Ένας Εβραίος στον κουρέα

Charlie Chaplin, "The Gold Rush" (1925)

"Τι πόλη σου είναι όμως η Βαρσοβία! Έχουν οι Οβριοί Γιομ Κιππούρ, και τα πάντα νεκρώνονται. Και υποτίθεται ότι αυτή είναι η πρωτεύουσα, η κορόνα του πολωνικού μας έθνους. Είναι γελοίο!". 

Με είχε πάρει για Εθνικό. Ήθελα να του απαντήσω, αλλά κατάλαβα ότι, αν έλεγα πάνω από δύο λέξεις, θα με πρόδιδε η προφορά μου. Συγκατένευσα, προφέροντας μέσα από τα δόντια μου τη μόνη λέξη που δεν θα μπορούσε να με προδώσει: "Tak". 

"Έχουν καταλάβει ολόκληρη την Πολωνία", συνέχισε. "Οι πόλεις γέμισαν από δαύτους. Παλιά μόλυναν με την παρουσία τους μόνο τις οδούς Ναλέφκι, Γκζυμπόφσκα, και Κροχμάλνα, αλλά τελευταία εξαπλώνονται παντού, σαν τα σκουλήκια. Έφτασαν ακόμη και στο μακρινό Βιλάνουφ. Ένα πράγμα με παρηγορεί: ο Χίτλερ θα τους κάψει σαν κοριούς. 

Με το ζόρι συγκρατούσα το τρέμουλό μου. Ο άνθρωπος αυτός ακουμπούσε το ξυράφι του στον λαιμό μου. Σήκωσα τα μάτια και για μια στιγμή συνάντησα τα πρασινωπά δικά του. Άραγε υποπτευόταν ότι ήμουν Εβραίος; 

"Αγαπητέ μου κύριε, θα σας πω κάτι: Οι μοντέρνοι Εβραίοι, αυτοί που ξυρίζονται, μιλούν σωστά πολωνικά και προσπαθούν να αντιγράψουν τους αληθινούς Πολωνούς, είναι ακόμη χειρότεροι από εκείνους του παλιομοδίτες γερο-Οβριούς με τα μακριά καφτάνια τους, τις φουντωτές γενειάδες τους, και τους βοστρύχους δίπλα στ' αυτιά. Εκείνοι τουλάχιστον δεν πηγαίνουν εκεί που είναι ανεπιθύμητοι. Κάθονται στα μαγαζιά τους με τα μακριά μαύρα παλτά τους και ξεψαχνίζουν το Ταλμούδ τους σαν βεδουίνοι. Ψελλίζουν τα κορακίστικά τους κι όταν κάποιος χριστιανός πέφτει στα νύχια τους, του αρπάζουν επιδέξια μερικά γρόσια. Αλλά τουλάχιστον δεν πηγαίνουν στα θέατρα, στα καφέ και στην όπερα. Αυτοί που ξυρίζονται και φορούν μοντέρνα κοστούμια, αυτοί είναι η πραγματική απειλή. Θρονιάζονται στο Κοινοβούλιό μας και συνάπτουν συμφωνίες με τους χειρότερους εχθρούς μας: τους Ρουθηνούς, τους Λευκορώσους, τους Λιθουανούς. Όλοι αυτοί είναι κρυφοκομμουνιστές και Σοβιετικοί πράκτορες. Έναν σκοπό έχουν: να ξεριζώσουν εμάς τους χριστιανούς και να παραδώσουν την εξουσία στους μπολσεβίκους, στους μασόνους και στους εξτρεμιστές. Ίσως δυσκολευτείτε να το πιστέψετε, αγαπητέ μου κύριε, αλλά οι Εβραίοι εκατομμυριούχοι έχουν συνάψει μυστική συμφωνία με τον Χίτλερ. Παίρνει χρήματα από τους Ρότσιλντ, με μεσάζοντα τον Ρούσβελτ. Υποτίθεται ότι ασπάζονται τη χριστιανική πίστη, αλλά δεν έχουν στο μυαλό τους παρά ένα πράγμα: να υπονομεύσουν από τα μέσα και να διαφθείρουν τα πάντα και τους πάντες. Δεν είναι γελοίο;"

Έβγαλα έναν ήχο ανάμεσα σε γρύλισμα και αναστεναγμό. 

