάς (Whisper of the heart). Η υπόθεση αφορά την αγάπη ανάμεσα σε δυο μαθητές γυμνασίου, τη Σιζούκου και τον Σέιτζι. Η Σιζούκου είναι ένα πολύ διαβαστερό κορίτσι, που ο μπαμπάς του εργάζεται ως βιβλιοθηκάριος στην πόλη όπου ζουν. Κάθε απόγευμα, μετά από το σχολείο, της αρέσει να επισκέπτεται τη βιβλιοθήκη της πόλης και να διαβάζει μυθιστορήματα. 

Κάποια στιγμή από τις καρτέλες δανεισμού των βιβλίων που επιλέγει διαπιστώνει πως κάθε βιβλίο που δανείζεται το έχει προηγουμένως δανειστεί το ίδιο μέλος της βιβλιοθήκης. Και κάπως έτσι βάζει στόχο να εξιχνιάσει το μυστήριο, ενώ παράλληλα προετοιμάζεται και για τις εισαγωγικές εξετάσεις του Λυκείου. 

Ακολουθώντας έναν χοντρό γάτο που κάθεται πλάι της στο βαγόνι του τρένου, οδηγείται σε ένα πανέμορφο και μυστηριώδες παλαιοπωλείο, γεμάτο ρολόγια, καθρέφτες, πολύτιμους λίθους και παλιά παιχνίδια. Μια όμορφη σχέση αναπτύσσεται ανάμεσα στη Σιζούκου και τον σοφό γέροντα παλαιοπώλη, που τυχαίνει να είναι παππούς του αγοριού που αναζητά, του Σέιτζι.

Ο Σέιτζι έχει πάθος με το βιολί και ετοιμάζεται να ταξιδέψει στη Βερόνα για να παρακολουθήσει εντατικά μαθήματα μουσικής για δύο μήνες. Η Σιζούκου τον ερωτεύεται και ζηλεύει τόσο την κλίση του στη μουσική, που αποφασίζει να εγκαταλείψει την προετοιμασία για τις εισαγωγικές και να βρει κι εκείνη το δρόμο της ανακαλύπτοντας το δικό της ταλέντο. Ο πατέρας της την αφήνει ελεύθερη να επιλέξει υπενθυμίζοντάς της πόσο δύσκολο είναι να ακολουθεί κανείς το δικό του δρόμο. Αν χαθεί, μόνο τον εαυτό της θα μπορεί να κατηγορήσει.

Η Σιζούκου αρχίζει να γράφει ένα μυθιστόρημα τους μήνες που ο Σέιτζι λείπει στη Βερόνα και επιλέγει τον αγαπημένο της παλαιοπώλη ως πρώτο της αναγνώστη. Ο σοφός γέροντας διαβάζει με αγωνία την ιστορία της. Όταν της εκμυστηρεύεται πως "είναι πολύ όμορφη και έχει όλο τον καιρό μπροστά της να την τελειοποιήσει", το κορίτσι αντιλαμβάνεται πως είναι αδύνατον να γίνει συγγραφέας στα δεκατέσσερά της χρόνια. Έχει ολόκληρη ζωή μπροστά της να γεμίσει με εμπειρίες, αισθήματα και περιπέτειες. 

Η ιστορία της Σιζούκου, όπως και το παίξιμο του Σέιτζι στο βιολί έχουν τα ίδια ακριβώς χαρακτηριστικά: είναι γεμάτα χρώματα, αυθεντικά, ειλικρινή, αλλά τραχιά και ακατέργαστα, όπως κάθε αδέξια κίνηση της νιότης. 

Ο Ψίθυρος της καρδιάς είναι μια απλή κι αληθινή ιστορία για την ανυπομονησία των νέων, για τις βεβαιότητές τους, για τους πρώτους έρωτες, για όλα τα "ποτέ" και τα "για πάντα" που μόνο στην εφηβεία μπορούμε να πιστέψουμε, για όλα όσα χάνουμε μεγαλώνοντας, για όλα όσα θυμόμαστε νοσταλγώντας μια εποχή που ήμασταν αγνοί, ανοιχτοί στα πάντα.  Για όλα όσα κάνουμε λάθος όταν είμαστε άπειροι και ενθουσιασμένοι με τη ζωή. 

Η σκηνοθεσία είναι του Yoshifumi Kondō και το σενάριο του Hayao Miyazaki. 

***

Μια άλλη ανάρτηση για το Studio Ghibli εδώ. 

Κίκι: Η μικρή μαγισσούλα

H Κίκι, η μικρή μαγισσούλα [Kiki's Delivery Service] είναι ένα εφηβικό γιαπωνέζικο μυθιστόρημα της Eiko Kadono που κυκλοφόρησε το 1985. Τέσσερα χρόνια αργότερα, έγινε μια από τις πιο επιτυχημένες ταινίες κινουμένων σχεδίων, σε σενάριο, παραγωγή και σκηνοθεσία του Hayao Miyazaki. Τη διανομή της ταινίας είχε αναλάβει το Studio Ghibli, το οποίο για πρώτη φορά συνεργαζόταν με τον κολοσσό της Disney. 

