Άουσβιτς - Μπίρκεναου

Το καλοκαίρι του 1941 -δεν μπορώ να θυμηθώ την ακριβή ημερομηνία- διατάχθηκα ξαφνικά να παρουσιασθώ στον αρχηγό των Ες-Ες στο Βερολίνο και μάλιστα να έρθω σε απευθείας επαφή με τον υπασπιστή του. Αντίθετα όμως με ό,τι συνηθιζόταν, εκείνος με είδε χωρίς τον υπασπιστή του και μου είπε: "Ο Φύρερ διέταξε την οριστική λύση του εβραϊκού ζητήματος κι εμείς, τα Ες-Ες, πρέπει να εκτελέσουμε τη διαταγή αυτή. Οι υπηρεσίες όμως που διαθέτουμε στην Ανατολή δεν είναι σε θέση να εκτελέσουν τέτοιας μεγάλης κλίμακας ενέργειες. Ως εκ τούτου όρισα γι' αυτό τον σκοπό το Άουσβιτς, αφενός λόγω της συγκοινωνιακής του θέσης, που εξυπηρετεί, και αφετέρου επειδή η περιοχή εκεί μπορεί να περιφραχθεί και να καμουφλαριστεί εύκολα. [...] Οι Εβραίοι είναι προαιώνιοι εχθροί του γερμανικού λαού και πρέπει να εξολοθρευτούν. Όλοι οι Εβραίοι που ανήκουν στις χώρες κατοχής μας πρέπει να εξοντωθούν τώρα, όσο διαρκεί ο πόλεμος. Αν δεν κατορθώσουμε τώρα να καταστρέψουμε τις βιολογικές ρίζες του ιουδαϊσμού, θα έρθει η στιγμή που οι Εβραίοι θα εξοντώσουν τον γερμανικό λαό..."

[Από το ημερολόγιο του Rudolf Hoss, διοικητή του στρατοπέδου του Άουσβιτς] 

Εγνατία οδός, εκτόπιση Εβραίων Θεσσαλονίκης

Δεν είναι λίγοι οι μαθητές που γνωρίζουν ελάχιστα πράγματα για το Ολοκαύτωμα των Εβραίων και μέρες σαν τη σημερινή επιβάλλεται να αξιοποιούνται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο από τα σχολεία. Εξάλλου, υπάρχουν εκατοντάδες βιβλία -λογοτεχνικά και μη- που αφορούν όσα συνέβησαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και ακόμη περισσότερες κινηματογραφικές ταινίες που παρουσιάζουν την εποχή και τα γεγονότα με διαφορετικούς τρόπους. Το υλικό είναι απύθμενο. 

Λένε πως μετά από μια επίσκεψη στο Άουσβιτς κανείς δεν επιστρέφει ίδιος...

Το στρατόπεδο βρίσκεται στην πολωνική πόλη Οσβιέτσιμ (πολωνικό όνομα του Άουσβιτς), λίγο έξω από την Κρακοβία. Όταν επισκέπεται κανείς την Κρακοβία, μάλλον αποκομίζει την εντύπωση πως οι Πολωνοί είναι περήφανοι που ζουν σε μια τόσο παλιά και όμορφη πόλη, ένα πραγματικό κέντρο πολιτισμού, αλλά αποσιωπούν ότι δίπλα της βρίσκεται ένα στρατόπεδο συνώνυμο της γενοκτονίας.

Μπλοκ 10 - Ιατρικά πειράματα

Μου έβγαλαν μία ωοθήκη και με ράψανε. Ήταν κι ένα κοριτσάκι εκεί δεκαπέντε χρονών, η Ντουρίκα, Θεσσαλονικιά κι αυτή. Πριν πεθάνει μου είπε να βρω τον αδερφό της, να του πω ότι πέθανε. Στο μεταξύ η κοιλιά μου φούσκωσε, ξέχασε ο γιατρός να με ράψει ολόκληρη. Έκλαιγα και είχα πυρετό, έκανε μόλυνση η πληγή και είπα στην Μπέλλα ότι εγώ θα πεθάνω. 