"Έρχονται εδώ για ξύρισμα και κούρεμα όλο τον χρόνο, αλλά όχι σήμερα. Το Γιομ Κιππούρ είναι μέρα ιερή ακόμα και για τους πλούσιους και μοντέρνους από δαύτους. Πάνω από τα μισά μαγαζιά είναι κλειστά εδώ στην οδό Μαρσαλκόφσκα. Δεν πηγαίνουν στους χασιδικούς ευκτήριους οίκους με γούνινα καπέλα και περιώμια προσευχής όπως οι παλιοί Οβριοί... Όχι, φοράνε ημίψηλα και κατευθύνονται προς τη συναγωγή της οδού Τλομάτσκα με ιδιωτικά αυτοκίνητα. Αλλά ο Χίτλερ θα καθαρίσει τον τόπο! Υπόσχεται στους εκατομμυριούχους του ότι θα προστατέψει τα κεφάλαιά τους, μόλις όμως οι ναζί βρεθούν σε θέση ισχύος, θα τους συγυρίσουν όλους -χα, χα, χα! Είναι κρίμα που θέλει να επιτεθεί στη χώρα μας, αλλά, αφού δεν έχουμε τα κότσια να καθαρίσουμε μόνοι μας αυτή την κόπρο, ας αφήσουμε τον εχθρό να το κάνει για μας. Κανείς δεν μπορεί να ξέρει τι θα συμβεί μετά. Για όλα φταίνε αυτοί οι προδότες οι προτεστάντες, που πούλησαν την ψυχή τους στον διάβολο. Είναι οι πιο θανάσιμοι εχθροί του Πάπα. Ξέρετε, αγαπητέ μου κύριε ότι ο Λούθηρος ήταν στην πραγματικότητα κρυφοεβραίος;"

"Όχι".

"Είναι τεκμηριωμένο γεγονός". 

Ο κουρέας πέρασε το πρόσωπό μου δύο φορές με τη φαλτσέτα. Με πασάλειψε με κολόνια και με πουδράρισε. Τίναξε με τη βούρτσα το σακάκι μου και με τα δυο του δάχτυλα απομάκρυνε λίγες τρίχες από τους ώμους μου. Πλήρωσε κι έφυγα. Όταν έκλεισαν την πόρτα του μαγαζιού πίσω μου, το πουκάμισό μου ήταν μουσκεμένο στο ιδρώτα. Άρχισα να τρέχω, χωρίς να ξέρω που πάω. Όχι, δεν ήθελα να μείνω στην Πολωνία! Έπρεπε να φύγω πάση θυσία!

***

[1] Ισαάκ Μπάσεβις Σίνγκερ, Σώσα (μετάφραση: Μιχάλης Πάγκαλος), Κίχλη, Αθήνα 2019 (σελ. 229-231).

David Lynch: Ο ύποπτος κόσμος του Twin Peaks

Στην ειδυλλιακή επαρχιακή πόλη του Τουίν Πικς μπορεί κανείς να χαρεί τα δάση, να ακούσει τα πουλιά, να φάει πεντανόστιμη πίτα κεράσι και να πιει τον καλύτερο καφέ. Σ' αυτή την πόλη ζει μια γυναίκα που έχει χάσει το μάτι της στον πόλεμο και ανοιγοκλείνει σαν τρελή τις κουρτίνες του σπιτιού της. Είναι παντρεμένη με τον σερίφη, που την απατά με μια γιαπωνέζα καλλονή. Μια γειτόνισσά τους ζει αγκαλιά με ένα κούτσουρο και του μιλά τις νύχτες. Στο υπέροχο καφέ της πόλης δύο ξανθά κορίτσια υποδέχονται τη γειτονιά. Στο αστυνομικό τμήμα μια γραμματέας με παιδική φωνή παραγγέλνει φρέσκα ντόνατς. Στο γυμνάσιο νέοι και νέες ερωτεύονται, τραγουδούν, κάνουν πικ νικ και μοιράζονται μυστικά. Μια μαθήτρια είναι ίδια με την Όντρει Χέπμπορν. Μέχρι που η Λόρα Πάλμερ δολοφονείται και ο ντετέκτιβ Κούπερ επισκέπτεται τον ύποπτο κόσμο του Τουίν Πικς.

Τον χαρακτήρα της Σάρα Πάλμερ, συζύγου του Λίλαντ Πάλμερ, η οποία θρηνεί για τον θάνατο της κόρης της, ερμήνευσε η Γκρέις Ζαμπρίνσκι, και αυτή ήταν η πρώτη από τις πέντε συνολικά συνεργασίες της με τον Λιντς. Η Σάρα Πάλμερ δείχνει να φέρει στους ώμους της την οδύνη ολόκληρης της πόλης.

"Ήμουν πολύ νέα όταν γνώρισα τον Ντέιβιντ και τόσο αγχωμένη, που κάθισα πάνω στα χέρια μου στη συνάντησή μας, γιατί έτρεμαν ανεξέλεγκτα" είπε η Σέριλ Λι, που υποδύθηκε την Λόρα Πάλμερ. "Ο Ντέιβιντ, όμως, είναι τόσο ευγενής και ζεστός άνθρωπος, που αμέσως νιώθεις άνετα μαζί του. Με ρώτησε αν θα με πείραζε να με αλείψουν με γκρίζα μπογιά, να με τυλίξουν σε πλαστικό και να με βάλουν σε κρύο νερό. "Κανένα πρόβλημα", του απάντησα".