Η ιστορία της Κίκι είναι μια γλυκιά ιστορία ενηλικίωσης. Την ημέρα που η μικρή μάγισσα γίνεται δεκατριών, αποκαλύπτει στους γονείς της πως πρέπει να φύγει από το πατρικό της σπίτι, για να μάθει νέα κόλπα και να ζήσει ανεξάρτητη. Εκείνοι δεν την εμποδίζουν, κι έτσι μαζί με τη γάτα της, την Τζίτζι, και μια ξύλινη σκούπα πετά για το άγνωστο.

Βέβαια, παρά την αισιοδοξία της Κίκι, τα πράγματα δεν είναι εύκολα. Εγκαταλείπει το σπίτι της μια ξάστερη νύχτα και μετά από λίγα λεπτά καλείται να παλέψει με την αγριότερη καταιγίδα. 

Τελικά, προσγειώνεται σε μια μεγάλη πόλη, αναζητά κατάλυμα και αποφασίζει να βγάλει τα προς το ζην ανοίγοντας επιχείρηση ιπτάμενων κούριερ. Η δουλειά δεν πάει κι άσχημα. Μέχρι να στρώσει, όμως, η Κίκι πρέπει να σκεφτεί πώς θα τα βγάλει πέρα ώσπου να εισπράξει τα πρώτα της χρήματα, πώς θα φέρει βόλτα το σπιτικό της, πώς θα φροντίσει τον εαυτό της, τώρα που είναι μακριά απ' την αγκαλιά των γονιών της. 

Αυτό, όμως, που απασχολεί περισσότερο το μικρό κορίτσι είναι εάν θα μπορέσει να κάνει φίλους, να κερδίσει την αποδοχή και την αγάπη. 

Η Kadono έπλασε έναν θηλυκό χαρακτήρα που δεν παραπέμπει στο συνηθισμένο ομορφούλικο κορίτσι των παιδικών κινουμένων σχεδίων. Η Κίκι είναι ένα χωριατοκόριτσο που προσπαθεί να σταθεί στα πόδια του και να συνηθίσει το περιβάλλον της μεγαλούπολης. 

Η συγγραφέας Eiko Kadono

Στην ιστορία, όλα έχουν τη σημασία τους: ο τρόπος με τον οποίο η Κίκι γνωρίζεται με τη φουρνάρισσα που θα της νοικιάσει ένα δωμάτιο του σπιτιού της, η βοήθεια που προσφέρει στους ανθρώπους που κάνουν παραγγελίες στην εταιρεία κούριερ που ξεκίνησε, η σχέση της με τον Τόμπο, ένα αγόρι της γειτονιάς που ονειρεύεται να γίνει πιλότος. 

Σιγά σιγά ξεδιπλώνονται όλα τα θέματα με τα οποία έρχεται αντιμέτωπο ένα κορίτσι στην εφηβεία του: το φλερτ, οι φιλίες, ο σκοπός που αναζητά στη ζωή. Στο πιο κομβικό σημείο της ιστορίας, η Κίκι χάνει την ικανότητά της να πετά. Όλα είναι έτοιμα να καταρρεύσουν, μέχρι που η καλή της φίλη Ούρσουλα της αποκαλύπτει πως, αν θέλει να συνεχίσει τις πτήσεις, θα πρέπει μάλλον να βρει έναν καλό λόγο για να το κάνει. Τελικά, η μικρή μάγισσα θα ανακτήσει τις ικανότητές της στην προσπάθειά της να σώσει τη ζωή ενός ανθρώπου που αγαπά. 

Shiinkoro

Τρυφερό χωρίς να είναι γλυκερό, μοντέρνο αλλά πιστό στην παραδοσιακή εμφάνιση της μάγισσας με το σκούρο φόρεμα και την ξύλινη σκούπα, το έργο του Hayao Miyazaki ακολουθεί τη συνταγή της Kadono και μιλά με απλά λόγια για τα μεγάλα προβλήματα της ζωής: την ανάγκη για περιπέτεια, τη νοσταλγία για το σπιτικό, τη σημασία της καλοσύνης. Ένα φιλμάκι που κλείνει τα τριάντα, και δεν μοιάζει καθόλου παλιό. 

***

Ιαπωνία - Μέρος 4ο: Yayoi Kusama

Δεν υπάρχει τίποτα που να μην έχει δοκιμάσει η μοναδική Yayoi Kusama. Κατά καιρούς έχει πειραματιστεί στη ζωγραφική, την εικονογράφηση, κάθε είδους installation, ακόμα και στη μόδα, τον κινηματογράφο, την ποίηση. Η Γιαπωνέζα καλλιτέχνιδα σήμερα πλησιάζει τα ενενήντα και παραμένει αποκαλυπτική και μοντέρνα. 

