Δευτέρα 6 Δεκεμβρίου 2021
Neverhome
Κυριακή 21 Νοεμβρίου 2021
Ο Πινόκιο του Gabriel Pacheco
Δεν θυμάμαι άλλα από αυτή την ιστορία, πέρα από την υπέρ0χη μουσική της τηλεοπτικής της μεταφοράς. Στους τίτλους έναρξης ακουγόταν η λεπτή παιδική φωνή του Πινόκιο να τραγουδά ένα μελαγχολικό τραγούδι που έμοιαζε να βγαίνει από μουσικό κουτί.
Άραγε διαβάζοντας τον Πινόκιο θυμώνεις με τον ανυπάκουο αλήτη που "τα 'θελε και τα 'παθε" ή λυπάσαι τον κλέφτη και σκέφτεσαι πως όλοι μας θα έπρεπε να έχουμε μια νεράιδα να μας προστατεύει από την επιπολαιότητα και τις κακοτοπιές; Ποιο παιδί αντέχει να ακούσει πως τον ψεύτη του Αισώπου τον έφαγαν οι λύκοι;
Στο κάτω κάτω, μια ξύλινη μαριονέτα ονειρεύτηκε να γίνει αγόρι. Πού να 'ξερε πόσο δύσκολος είναι ο κόσμος των αγοριών που μεγαλώνουν χωρίς τη μαμά τους.
Δευτέρα 23 Αυγούστου 2021
Ο μικρός πρίγκιπας της Kim Minji
Όπου να ΄ναι το ιστολόγιο κλείνει οκτώ χρόνια. Από το μυαλό μου περνούν δεκάδες ιδέες, αλλά ο χρόνος που απομένει για την υλοποίησή τους είναι ελάχιστος και, όσο περνά ο καιρός, η επιθυμία να συμπληρώνεται αυτό το ιδιότυπο ημερολόγιο ξεθωριάζει.
Παρατηρώ, όμως, πως κάθε φορά που η καθημερινότητα και η επικαιρότητα γίνονται θλιβερές, η ανάγκη να χαζεύω παιδικά βιβλία και εικόνες παραμένει. Τα χρώματα ξεκουράζουν και γαληνεύουν το μυαλό, πάντοτε υπάρχει κάτι καινούργιο να ανακαλύψεις. Νέοι εικονογράφοι κάνουν ο καθένας τη δική του πρόταση σε καινούργια ή κλασικά βιβλία που αγαπήσαμε.
Ο Μικρός Πρίγκιπας είναι από τις λίγες ιστορίες που εικονογράφησε ο δημιουργός τους. Δεν νομίζω πως υπάρχουν πολλοί που φαντάζονται τον πρίγκιπα διαφορετικό από ό,τι τον φιλοτέχνησε ο Εξυπερύ. Σε όποια έκδοση κι αν αποκτούσε κανείς το βιβλίο, το εξώφυλλο παρέμενε ίδιο: λιτό, λευκό, με τον ξανθούλη πρίγκιπα του Εξυπερύ ανάμεσα στ΄ αστέρια.
Θα έμοιαζε ιεροσυλία να τολμούσε ένας εκδότης κάτι διαφορετικό και οι ελάχιστες απόπειρες ήταν μάλλον αποτυχημένες. Η Kim Minji ήταν η ομορφότερη εξαίρεση. Από τις νέες εικονογράφους που επιχειρούν να δώσουν νέα πνοή σε παλιά αγαπημένα παραμύθια, η ζωγράφος από τη Νότια Κορέα έχει ήδη στο ιστορικό της πανέμορφες εικονογραφήσεις της Αλίκης στη χώρα των θαυμάτων, του Πήτερ Παν, της Χάιντι, του Μάγου του Οζ. Δεν πρόκειται απλώς για κλασικά παραμύθια, αλλά παραμύθια τους ήρωες των οποίων έχουμε ταυτίσει με πολύ συγκεκριμένες μορφές των πρώτων εκδόσεων ή έστω των πρώτων κινηματογραφικών τους μεταφορών. Ποιος μπορεί σήμερα να φανταστεί την Αλίκη μελαχρινή ή την Ντόροθυ χωρίς τα λουστρινένια της γοβάκια;
Οι αέρινες ακουαρέλες της Kim παραμένουν πιστές στην ατμόσφαιρα του κειμένου, δίνοντάς του νέα πνοή. Μπορεί κανείς να αναγνωρίσει περί τίνος πρόκειται και χωρίς να διαβάσει το κείμενο ή τις λεζάντες των εικόνων, παραμένει όμως έκπληκτος από τη φρεσκάδα που μπορεί να αποπνεύσει κάτι τόσο κλασικό.