Όσο για τον πρωταγωνιστικό ρόλο του Κάιλ Μακλάχλαν ως πράκτορας Ντέιλ Κούπερ, ο Λίντς είχε δηλώσει: "Ο Κάιλ γεννήθηκε γι' αυτόν τον ρόλο".  Πράγματι, ο Μακλάχλαν δίνει μια αριστουργηματική ερμηνεία ως Κούπερ, ένας κατά μία έννοια αγαθός σοφός που αντικρίζει με δέος τα θαύματα του κόσμου, προσπαθώντας παράλληλα να κατανοήσει τα πιο σκοτεινά του μυστήρια. Ο Μακλάχλαν εξισορροπεί τέλεια τις κωμικές πτυχές του ρόλου και είναι ακαταμάχητα γοητευτικός ως Κούπερ. 

Ο Λιντς περιέβαλλε την εκπομπή με ένα πέπλο μυστηρίου και, εκτός του Μακλάχλαν, οι ηθοποιοί πήγαιναν στο σετ γνωρίζοντας μόνο τις ατάκες τους και τίποτα παραπάνω. Αυτό, ωστόσο, φαίνεται να μην ενοχλούσε κανέναν. "Το γεγονός ότι πλανιόταν αυτό το μυστήριο γύρω απ' το σενάριο προσέδωσε μια υπέροχη διάσταση στην αλληλεπίδραση  μεταξύ των ηθοποιών", σχολίασε ο Τζέιμς Μάρσαλ, που υποδύεται τον μελαγχολικό και μοναχικό Τζέιμς Χάρλι. "Γύριζες τις σκηνές σου σε ατμόσφαιρα άκρας μυστικότητας και θεωρώ ότι αυτή αποτυπώνεται στο τελικό αποτέλεσμα". 

Τηλεφώνησα στην Κάθριν και της είπα: "Εσύ θα έχεις στα χέρια το κούτσουρο και η δουλειά σου είναι ν' ανεβοκατεβάζεις τον διακόπτη για να τραβήξεις την προσοχή όλων ότι ήρθε η ώρα για την ανακοίνωση". "Τέλεια", είπε η Κάθριν, πήρε το αεροπλάνο, της βάλαμε στα χέρια το κούτσουρο και τα υπόλοιπα ήρθαν από μόνα τους. Το κούτσουρο περιβάλλεται από μυστήριο και ο κόσμος άρχισε ν' αναρωτιέται ποια να ήταν άραγε η ιστορία αυτής της γυναίκας. Τα λόγια και οι πράξεις της Κυρίας με το Κούτσουρο βγάζουν και ταυτόχρονα δε βγάζουν νόημα. Τέτοιοι άνθρωποι υπάρχουν σε κάθε πόλη και είναι αποδεκτοί χωρίς πολλές πολλές ερωτήσεις. Η Κυρία με το Κούτσουρο είναι μια προσωπικότητα με ιδιάζουσα σημασία στο σύμπαν του Twin Peaks.

Ο χαρακτήρας της Ναντίν Χάρλι γράφτηκε στην αρχή ως δευτερεύων, όμως απέκτησε σταδιακά μεγαλύτερη σημασία. Ο ρόλος δόθηκε στην Γουέντι Ρόμπι, η οποία ανέφερε σχετικά: "Είχα μια υπέροχη συζήτηση με τον Ντέιβιντ και τον Μαρκ και κάποια στιγμή ο Ντέιβιντ μού είπε: Ο χαρακτήρας σου έχει χάσει το ένα μάτι από πυροβολισμό". "Α, ναι; Ποιο απ' τα δύο;"τον ρώτησα, και η απορία μου τον διασκέδασε και γέλασε. Ένας φίλος μου που δούλευε στο γραφείο όπου κάναμε τη συνάντηση μού εκμυστηρεύτηκε πως, όταν έφυγα, ο Ντέιβιντ δήλωσε: "Τη βρήκαμε τη Ναντίν".

Ο Λιντς πράγματι έδειξε μεγάλο σεβασμό στο σενάριο του Twin Peaks, ταυτόχρονα όμως αντιμετώπιζε τη σειρά ως έργο σε εξέλιξη και οι χαρακτήρες αποκτούσαν σταδιακά μεγαλύτερο βάρος. "Ο Ντέιβιντ δεν σου λέει ποιος είναι ο χαρακτήρας που υποδύεσαι, διευκρίνισε η Μάντχεν Άμικ. "Εμένα μ' άφησε να ανακαλύψω την Σέλι μόνη μου, με παρατηρούσε που έμπαινα σιγά σιγά στο πετσί του ρόλου και ανταποκρινόταν ανάλογα". 

