Διαβάστηκαν (2018)

Στους μαθητές μας λέμε διαρκώς την εξυπνάδα πως ο τίτλος ενός άρθρου καλό είναι να μην έχει ρήμα. Είπα λοιπόν κι εγώ να βάλω σήμερα έναν τίτλο ρήμα σκέτο, σαν καλή δασκάλα που δεν υπακούει ούτε στον ίδιο της τον εαυτό. (Κυρίως σ' αυτόν). Το σκέφτηκα διότι θα μου άρεσε να είχα μια σφραγίδα που θα λέει πάνω "διαβάστηκε", να τη βουτάω σε κόκκινο μελάνι και να κοπανώ μ' αυτήν τα εσώφυλλα των διαβασμένων βιβλίων. 

Τώρα είναι ο καιρός που ιστοσελίδες, περιοδικά, εφημερίδες και ιστολόγια κάνουν απολογισμούς για τη χρονιά που πέρασε και κυκλοφορούν στο διαδίκτυο δεκάδες λίστες από επιλεγμένα βιβλία. Τα καλύτερα βιβλία της χρονιάς, τα βιβλία που ξεχωρίσαμε, που διαβάσαμε, που διαλέξαμε, που αγαπήσαμε και πάει λέγοντας. Εγώ ουδέποτε κάνω τέτοιες λίστες. Έτσι κι αλλιώς, τα βιβλία που ξεχώρισα είναι συνήθως αυτά για τα οποία κάτι ανέφερα εδώ μέσα. Φέτος, όμως, διανύω κατά πώς φαίνεται περίοδο ζήλιας και θα γράψω για όσα διάβασα, να δω και πόσα θα προκύψουν. Ακούω με δέος φίλους, δικούς μου και του βιβλίου, που διαβάζουν πάνω από εκατό βιβλία τον χρόνο. Εγώ ομολογώ πως είμαι μια χελώνα αναγνώστρια που ποτέ δεν έχει νικήσει κανένα λαγό, παρά την επιμονή της. Διότι έχω και την αργύτητα της χελώνας, αλλά και την αφηρημάδα του λαγού. Διαβάζω συχνά έξω, και μετά από κάθε αράδα κοντοστέκομαι, σκέφτομαι, θυμάμαι, συγκρίνω, κοιτώ τους περαστικούς, το πάρκο, τη θάλασσα και μου πέφτει το βιβλίο από τα χέρια. 

Η χρονιά μου λοιπόν ξεκίνησε με Το εικοσιτετράωρο ενός αναγνώστη το οποίο διάβαζα την παραμονή της πρωτοχρονιάς στο αεροπλάνο της επιστροφής από το Λονδίνο. Άλλαξα χρόνο κάπου πάνω από τον ουρανό του Παρισιού, με το βιβλίο στα χέρια, ακούγοντας τα κάλαντα σε ένα αεροσκάφος της Aegean και θεωρώντας τον εαυτό μου τυχερό που ξεκινώ τη χρονιά πετώντας. Πιο τυχερή βέβαια ήταν η διπλανή μου, που στο φλουρί της αεροπορικής μας βασιλόπιτας κέρδισε ένα διπλό εισιτήριο για προορισμό της επιλογής της. Το βιβλίο πάντως μου άρεσε. 

Συνέχισα με το Χόλι Μάουντεν που όταν το σκέφτομαι άλλοτε με ενθουσιάζει, άλλοτε με συγκινεί και άλλοτε ενοχλούμαι κάπως απ' τις διακειμενικές του υπερβολές. Σε κάθε περίπτωση, είναι αφιερωμένο σ' έναν φίλο που χάσαμε και επομένως παραμένει βιβλίο καρδιάς. 

Σε μια προσπάθεια να κουβεντιάσω με τους μαθητές και τις μαθήτριές μου το θέμα της σεξουαλικότητας, του φύλου και της παρενόχλησης -τον καιρό που η Κατρίν Ντενέβ έκανε δηλώσεις και λογιών λογιών φεμινιστικές ομάδες τοποθετούνταν- επέστρεψα στο βιβλίο της Εντίτα Μόρρις Είμαι καλά, το ίδιο επιθυμώ και για σας. Και χαιρέτησα τον Γενάρη με την ευχάριστη έκπληξη της Μυστικής εταιρείας του ονείρου του Ρένχελ Μουνιόθ, όπου βρήκα μερικά διηγηματικά διαμάντια. 