Ο Μικρός Πρίγκιπας στο πέρασμά του από τη Γη γνώρισε την πλεονεξία, την πονηριά και την αγάπη. Η Γη είναι το μοναδικό μας τριαντάφυλλο. Δεν υπάρχει άλλος πλανήτης να εξημερώσουμε.
***
Τρίτη 17 Αυγούστου 2021
Σκοτεινό νερό
Enzo Sellerio |
Piergiorgio Brazi |
Πέμπτη 8 Ιουλίου 2021
Ανατολικά της Δύσης
Σκεφτόμουν πόσο πολύ ήθελα να είμαι σαν το ποτάμι, που δεν είχε μνήμη, και πόσο λίγο σαν τη γη, που δεν μπορούσε ποτέ να ξεχάσει.
Bert Teunissen |
Αν η Βασιλική γινόταν ποτέ μυθιστορηματική ηρωίδα, νομίζω πως θα έμοιαζε κάπως με τον παππού του αφηγητή στο διήγημα "Ανατολικά της Δύσης" του Μίροσλαβ Πένκοφ.
Στα τριάντα του, ενώ ήταν ήδη τάδε τάδε στο τάδε τάδε τμήμα, ο παππούς γνώρισε τη γυναίκα της ζωής του. Ήταν η κλασική κομμουνιστική ιστορία αγάπης: γνωρίστηκαν σε μια απογευματινή συνεδρίαση του Κόμματος. Η γιαγιά έφτασε καθυστερημένη, μούσκεμα από τη βροχή, κάθισε στη μοναδική κενή θέση, δίπλα στον παππού, και αποκοιμήθηκε στον ώμο του. Εκείνος, αν και δεν ενέκρινε την έλλειψη ενδιαφέροντος από μέρους της για τα ζητήματα του Κόμματος, την ερωτεύτηκε εκεί, επί τόπου από τη μυρωδιά -με την ανάσα της στο λαιμό του. Αφού ξύπνησε συζήτησαν περί αγνών ιδανικών και λαμπρού μέλλοντος, περί του καπιταλιστικού Κακού της Δύσης, περί της στοργικής αγκαλιάς της Σοβιετικής Ένωσης και -το κυριότερο- περί Λένιν. Ο παππούς διαπίστωσε πως οι δυο τους μοιράζονταν το πάθος για το φωτεινό του παράδειγμα, κι έτσι πήγε τη γιαγιά στο Δημαρχείο, όπου και παντρεύτηκαν.
Bert Teunissen |
Ο παππούς αγόρασε ένα σπίτι στο χωριό ώστε να μπορεί να είναι κοντά στη γιαγιά, και κάθε μέρα στις τρεις το απόγευμα πήγαινε στο μνήμα της, καθόταν δίπλα στην ταφόπλακα, άνοιγε τον Δωδέκατο τόμο των Απάντων του Λένιν και διάβαζε φωναχτά.
Mihail Kaban Petrov |
Ο Μίροσλαβ Πένκοφ γεννήθηκε στη Βουλγαρία το 1982. Κάτι θα θυμάται από τη σοσιαλιστική του πατρίδα. Αφού ενηλικιώθηκε, μετανάστευσε στις ΗΠΑ, για να σπουδάσει και να έχει μια μάλλον καλύτερη τύχη απ' αυτήν που του υποσχόταν το χωριό του. Στο πρώτο του βιβλίο συγκεντρώνει ιστορίες του τόπου και των προγόνων του.