"Θυμάμαι πως ήταν μια ατέλειωτη μέρα", σχολίασε η Λι σχετικά με το γύρισμα της πασίγνωστης εναρκτήριας σκηνής του Twin Peaks, στην οποία το γυμνό νεκρό της σώμα εντοπίζεται τυλιγμένο σε πλαστικό. "Έβαλα τον εαυτό μου σχεδόν σε κατάσταση διαλογισμού και θυμάμαι πως σκεφτόμουν: "Αυτή είναι η πρώτη μου μέρα σε γύρισμα. Έτσι όπως είμαι ξαπλωμένη  εδώ, αμίλητη, έχω την ευκαιρία να συγκρατήσω όλα όσα ακούω να λένε, τι κάνει το κάθε τμήμα, όλα αυτά. Ήταν ο τέλειος τρόπος να μάθω: παίζοντας το πτώμα. 

***

[1] Τα αποσπάσματα είναι από το βιβλίο: Ντέιβιντ Λιντς και Κρίστιν ΜακΚένα, Χώρος ονείρων (μετάφραση Αφροδίτη Γεωργαλιού), Εκδόσεις Ροπή, Θεσσαλονίκη 2019.

David Lynch: An illustrated poem.

Figure.  I see my love... 

Woman with dream. Woman with screaming head. 

She was hurt. She was walking to her house and then there was someone. 

I burn pinecone.

I write to your skin how much I love you. 

I fight with myself.

- Hello? 

  - There is nothing here. Please go away. 

Head, head, head. 

Arm of sores,

Light fire boy.

Peter goes to his girlfriends house. 

Light fire boy.

My girlfriend had red hair.

There she lived.

A flying bird with cigarettes.

A sick man with elephant hand. 

A screaming head woman. 

I burn pinecone and throw it in your house. 

I see my love again.

Bad thoughts...

Oh, I said a bad thing. 

- Hello? 

***

[1] Το εικονογραφημένο ποίημα προέκυψε από συρραφή τίτλων ζωγραφικών έργων του David Lunch. 

David Lynch: "Ο τσάρος του αλλόκοτου"

Οι γονείς του πατέρα μου ζούσαν σ' ένα αγρόκτημα στο Χάιγουντ της Μοντάνας, όπου παρήγαν σιτάρι. Ο παππούς μου ήταν σαν καουμπόι, και μ' άρεσε πολύ να τον χαζεύω να καπνίζει. 

Ο Ντέιβιντ Λιντς είναι ένα αγόρι από το Μπόισι του Αϊντάχο. Ό,τι έχει αγαπήσει βαθιά στη ζωή του συνδέεται με τις αμερικανικές γειτονιές των παιδικών του χρόνων, της δεκαετίας του '50. "Ο πατέρας μου έτρεφε βαθιά αγάπη και για τους δυο γονείς του, όμως απεχθανόταν όλη αυτή την καλοσύνη, το κλασικό σπίτι με τον λευκό φράχτη, και όλα τα σχετικά. Πλέον αναπολεί με ρομαντική διάθεση εκείνα τα χρόνια, αν και τότε ένιωθε να ασφυκτιά, γιατί εκείνος ήθελε να καπνίζει και να ζει τη ζωή του καλλιτέχνη, ενώ οι δικοί του πήγαιναν στην εκκλησία και όλα ήταν τέλεια και ήσυχα και καλά", λέει γι' αυτόν η κόρη του, Τζένιφερ Λιντς. Παρ' όλα αυτά, ο Ντέιβιντ υπήρξε ενεργό μέλος των προσκόπων (όπως όλα τα αγόρια του τόπου του) και μάλιστα ως ενήλικας συχνά υπερηφανευόταν για τον βαθμό Eagle Scout, τον υψηλότερο που μπορούσε να κερδίσει ένας Αμερικανός πρόσκοπος. 