Ο Φλεβάρης ξεκίνησε με επιστροφή στα παραμύθια της Αγνής Στρουμπούλη. Εξαντλημένη τα βράδια, μετά από πολλή δουλειά, διάβασμα και υποχρεώσεις, κατέφευγα στον Δέντρο, μια εξαιρετική συλλογή με λαϊκά παραμύθια για δέντρα και φυτά. Ένα βροχερό πρωινό που έλειψα από το σχολείο απόλαυσα το Hotel Savoy, ενώ για τις ακαδημαϊκές μου διαστροφές διάβασα το Men of ideas του Coser, πάλεψα με το Κράτος και επανάσταση και αναζήτησα στα βιβλία του Γκράμσι θεωρίες για τους διανοούμενους. 

Στην παγωμένη Αλεξανδρούπολη διάβασα ένα εξαιρετικό βιβλίο-οδηγό για τη μελέτη της έννοιας του έθνους και του φαινομένου του εθνικισμού [Πώς στοχάστηκαν το έθνος αυτοί που ήθελαν να αλλάξουν τον κόσμο;] του Αντώνη Λιάκου. Απόλαυσα την παρέα του Άγγελου Ελεφάντη στο Μας πήραν την Αθήνα, καθώς και τα κείμενα του Φίλιππου Ηλιού στη συγκεντρωτική έκδοση των εκδόσεων Πόλις [Ψηφίδες ιστορίας και πολιτικής του εικοστού αιώνα]. 

Πέρασα ένα μεγάλο μέρος της άνοιξης χωμένη ώρες στο αναγνωστήριο των ΑΣΚΙ όπου διάβασα βιβλία ελλήνων πολιτικών προσφύγων, όπως τη Μουργκάνα του Δημήτρη Χατζή, το Εμείς θα νικήσουμε του Κώστα Μπόση και τους Καινούργιους ανθρώπους  του Γιώργη Γρίβα. Συχνά ένα βιβλίο σε ενθουσιάζει για λόγους εντελώς ανεξάρτητους από την πλοκή και τη λογοτεχνική του αξία. Με ακόμη μεγαλύτερο ενθουσιασμό μελέτησα βιβλία απορριφθέντα από την κομματική λογοτεχνική κριτική, βιβλία που έμειναν αποσπάσματα, που δεν εκδόθηκαν και δεν θα εκδοθούν ποτέ. Το υπόλοιπο της άνοιξης ήταν αφιερωμένο αποκλειστικά στον Καμύ: τον Επαναστατημένο άνθρωπο, τους Δίκαιους, Δήμιους και θύματα και άλλα τινά. 

Το καλοκαίρι μπήκε με μικρά βιβλία τσέπης. Διάβασα τον Κλόουν σε μια διαδρομή με το αστικό λεωφορείο, το Ο αχυρώνας φλέγεται του Φώκνερ περιμένοντας στους δρόμους της πόλης, από δω κι από κει, και ξεχώρισα την ηθογραφία του Κανελλόπουλου Ο θάνατος του αστρίτη. Στους Λειψούς πήρα μαζί μου τις Σκέψεις για τον εικοστό αιώνα του Τόνι Τζαντ που με συγκίνησαν όχι τόσο για τις ιστορικές πληροφορίες, όσο για τις συνθήκες κάτω από τις οποίες γράφτηκαν και το πόσο σπουδαίος δάσκαλος υπήρξε ο Τζαντ. Είχα διαβάσει του ίδιου το Past Imperfect και το Η Ευρώπη μετά τον πόλεμο. Θύμωσα με την προχειρότητα ορισμένων επιχειρημάτων, αλλά τελικά αποδέχτηκα την αξία της Αιχμάλωτης σκέψης του Μίλος, ξετρελάθηκα με την ευφυΐα του Άντερσον και κατέβασα μονορούφι τη Ζωή πέρα από τα σύνορα. Η Μίλενα από την Πράγα μού κίνησε το ενδιαφέρον για την πραγματικότητα που πραγματεύεται και την προσωπικότητα της συγγραφέως, λογοτεχνικά όμως δεν το βρήκα σπουδαίο. Για παρόμοιους λόγους με απογοήτευσε και ο Αχός της εποχής. Η μοναδική ιστορία με την οποία συνέχισα, όμως, ήταν και είναι για μένα το καλύτερο βιβλίο του Τζούλιαν Μπαρνς. 