"Λοιπόν, ας ηρεμήσουμε τώρα", είπε ο πατέρας. "Δεν υπάρχει λόγος για δάκρυα. Κάθισε. Ας το κουβεντιάσουμε. Τι λόγο έχεις; Τι σου λείπει εδώ; Είσαι δυστυχισμένος; Δεν πεινάς. Έχεις ωραίο δωμάτιο με κομπιούτερ και ίντερνετ".
Ακόμη περισσότερο από τους γονείς του, η μετανάστευση του αφηγητή δυσαρεστεί τον κομμουνιστή παππού του, ισχυρό υποστηρικτή του παλιού καθεστώτος. "Ο εγγονός μου καπιταλιστής", έλεγε. "Ύστερα από όσα έχω περάσει".
Όταν ο παππούς έμαθε πως έφευγα για σπουδές στην Αμερική μού έγραψε ένα αποχαιρετιστήριο σημείωμα. "Σάπιο καπιταλιστικό γουρούνι", έλεγε το σημείωμα, "να 'χεις καλή πτήση. Με αγάπη, ο παππούς σου". Ήταν γραμμένα σε ένα τσαλακωμένο κόκκινο ψηφοδέλτιο από τις εκλογές του 1991, το οποίο ήταν η κορωνίδα της συλλογής κομμουνιστικών ψηφοδελτίων του παππού και έφερε τις υπογραφές όλων από το χωριό Λένινγκαντ. Συγκινήθηκα που αξιώθηκα τέτοια τιμή, οπότε κάθισα κάτω, έβγαλα ένα χαρτονόμισμα του ενός δολαρίου, και έγραψα στον παππού την ακόλουθη απάντηση: "Κομμουνιστικό κορόιδο, ευχαριστώ για το γράμμα. Φεύγω αύριο και μόλις φτάσω εκεί θα προσπαθήσω να παντρευτώ μια Αμερικάνα το συντομότερο δυνατόν. Θα φροντίσω να κάνω πολλά Αμερικανάκια. Με αγάπη, ο εγγονός σου".
Bert Teunissen |
Ο Γκόγκο κι εγώ κλέβουμε πράγματα και τα πουλάμε, κυρίως στον παππού. Μπήκα κρυφά στην αίθουσα βιολογίας και πήραμε το κρανίο που ο δάσκαλός μας χρησιμοποιούσε για τασάκι. Μετά ο παππούς είπε πως τάχα το πούλησε στη μαύρη αγορά σαν αυθεντικό κρανίο από την κομμουνιστική εξέγερση του 1944. Δεν εντυπωσιάστηκε όταν του είπα πως το κρανίο ανήκε στον Τόσκο Αφρικάνσκι, ένα χιμπατζή στον ζωολογικό κήπο της Σόφιας.
Χιούμορ, απλότητα, ειρωνεία και μια αφήγηση που απομακρύνεται από κλισέ μελοδραματισμούς δίνουν στον Πένκοφ τη δυνατότητα να μιλήσει ουσιαστικά για μεταιχμιακές στιγμές της Ιστορίας. Για ποτάμια που χωρίζουν τον κόσμο της Ανατολής από τον κόσμο της Δύσης, για πανηγύρια που τους ενώνουν, για σταυροδρόμια όπου συναντιούνται ο πόλεμος με τον έρωτα, για την πατρίδα των παιδικών χρόνων και την κομμουνιστική ουτοπία που ξεπουλήθηκε στη μαύρη αγορά, για θρύλους και παραδόσεις που σφυρηλατούν ταυτότητες. Όσο κι αν ταξιδέψουμε, δυσκολευόμαστε να τις αποποιηθούμε.
***
[1] Μίροσλαβ Πένκοφ, Ανατολικά της Δύσης (μτφρ: Άκης Παπαντώνης), Αντίποδες, Αθήνα 2016.