"Στην ουσία η δεκαετία του '50 δεν τελείωσε ποτέ για τον Λιντς. Μαμάδες με βαμβακερά μεσάτα φορέματα χαμογελούν βγάζοντας αχνιστές πίτες από τον φούρνο· ευρύστερνοι μπαμπάδες ψήνουν κρέας στο μπάρμπεκιου φορώντας άνετα μπλουζάκια ή πηγαίνουν κοστουμαρισμένοι στη δουλειά· τα πανταχού παρόντα τσιγάρα –το '50 κάπνιζαν όλοι· το κλασικό ροκ εντ ρολ· σερβιτόρες με χαριτωμένα καπελάκια στο κεφάλι· κοπέλες με χαρακτηριστικά λευκά καλτσάκια και παπούτσια saddle, με πουλόβερ και πλισέ καρό φούστες· όλα αυτά συναποτελούν το αισθητικό λεξιλόγιο του Λιντς. Ωστόσο, το σημαντικότερο στοιχείο που τον σημάδεψε από εκείνη τη δεκαετία ήταν το πνεύμα της εποχής: το ιλουστρασιόν πέπλο αθωότητας και καλοσύνης που σκέπαζε τις σκοτεινές δυνάμεις που πάλλονταν από κάτω και η συγκαλυμμένη σεξουαλικότητα που διαπότιζε εκείνα τα χρόνια αποτελούν κάτι σαν θεμέλια λίθο της τέχνης του". 

"Ατίθαση καρδιά" (1990)

Η ατμόσφαιρα της αμερικανικής επαρχιακής πόλης του '50 είναι κάτι ιδιαίτερο, και πρέπει να την καταλάβει κανείς. Πώς να τη χαρακτηρίσω... Είναι ονειρική. Κι όμως, η ατμόσφαιρα του '50 δεν είχε μόνο θετική όψη· ανέκαθεν ήμουν βέβαιος ότι κάτι συνέβαινε. Όταν τριγύριζα έξω με το ποδήλατό μου τα βράδια, μερικά σπίτια είχαν μέσα αναμμένα φώτα, που έδιναν μια αίσθηση θαλπωρής, ή ήξερα τους ανθρώπους που ζούσαν εκεί. Σε άλλα σπίτια το φως ήταν αμυδρό, ενώ άλλα ήταν κατασκότεινα και δε γνώριζα ποιοι έμεναν. Αυτά τα σπίτια μού άφηναν την εντύπωση ότι έκρυβαν δυστυχία. Δε μου 'χε γίνει έμμονη ιδέα, αλλά ήμουν σίγουρος ότι εκείνες οι πόρτες και τα παράθυρα έκρυβαν διάφορα. 

"Twin Peaks" (1992)

Παρά την οικουμενική διάσταση των θεματικών του Λιντς, οι ιστορίες διαδραματίζονται πάντοτε στην Αμερική. Εκεί εντυπώθηκαν οι παιδικές αναμνήσεις του, κι εκεί έζησε την έκσταση των ερωτικών σχέσεων της νιότης του, που διαπότισαν τις μεταγενέστερες απεικονίσεις της αγάπης στο έργο του. Η επαρχιακή ζωή, τα θεόρατα δέντρα της βορειοδυτικής ακτής των ΗΠΑ, τα προάστια στις μεσοδυτικές πολιτείες, το μεθυστικό βουητό των εντόμων τα καλοκαιρινά βράδια, η κινηματογραφική βιομηχανία του Λος Άντζελες και η Φιλαδέλφεια της δεκαετίας του '60 σφυρηλάτησαν την κινηματογραφική του αισθητική. 

Στην τρίτη γυμνασίου γνωρίζω τον Τόμπι Κίλερ, εκείνος μού λέει πως ο πατέρας του είναι ζωγράφος –αληθινός ζωγράφος, όχι μπογιατζής– και κυριολεκτικά έσκασε μια βόμβα στο κεφάλι μου. Ήταν λες και τα κομμάτια του παζλ ταίριαξαν ξαφνικά το ένα με το άλλο, κι αυτό ήταν. Αυτό ήθελα να κάνω τη ζωή μου. Έπρεπε όμως να πηγαίνω στο σχολείο, και το σχολείο το μισούσα.

Τα αλλόκοτα, σουρεαλιστικά πορτρέτα του Λιντς –ένας άντρας με ματωμένη μύτη, άλλος που κάνει εμετό, άλλος με λιωμένο κρανίο–, οι "μηχανικές γυναίκες" και τα έντονα σεξουαλικά ηλεκτρισμένα σκίτσα του θυμίζουν το έργο του Χανς Μπέλμερ.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτέλεσε το The Bride: Η δαντέλα του νυφικού της κοπέλας έπεφτε αέρινα μπροστά από το σκούρο φόντο, ενώ εκείνη φαινόταν να τείνει το σκελετωμένο χέρι της κάτω από το φόρεμα για να κάνει μόνη της έκτρωση. Η αναφορά στο έμβρυο ήταν πολύ έμμεση, διακριτική, χωρίς αίματα. 