Η Κουσάμα γεννήθηκε το 1929 σε μια μικρή επαρχιακή πόλη της Ιαπωνίας και σπούδασε Καλές Τέχνες στο Κιότο. Στα τέλη της δεκαετίας του '50 μετακόμισε στη Νέα Υόρκη, εντάχθηκε στην αμερικανική αβάν γκαρντ και αργότερα στο κίνημα της ποπ αρτ, ενώ υποστήριξε με πολλούς τρόπους τους χίπις. Στα διάφορα χάπενινγκς που οργάνωνε στο Γουντστοκ και αλλού, έκαναν την εμφάνισή της οι πολυαγαπημένες της βούλες, που κατέληξαν να αποτελούν το σήμα κατατεθέν της μέχρι και σήμερα. 

Στο έργο της διακρίνονται επιρροές από τον σουρεαλισμό, τον ιμπρεσιονισμό, τον εξπρεσιονισμό, την ποπ αρτ, αναφορές στον μινιμαλισμό και τον φεμινισμό -μάλλον λογικό για μια κοπέλα που για χρόνια κακοποιούνταν από την ίδια της τη μητέρα. Προκειμένου να απελευθερωθεί από τα οικογενειακά δεσμά, η νεαρή Κουσάμα δέχτηκε να ράβει αλεξίπτωτα για τον γιαπωνέζικο στρατό κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ενώ αργότερα υπήρξε φανατική υποστηρίκτρια του κινήματος ειρήνης. Οι νεανικοί της πειραματισμοί πέρασαν από πολλά στάδια.

Η ίδια έχει αποκαλύψει πως ποτέ δεν σταματούσε για διάλειμμα κατά τη διάρκεια της δημιουργίας ενός έργου. Ξεκινούσε από μια γωνιά και μπορούσε να μείνει ξύπνια μέρες και νύχτες μέχρι να τελειώσει την επιφάνεια που ήθελε να ζωγραφίσει. Όταν ήταν μικρή,  η μητέρα της έσκιζε εξοργισμένη κάθε της δημιούργημα και εκεί απέδιδε τη μανία με την οποία ήθελε να ολοκληρώσει ένα καλλιτέχνημά της προτού κάποιος της το αρπάξει απ' τα χέρια. 

Η ζωγραφική λειτούργησε για κείνη ως θεραπεία. Ήταν ένας τρόπος να ξεφύγει από μια μητέρα βίαια που την έβαζε να κατασκοπεύει όλα όσα έκανε ο πατέρας της με τις ερωμένες του (και την ξυλοφόρτωνε για τα καλά όταν της τα διηγούνταν). Τα παιδικά της τραύματα την οδήγησαν στην κατάθλιψη και τη σχιζοφρένεια και συχνά τα έργα της αποτελούσαν απόπειρες να αποτυπώσει στο χαρτί τις παραισθήσεις της. Μ' αυτό τον τρόπο τις αναγνώριζε ευκολότερα όταν την επισκέπτονταν, και ο φόβος πριν από κάθε παραληρηματικό επεισόδιο άρχισε σταδιακά να μειώνεται.

Η εμμονή της με τις βούλες ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 1950 στην Ιαπωνία και συνεχίστηκε καθ' όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του 1960 στις ΗΠΑ. Installations με κάτοπτρα δημιουργούσαν την καλειδοσκοπική αίσθηση ενός χώρου απόλυτα καλυμμένου με δίχρωμα πουά σε μια απόπειρα προσέγγισης του άπειρου. Κάποιες φορές τα πουά αντικαθιστούσαν φαλλικά σύμβολα που η Κουσάμα ζωγράφιζε στην προσπάθειά της να ξεπεράσει την αηδία της για το σεξ. 

Διαμαρτυρίες ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ, γυμνές φωτογραφίσεις και περφόρμανς προκάλεσαν στην οικογένειά της αντιδράσεις, ντροπή και αποστροφή για το έργο της. Η Κουσάμα επιχείρησε πολλές φορές να αυτοκτονήσει και επέστρεψε στην πατρίδα της ψυχικά ασθενής για να νοσηλευτεί σε άσυλο. Αφοσιώθηκε στη λογοτεχνία, έγραψε σπαρακτικά σουρεαλιστικά διηγήματα, ποίηση και ένα αυτοβιογραφικό έργο. Σήμερα είναι η πιο διάσημη Γιαπωνέζα καλλιτέχνιδα, ενώ στο βιογραφικό της μπορεί κανείς να μετρήσει πάμπολλες πρωτιές. Τα τελευταία σαράντα χρόνια ζούσε οικειοθελώς σε ψυχιατρική κλινική. Ευτυχώς, η αγάπη της για την τέχνη την απομακρύνει από την ιδέα του θανάτου και την κρατά ζωντανή στην ψυχεδελική χώρα των θαυμάτων που δημιουργεί. Μια Γιαπωνέζα Αλίκη. Μικροσκοπική και τετραπέρατη. 

***