[2] Για το έργο του φωτογράφου Bert Teunissen ρίξτε μια ματιά εδώ. Για το πρότζεκτ "Domestic Landscape" εδώ.
Τρίτη 15 Ιουνίου 2021
Το πανδοχείο της μνήμης
Θύμα της πλάγιας μυατροφικής σκλήρυνσης, ο ιστορικός Τόνι Τζαντ έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του καθηλωμένος. Όταν η νευροεκφυλιστική του ασθένεια περιόρισε σημαντικά τη δυνατότητά του να επικοινωνεί, κατέφυγε στις αναμνήσεις, συνθέτοντας μια σειρά "νοερών δοκιμίων" που φιλοξένησε στο Πανδοχείο της μνήμης του. Όσο στερούνταν τη δυνατότητα να μετουσιώνει τις σκέψεις του σε λέξεις, άφηνε το μυαλό του να περιηγηθεί ελεύθερα στο παρόν, το παρελθόν και το μέλλον.
Ποιος θα μπορούσε να τα καταφέρει καλύτερα σ' αυτές τις συνθήκες; Η απάντηση βέβαια είναι "ένας καλύτερος εαυτός", και είναι εντυπωσιακό πόσο συχνά ζητάμε να είμαστε μια καλύτερη εκδοχή του εαυτού μας -ενώ γνωρίζουμε πόσο δύσκολο ήταν να φτάσουμε εδώ που είμαστε.
Έτσι κι αλλιώς, ως ιστορικός και στοχαστής ο Τζαντ είχε το χάρισμα να συνδυάζει με μοναδικό τρόπο το ιδιωτικό με το δημόσιο, το επιχείρημα με τη διαίσθηση, την ανάμνηση με το βίωμα. Το έκανε και στην Ιστορία της Ευρώπης μετά τον πόλεμο και πολύ εντονότερα στις Σκέψεις για τον εικοστό αιώνα. Κοντά σ' αυτά, εδώ έρχεται να προστεθεί και η παιδική παρατηρητικότητα.
Παρασκευή 11 Ιουνίου 2021
Κωμωδία
Η «Κωμωδία» των Γιάννη Στίγκα και Νικόλα Ευαντινού δεν είναι θεία. Είναι τόσο ανθρώπινη όσο κι ένας παράδεισος όπου ο χρόνος αναμειγνύεται με ζάχαρη. Κάθε λίγο, σε πιάνει και μια γλύκα. Για τις παιδικές μας αναμνήσεις, τα σαστισμένα φιλιά που δώσαμε, τα νυχτερινά λεφούσια με φίλους, τα πτυχία μας, τα σκοτάδια μας, την ίδια την ποίηση.
Παρασκευή 7 Μαΐου 2021
Όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά
Είναι κι αυτό ένα από τα θέματα στο μυθιστόρημα του Γουόρεν "Όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά": η πτώση. Μια πτώση γραμμένη και σκηνοθετημένη αριστουργηματικά, όπως μονάχα στις σαιξπηρικές τραγωδίες την έχουμε παρακολουθήσει, όπως μονάχα ο άνθρωπος που φλερτάρει με την εξουσία μπορεί να τη βιώσει.
Ο Γουόρεν γράφει ένα πολιτικό βιβλίο -ή μάλλον, ένα βιβλίο για την Πολιτική- και μιλά για όσα κατά καιρούς μας απασχολούν ως αναγνώστες και πολιτικά όντα: τα ασαφή όρια ανάμεσα στο καλό και το κακό, τους σκοπούς και τα μέσα, τον ηγέτη λαϊκής καταγωγής και τον λαϊκιστή, τη γλώσσα της αλήθειας και τη γλώσσα της εξουσίας, τη σκευή και την κατασκευή του ήρωα.
Και όλα αυτά μέσα από τη διήγηση ενός αφηγητή που όσο κι αν προσπαθεί να παραμείνει αποστασιοποιημένος, μετεωρίζεται διαρκώς ανάμεσα στον θαυμασμό και την απέχθεια για το αντικείμενο παρατήρησής του.