"Eraserhead" (1977)

Πολύ νέος ακόμη, και ενώ ζούσε στη Φιλαδέλφεια, ο Λιντς αποφασίζει να εγκαταλείψει τη ζωγραφική για τον κινηματογράφο. "Η Φιλαδέλφεια άφησε το στίγμα της, του φανέρωσε πολλά που πρωτύτερα του ήταν άγνωστα: την αναίτια βία, τις φυλετικές προκαταλήψεις, την αλλόκοτη συμπεριφορά στην οποία μπορεί να οδηγήσει η ανέχεια· όλα αυτά που ο Λιντς είδε με τα μάτια του στους δρόμους της πόλης κλόνισαν συθέμελα την εικόνα του για τη ζωή. Το χάος στη Φιλαδέλφεια ερχόταν σε απόλυτη αντίθεση με την αφθονία και την αισιοδοξία του κόσμου στον οποίο μεγάλωσε, και η χρυσή τομή ανάμεσα σ'αυτά τα δύο άκρα θα γινόταν στο μέλλον ένα από τα κυρίαρχα μοτίβα της τέχνης του.

Η μαγική του ευαισθησία φάνηκε ήδη στο The Grandmother, μια ταινία 34 λεπτών για ένα μοναχικό αγόρι που τιμωρείται επανειλημμένα από τους γονείς του επειδή κατουριέται στον ύπνο του. Το φιλμ αφηγείται την επιτυχημένη προσπάθεια του μικρού να αποκτήσει μια στοργική γιαγιά, φυτεύοντας έναν σπόρο στον κήπο του. 

"Eraserhead" (1977)

Μετά τα πρώτα εγχειρήματα ήρθε το Eraserhead: Ο νεαρός Χένρι Σπένσερ ζει σε μια ζοφερή μεταβιομηχανική δυστοπία. Γνωρίζει τη Μέρι, εκείνη μένει έγκυος και, όταν γεννιέται το δύσμορφο μωρό τους, ο Χένρι θέλει να απελευθερωθεί από τη φρίκη. Ζει ένα ερωτικό μυστήριο με τη Μέρι και έπειτα τον θάνατο του παιδιού τους. Πρόκειται για μια ταινία σκοτεινή, κυριολεκτικά και μεταφορικά: Γυρίστηκε σχεδόν εξ ολοκλήρου νύχτα και ο φωτισμός διαδραματίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στη δημιουργία της ατμόσφαιρας. Οι πρωταγωνιστές φαίνεται πως δεν έκαναν και πολλά, ωστόσο χρειάστηκε τεράστια προσπάθεια για να επιτευχθεί το τελικό αποτέλεσμα, όπως σε όλες τις ταινίες του Λιντς. 

Η ηχητική επένδυση της ταινίας έχει μια σχεδόν αβάσταχτη ένταση και οι στρώσεις του ήχου –το απειλητικό γάβγισμα ενός σκύλου, ο μακρινός ήχος της σφυρίχτρας ενός τρένου, το βουητό του άδειου δωματίου που δίνει σάρκα και οστά στη μοναξιά των χαρακτήρων– είναι τόσο περίπλοκες και πλούσιες, που μπορείς να κλείσεις τα μάτια και να βιώσεις την ταινία μόνο ακούγοντάς τη. 

Αργότερα, στο Ronnie Rocket συνυφαίνονται δυο εξίσου πολύπλοκες ιστορίες. Η μία παρακολουθεί έναν ντετέκτιβ που ταξιδεύει στην απαγορευμένη ζώνη ενός γκέτο καταδιώκοντας έναν κακοποιό που έκλεψε όλη την ηλεκτρική ενέργεια και ανέστρεψε τη λειτουργία της ώστε να παράγει σκοτάδι αντί για φως. Η δεύτερη σχετίζεται με τον θάνατο ενός δεκαεξάχρονου αγοριού από σπασμούς που του προκάλεσε ο ηλεκτρισμός. Μέσα σε όλα αυτά εντοπίζει κανείς μοτίβα που επανέρχονται στα έργα του Λιντς: αλλόκοτες σεξουαλικές συνευρέσεις, δυσλειτουργικές οικογένειες, έντονες εκρήξεις βίας. 

"Ο άνθρωπος ελέφαντας" (1980)

Αυτό που ο μέσος άνθρωπος βλέπει ως γκροτέσκο δε μοιάζει γκροτέσκο στα δικά μου μάτια. Έχω εμμονή με την υφή των πραγμάτων. Είμαστε σε τέτοιο βαθμό περικυκλωμένοι από το πλαστικό, που βρίσκομαι σε συνεχή αναζήτηση υφών. 