[Ζερμαίν Μάνο, δεκατριών ετών] 

 

Σκίτσο κρατούμενου του Άουσβιτς

Η UNESCO έχει ανακυρήξει το Άουσβιτς Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Αναρωτιέσαι αν ένας χώρος φρίκης και βασανιστηρίων καλώς λειτουργεί σήμερα ως μουσείο. 

Μόλις φτάνεις βλέπεις στην -τόσο διάσημη από τον κινηματογράφο- πύλη του στρατοπέδου την επιγραφή "Arbeit Macht Frei". Η εργασία απελευθερώνει. Το στρατόπεδο αρχικά μοιάζει μικρό. Θυμίζει συγκρότημα παλιών εργατικών πολυκατοικιών και το μέγεθός του φαίνεται αντιστρόφως ανάλογο των θηριωδιών που διαπράχτηκαν εκεί. 

Τα κτίσματα έχουν μετατραπεί σε μουσεία, καθένα από τα οποία είναι αφιερωμένο σε έναν διαφορετικό τομέα "ζωής" (ή θανάτου) του στρατοπέδου: κοιτώνες, όρθια κελιά, άθλιες εγκαταστάσεις υγιεινής και λίγο πιο έξω, κρεματόρια, φούρνοι, η περήφημη "σάουνα", θάλαμοι αερίων. Στο μπλοκ της "εξόντωσης" μπορεί κανείς να δει σωρούς μαλλιών, παιδικών ρούχων, προσωπικών αντικειμένων, γυαλιών και παιχνιδιών που εκτίθενται σε μεγάλες γυάλινες προθήκες. Οι τοίχοι καλύπτονται από καδραρισμένες φωτογραφίες όλων όσοι βρήκαν εκεί τον θάνατο. Άλλοι είναι σοβαροί, άλλοι προσπαθούν να χαμογελάσουν, οι περισσότεροι μοιάζουν αλλόφρονες. 

Πειράματα έκανε ο δόκτωρ Mengele που είχε το εργαστήριό του στο γειτονικό στρατόπεδο, Άουσβιτς ΙΙ-Μπίρκεναου. Ο Mengele χρησιμοποιούσε στο πλαίσιο γενετικών και ανθρωπολογικών ερευνών δίδυμα παιδιά και ανάπηρους. Υπολογίζεται ότι 3.000 δίδυμα παιδιά υπήρξαν θύματά του και από αυτά επέζησαν μόνο 200. Το παράδοξο είναι ότι τα παιδιά τον αγαπούσαν και τον φώναζαν "θείο Mengele" γιατί για να τα καλοπιάσει και να μην του αντιστέκονται, τους μοίραζε για μεγάλο χρονικό διάστημα, πριν περάσουν στα χειρουργικά του χέρια, καραμέλες και σοκολάτες.

Σκίτσο κρατούμενου του Άουσβιτς

Πολλές κατασκευές είναι ψεύτικες και έχουν συντηρηθεί ή αποκατασταθεί με διάφορους τρόπους. Άλλωστε, τις περισσότερες τις κατέστρεψαν οι ίδιοι οι Γερμανοί κατά την αναχώρησή τους, βάζοντας δυναμίτες σε ό,τι θα μαρτυρούσε την κτηνωδία τους. Άλλες, πάλι, λέγεται ότι τις πλιατσικολόγησαν και Πολωνοί σε αναζήτηση ξυλείας, μετάλλων κλπ. αμέσως μετά τον πόλεμο.

Όπως και να 'χει, το Άουσβιτς είναι ένα τοπίο θανάτου. Είναι μεγάλο στοίχημα για κάθε άνθρωπο που έχει επισκεφτεί τα στρατόπεδα συγκέντρωσης να μπορέσει να μοιραστεί την εμπειρία της επίσκεψής του και να μην αφήσει τη διήγησή του να γεννήσει το μίσος, αλλά το όραμα για μια δικαιότερη, αδελφωμένη κοινωνία. 

*** 

Τα αποσπάσματα και οι φωτογραφίες είναι από το βιβλίο της Φωτεινής Τομαή Έλληνες στο Άουσβιτς - Μπίρκεναου, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2008.