Πάντως θα περάσει πολύς καιρός για να γίνει αυτό, τώρα όπου να 'ναι θα αφήσουμε το σπίτι για να επιστρέψουμε στον σπασμό του κόσμου, έξω από την ιστορία, για να μπούμε ξανά στην Ιστορία και ν' αναλάβουμε τη φοβερή ευθύνη του Χρόνου.
"All the king's men" (1949) |
Η άδεια καρέκλα του εξωφύλλου υποδηλώνει με τον καλύτερο τρόπο πως η ηγεσία μπορεί εύκολα να αποδειχτεί μια χίμαιρα. Σου κάθεται τη στιγμή που έχεις χάσει όλα τα άλλα. Ή μάλλον σου κάθεται ακριβώς γι' αυτό.
Η δημιουργία του ανθρώπου, για τον οποίο ο Θεός με την πρόγνωσή Του ήξερε ότι επέπρωτο να αμαρτήσει, είναι ο τρομερός δείκτης της παντοδυναμίας Του. Διότι είναι αμελητέα και ανάξια ευκολία για την Τελείωση το να δημιουργήσει απλώς το τέλειο. Κάτι τέτοιο, ας είμαστε ειλικρινείς, δεν θα ήταν δημιουργία, αλλά προέκταση.
Ο Γουίλι Σταρκ, παιδί αγροτικής οικογένειας, ξενυχτά στο φτωχικό πατρικό του σπίτι διαβάζοντας νομικά βιβλία. Το όραμα για έναν κόσμο λιγότερο ταξικό και άδικο, για μια ζωή καλύτερη από τη ζωή των Αμερικανών που ζουν στις φτωχές πολιτείες του Νότου λίγο μετά το κραχ του 1929, αλλά και η βοήθεια ενός σκανδάλου που θα οδηγήσει στον θάνατο δεκάδες μικρά παιδιά, γεννούν στον Γουίλι τη φιλοδοξία να γίνει δικηγόρος και αργότερα να κυβερνήσει έναν τόπο γεμάτο καλύβες και λασπότοπους, που όπως κάθε τέτοιος τόπος, περιμένει σωτήρες. Ο γάμος, η απόκτηση ενός μοναχογιού, ο πατέρας, το γέρικο πιστό σκυλί συμπληρώνουν λίγο λίγο τις ψηφίδες της οικογενειακής φωτογραφίας που εγγυάται τη νίκη.
Η πολιτική είναι η δράση και κάθε λογής δράση δεν είναι παρά μια ατέλεια στη τελειότητα της αδράνειας, που είναι η ειρήνη ακριβώς, όπως η ύπαρξη δεν είναι παρά μια ατέλεια στην τελειότητα της ανυπαρξίας που είναι ο Θεός.
Η ιστορία του Γουίλι Σταρκ, η ιστορία του Τζακ Μπέρντεν, η ιστορία της Αμερικής του μεσοπολέμου, η ιστορία του ανθρώπου που ξεκινά με τις καλύτερες προθέσεις για να πρωταγωνιστήσει σε ένα τραγικό παιχνίδι εκβιασμών που μοιάζει αναπόφευκτο και μας καλεί να επανατοποθετηθούμε σε ό,τι αφορά το νόμιμο και το ηθικό. Μια τέτοια σπουδαία ιστορία είναι το "Όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά".
***
[1] Robert Penn Warren, Όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά (μτφρ: Αθηνά Δημητριάδου), Πόλις, Αθήνα 2020.
[2] Στις εικόνες: O Humpty Dumpty σε διασκευή και εικονογράφηση του W.W. Denslow, σκηνή από την κινηματογραφική μεταφορά του "All the king's men" σε σκηνοθεσία του Robert Rossen και δύο θεατρικές αφίσες των Andrzej Pagowski και Stasys Eidrigevičius.