Λίγα χρόνια αργότερα σκηνοθέτησε για την Brooksfilms τον Άνθρωπο Ελέφαντα, μια ταινία που δεν ήταν δική του και την οποία οφείλει στην απόλυτη υποστήριξη του καλού του φίλου Μελ Μπρουκς. Η ταινία ήταν υποψήφια για πολλά Όσκαρ και έκανε τον Λιντς ευρύτερα γνωστό, παρόλο που ακολούθησε η παταγώδης αποτυχία του Ντιουν. "Ο Ντέιβιντ είναι ιδιοφυία, δεν υπάρχει αμφιβολία γι' αυτό. Αντιλαμβάνεται την ανθρώπινη ψυχή, τα ανθρώπινα συναισθήματα και την ανθρώπινη καρδιά. Βέβαια, είναι θεοπάλαβος και προβάλλει τον δικό του συναισθηματικό και σεξουαλικό αναβρασμό στη δουλειά του, κατακλύζοντάς μας με συναισθήματα που κατακλύζουν τον ίδιο. Αυτό το κάνει αριστουργηματικά σε κάθε ταινία του", λέει για εκείνον σε συνέντευξή του ο Μελ Μπρουκς.

Στο Μπλε Βελούδο συναρμολόγησε δύο βασικά υλικά: την εικόνα ενός κομμένου αυτιού σ' ένα χωράφι και το Bue Velvet του Μπόμπι Βίντον. Οι χαρακτήρες της ταινίας είναι γεμάτοι αντιφάσεις· ταλαντεύονται ανάμεσα στην αγνότητα ενός μικρού γαλάζιου πουλιού που συμβολίζει την ευτυχία και στον απόλυτο εξευτελισμό. Ο Φρανκ Μπουθ είναι ένα κτήνος. Κι όμως, κλαίει στο άκουσμα ενός ερωτικού τραγουδιού και ριγεί χαϊδεύοντας ένα απαλό ύφασμα. Ο Τζέφρι είναι γλυκός και καλοσυνάτος, αλλά παραμένει ο ηδονοβλεψίας που κλέβει τη γυναίκα ενός άλλου. Και η Ντόροθι είναι μια εύθραυστη και πονεμένη μητέρα που ηδονίζεται, όμως, όταν την χτυπούν. 

"Μπλε Βελούδο" (1986)

"Μπλε Βελούδο" (1986)

Πέρα απ' όλα τα άλλα, η ταινία είναι ενδεικτική για τη σχέση του Λιντς με τη μουσική. Μέσα από το "In dreams" του Ρόι Όρμπισον, ένα τραγούδι για τη λαχτάρα και την επιθυμία, αποκαλύπτεται στον θεατή το διαταραγμένο υποσυνείδητο του κακού Φρανκ, ενώ το "Mysteries of love" του Μπανταλαμέντι ταιριάζει απόλυτα στην ευάλωτη Ντόροθι. Το μυστήριο και η παραφροσύνη που κυριαρχούν στο Μπλε Βελούδο έκαναν το κοινό να το αγαπήσει και η επιτυχία έβγαλε τον Λιντς από την κόλαση του Ντιουν. 

"Μπλε Βελούδο"

Δεν ξέρω πώς τα κατάφερα να μη μ' ενδιαφέρει τι θα πει ο κόσμος, αλλά είναι κάτι πολύ καλό. Όταν ερωτεύεσαι μια ιδέα, είναι σαν να ερωτεύεσαι ένα κορίτσι. Ακόμα κι αν είναι ένα κορίτσι που θα ντρεπόσουν να το συστήσεις στους γονείς σου, δε σε νοιάζει τι λένε οι άλλοι, γιατί είσαι ερωτευμένος και νιώθεις υπέροχα. Αυτά είναι πράγματα στα οποία μένουμε πιστοί. 

"Twin Peaks" (1992)

Μετά ήρθε το Twin Peaks –ένα πολύ μεγάλο στοίχημα για τον Λιντς, που δουλεύτηκε σε τρεις εντελώς διαφορετικές περιόδους της ζωής του– και λίγο αργότερα η Ατίθαση Καρδιά· ένας ύμνος στην απεραντοσύνη και τον παραλογισμό του νεανικού έρωτα, ένα βίαιο road movie που απογειώνει την αχαλίνωτη σεξουαλικότητα του Σέιλορ (Νίκολας Κέιτζ) και της Λούλα (Λόρα Ντερν). Οι χαρακτήρες στο έργο είναι ακραίοι και πολλές φορές φλερτάρουν με το κωμικό.

Ωστόσο, η πλειοψηφία των κριτικών θεωρεί ως σημαντικότερη ταινία του Λιντς την Οδό Μαλχόλαντ. Το στόρι είναι περίπλοκο και δεν ξετυλίγεται γραμμικά. Οι ήρωες μπαινοβγαίνουν σε αναμνήσεις, φαντασιώσεις, επιθυμίες και όνειρα, ενώ παράλληλα ζουν όσα τους συμβαίνουν στην πραγματικότητα. Ποικίλα θέματα, πολλαπλά επίπεδα και ζώνες συνείδησης μεταγγίζουν η μία στην άλλη το υλικό τους και κάπως έτσι γεννιέται το καλειδοσκοπικό σύμπαν της Οδού Μαλχόλαντ. 