Έμεινα άφωνη με την ικανότητα του Seethaler να χωρέσει στο βιβλιαράκι του Μια ολόκληρη ζωή και τον διάβασα κρυμμένη σε μια σπηλιά στο Σούνιο. Πώς και πώς περιμένω να πιάσω στα χέρια μου τον Καπνοπώλη. Στα θαλάσσια μπάνια που απολαμβάνουμε με τη φίλη μου την Κούλα, διάβασα επιτέλους το Πέτρα, ψαλίδι, χαρτί του Κωνσταντίνου Μάντη -μια εκκρεμότητα χρόνων-, ενώ προσπαθώντας να παραλάβω τη γιαγιά μου από τα ελληνοαλβανικά σύνορα μού προτάθηκε, μου δωρίστηκε και μου άρεσε πολύ το Κατά μόνας του Αντρές Νέουμαν (και από το βήμα αυτό ευχαριστώ την Κούλα και πάλι). 

Ξέχασα το Περνώντας από τοίχους της Αμπράμοβιτς, αλλά το λάτρεψα και δεν θα το ξεχάσω ποτέ. Το διάβασα χάρη στον Λάμπρο, που κατά καιρούς αποτελεί αναγνωστικό σύντροφο, σύμβουλο και ενίοτε και δανειστική μου βιβλιοθήκη. Του οφείλω και την ανακάλυψη της χρονιάς, το Γαλάζιο τετράδιο του Δανιήλ Χαρμς, που μου άνοιξε έναν ολόκληρο κόσμο από ιστορίες, παραμύθια, ρωσικά παιδικά βιβλία, σκίτσα, σημειώσεις και τόσα άλλα. 

Το φθινόπωρο με βρήκε να διαβάζω το Σιδηρούν παραπέτασμα: συνθλίβοντας την Ανατολική Ευρώπη της Άπλμπαουμ, που παρά τις πολύτιμες αλήθειες του δεν μου άρεσε, ενώ βούτηξα με τα μούτρα στο αρχειακό υλικό του βιβλίου των Άννας Ματθαίου και Πόπης Πολέμη Διαδρομές της Μέλπως Αξιώτη. Με τα βιβλία και την αρθρογραφία τους με συντροφεύουν σε όλα όσα τούτο τον καιρό επιχειρώ. Ύστερα έσφιξαν τα λουριά και παράτησα τη λογοτεχνία, αλλά διάβασα δεκάδες βιβλία για τον μαρξισμό, τη λογοτεχνική κριτική, την ποίηση και την πολιτική, τη λογοτεχνική θεωρία του εικοστού αιώνα και άλλα παρόμοια. Ανάμεσα σ' αυτά κάποιες λογοτεχνικές μελέτες πιο πρόσφατες και πιο προσιτές  ήταν το βιβλίο του Δημήτρη Τζιόβα για τον Μύθο της γενιάς του '30, η μελέτη της Βενετίας Αποστολίδου για τη Λογοτεχνία και ιστορία στη μεταπολεμική αριστερά, το βιβλίο της Αγγέλας Καστρινάκη για τη Λογοτεχνία στην ταραγμένη δεκαετία του 1940-1950 και άλλα που δεν θα τα αναφέρω εδώ. 

Αναζητώντας λίγη λογοτεχνία σε ένα εξαιρετικά βεβαρημένο πρόγραμμα, κατόρθωσα να διαβάσω το Η θλίψη είναι ένα πράγμα με φτερά, που με εντυπωσίασε για τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζει το πένθος, τη χηρεία και την παιδικότητα. Τέλος, για άλλη μια φορά γοητεύτηκα από την ικανότητα του Σταύρου Ζουμπουλάκη να συνδυάζει τη λιτότητα και την απομυθοποίηση του φαινομενικά ιδανικού με μια καλώς εννοούμενη νοσταλγία στα Αμπέλια.  

42. Είμαι έτοιμη να γυρίσω τον Γαλαξία. Και του χρόνου με υγεία, να είμαστε όλοι καλά.  

***

Λίγες ώρες αργότερα...

ΥΓ: Έχω ξεχάσει πάρα πολλά. :(