Τρίτη 6 Απριλίου 2021
Ρέκβιεμ
- Κι αυτό, μπορείτε να το περιγράψετε;
Κι εγώ της είπα:
- Μπορώ.
Τότε, κάτι σαν χαμόγελο γλίστρησε πάνω σ' αυτό που ήταν κάποτε το πρόσωπό της.
Το Ρέκβιεμ της Άννας Αχμάτοβα περιέχει ποιήματα γραμμένα από το 1930 ως το 1957. Αναφέρονται στην περιπέτεια και φυλάκιση του γιου της Λεβ Γκουμιλιόφ, που συνελήφθη την εποχή των μεγάλων προπολεμικών εκκαθαρίσεων του Γιεζόφ.
Τον καιρό που η ποίηση της Αχμάτοβα απαγορευόταν, φίλοι της εμπιστεύονται αντίτυπα ο ένας στον άλλο, ενώ τα χειρόγραφά της αποστηθίζονται, για να μη βυθιστούν στη λήθη, και μετά καίγονται.
Πέμπτη 1 Απριλίου 2021
Τι μ' ενδιαφέρει
Τα ποιήματα.
Να βάζω σκέψεις σε ποιήματα.
Να βγάζω σκέψεις από ποιήματα.
Και ξανά να βάζω σκέψεις σε ποιήματα.
Η πρόζα.
Η φώτιση, η έμπνευση, η διαύγεια, η υπερσυνείδηση.
Οι δρόμοι προς την επίτευξή τους.
Η ανακάλυψη του δικού μου προσωπικού συστήματος επίτευξής τους.
Διάφορες γνώσεις άγνωστων επιστημών.
Οι κοινοί νόμοι διαφορετικών φαινομένων.
Το τίποτα και το μηδέν.
Οι αριθμοί.
Τα σύμβολα.
Τα γράμματα.
Τα τυπογραφικά στοιχεία και οι γραφικοί χαρακτήρες.
Ό,τι δεν έχει καμιά λογική σημασία, το παράλογο.
Ό,τι προκαλεί γέλιο.
Το χιούμορ.
Οι φυσικοί στοχαστές.
Οι οιωνοί.
Οι ιδιαίτερες, προσωπικές δεισιδαιμονίες των ανθρώπων.
Τα θαύματα.
Τα ταχυδακτυλουργικά κόλπα, αλλά μόνο με τα χέρια, όχι τα τρικ με διάφορα σύνεργα.
Οι ανθρώπινες σχέσεις, προσωπικής υφής.
Οι καλοί τρόποι.
Τα ανθρώπινα πρόσωπα.
Η γυναικεία ομορφιά.
Η γυναικεία σεξουαλική φυσιολογία.
Οι οσμές.
Η εξάλειψη της σιχαμάρας.
Το νίψιμο, το μπανιάρισμα, το λουτρό.
Η καθαριότητα και η βρομιά.
Η τροφή.
Η παρασκευή κάποιων φαγητών.
Το σερβίρισμα του φαγητού στο τραπέζι.
Το κάπνισμα πίπας και πούρου.
Η διαρρύθμιση κτιρίων, διαμερισμάτων και δωματίων.
Τα ανδρικά και τα γυναικεία ρούχα.
Τι κάνουν οι άνθρωποι όταν είναι μόνοι τους.
Ο ύπνος.
Τα σημειωματάρια.
Να γράφω σε χαρτί με μελάνι ή μολύβι.
Τα χαρτί, η μελάνη, το μολύβι.
Η καθημερινή καταγραφή των συμβάντων.
Τα μικρά κοντότριχα σκυλιά.
Οι γυναίκες, αλλά μόνο του τύπου μου.
Οι μυρμηγκοφωλιές.
Τα μπαστούνια περιπάτου.
Το νερό
Ο τροχός
Η μετεωρολογία.
Μ' ενδιαφέρουν οι καλές γριούλες από καλή οικογένεια.
***
[1] Δανιήλ Χαρμς, γαλάζιο τετράδιο (μτφρ. Ροδούλα Παππά), Εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα 2010.