Η μοναδική ταινία που στάθηκε πολύ μακριά απ' αυτή τη λογική είναι το The Straιght Story. Πρόκειται για την αληθινή ιστορία του 73χρονου Άλβιν Στρέιτ, που, για να επισκεφτεί τον άρρωστο αδερφό του, διέσχισε εκατοντάδες χιλιόμετρα από την Αϊόβα ως το Γουισκόνσιν επάνω σε μια μηχανή του γκαζόν, μιας και η κακή του όραση δεν του επέτρεπε να ανανεώσει το δίπλωμα οδήγησης. Η ξεθωριασμένη κόκκινη μπογιά στους τοίχους ενός επαρχιακού μπαρ, τα αδέσποτα σκυλιά που τρέχουν στον μεγάλο άδειο δρόμο και τα εναέρια πλάνα του νωχελικού Μισισιπή δίνουν γλυκόπικρη γεύση σε μια ταινία με εξαιρετικό ρυθμό, ενώ μεγάλες σιωπές συνυπάρχουν με τις μελαγχολικές πινελιές του Μπανταλαμέντι στην αμερικανική φολκλορική μουσική.

"The Straight Story" (1999)

Ο Άλβιν Στρέιτ ήταν σαν τον Τζέιμς Ντιν, ένας επαναστάτης, απλώς πιο μεγάλος, που τα έκανε όλα με τον δικό του τρόπο, και ο Ρίτσαρντ ήταν κι εκείνος έτσι. Οι άνθρωποι στην ουσία δεν έχουν ηλικία, επειδή ο εαυτός με τον οποίο συνομιλούμε δε μεγαλώνει, είναι αγέραστος. [...] Η αγαπημένη μου σκηνή στην ταινία είναι το τέλος. Αυτό που κατάφεραν μαζί ο Ρίτσαρντ και ο Χάρι Ντιν είναι απίστευτο. Ο Ρίτσαρντ κατεβαίνει λοιπόν την πλαγιά με τη βαριά καρότσα που έσερνε πίσω του, στρίβει στο σπίτι του Λάιλ και η μηχανή σταματάει. Ο Ρίτσαρντ κατεβαίνει και περπατάει τον υπόλοιπο δρόμο και φωνάζει τον Λάιλ. Το φως ήταν πανέμορφο και οι ακτίνες του ήλιου έπεφταν ακριβώς πάνω στο πρόσωπό του όταν φωνάζει τον Λάιλ, και αμέσως μόλις γυρίσαμε το πλάνο ο ήλιος κρύφτηκε πίσω απ' το βουνό. 

"Mulholland Drive" (2001)

Ο Ντέιβιντ Λιντς είναι απλός άνθρωπος και σπουδαίος καλλιτέχνης. Ασχολήθηκε με τη σκηνοθεσία, την υποκριτική, τη ζωγραφική και τη μουσική. Στον "Χώρο Ονείρων", το βιβλίο για το οποίο συνεργάστηκε με την Κρίστιν ΜακΚένα, δεν παρακολουθούμε απλώς ένα χρονικό γεγονότων, αλλά τη συνομιλία ενός μεγάλου καλλιτέχνη με τη βιογραφία του. Ο Λιντς αποκαλύπτει τα μυστικά της τέχνης του, την καλλιτεχνική του ευαισθησία, την αγάπη του για τον κινηματογράφο, τη φύση, τον διαλογισμό, και περισσότερο από οτιδήποτε άλλο την αγάπη του για τη δουλειά και τους ανθρώπους. 

Υπάρχουν σχέσεις αρμονίας ανάμεσα στα πράγματα και όταν είσαι πιστός, όσο πιο πιστός γίνεται, σε μια ιδέα, οι αρμονίες αυτές θα εξακολουθήσουν να υφίστανται και θα περιέχουν την αλήθεια τους, ακόμα κι αν είναι αφηρημένες. 

Κατάλαβα απ' τη μια στιγμή στην άλλη ότι το ταξίδι που κάνουμε ως ανθρώπινα όντα είναι πανέμορφο κι έχει το πιο ευτυχισμένο τέλος. Όλα πάνε καλά. Δε χρειάζεται να ανησυχούμε για τίποτα. Όλα είναι πανέμορφα. 

***

Ντέιβιντ Λιντς και Κρίστιν ΜακΚένα, Χώρος ονείρων (μετάφραση Αφροδίτη Γεωργαλιού), Εκδόσεις Ροπή, Θεσσαλονίκη 2019.