Βιβλιοθήκες - Μέρος 2ο

Λέγαμε λοιπόν την περασμένη φορά πόσο εχθρικές ήταν κάποτε για τον επισκέπτη οι βιβλιοθήκες. Είναι μια αλήθεια που δεν ισχύει φυσικά μόνο για τις βιβλιοθήκες της χώρας μας, αλλά για κάθε βιβλιοθήκη όπου γης και πατρίς (sic). Στο μυθιστόρημά του Η ωραία Ορτάνς, o Jacques Roubaud αφιερώνει ένα ολόκληρο κεφάλαιο στις βιβλιοθήκες και αφηγείται με ξεκαρδιστικό τρόπο τις τεχνικές δίωξης που συνήθιζαν να εφαρμόζουν οι βιβλιοθηκάριοι στους υποφήφιους αναγνώστες. Η Βιβλιοθήκη μοιάζει με τεράστιο απρόσωπο ανθρωποφαγικό οργανισμό που θεωρεί τα βιβλία "ιδιοκτησία της, κλέος, αντίφερνα και θησαυρό". Τα ατενίζει, τα λατρεύει, τα θωπεύει ακατάπαυστα στη σκοτεινή σιωπή των πτερύγων της. Αμυντική στρατηγική της είναι να καθυστερεί όσο γίνεται περισσότερο τη στιγμή που πρέπει να εκθέσει τα βιβλία στο "ρυπογόνο μάτι των αδαών" αναγνωστών, που φυσικά έχουν στόχο να τα μουντζουρώσουν, να τα σχίσουν, να τα ζωγραφίσουν ή να τα κλέψουν. 

Σ' αυτή τη "βιβλιοθήκεια αυτοκρατορία", όπως την αποκαλεί ο Roubaud, μπορεί κανείς να βγάλει άκρη μόνο χάρη στη μακρά βάσανο, τη συνήθεια ή -το πιθανότερο- στη φιλία ενός βιβλιοθηκαρίου. 

Ας δεχθούμε ότι, ως εκ θαύματος, κατορθώνετε να βρείτε τα στοιχεία του βιβλίου που αναζητούσατε ή, απλούστατα, εγκαταλείποντας κάθε προσπάθεια εντοπισμού, παίρνετε στην απελπισία σας τα πρώτα που σας έπεσαν στα χέρια. Ότι συμπληρώνετε, ας πούμε, σωστά τα δελτία αίτησης για κάθε βιβλίο και τα αφήνετε στο κουτί που προορίζεται γι' αυτό τον σκοπό. Μολονότι έχασε την πρώτη αψιμαχία, δεν σημαίνει διόλου πως η Βιβλιοθήκη έχει ηττηθεί. 

Η Βιβλιοθήκη ακολουθεί τρεις διαφορετικές στρατηγικές εξόντωσης του επισκέπτη: την πλάνη, την αποτροπή και, σε ακραίες περιπτώσεις, το κλείσιμο μιας πτέρυγας. Στην πρώτη περίπτωση, το σωστό βιβλίο αποστέλλεται σε άλλον αναγνώστη, με αποτέλεσμα στους διαδρόμους της Βιβλιοθήκης (μιας ηρωίδας με χαρακτήρα πιο σατανικό κι απ' της Ορτάνς) να βλέπει κανείς απεγνωσμένους ερευνητές που ρίχνουν λοξές ματιές στον διπλανό τους και προσπαθούν να ανταλλάξουν βιβλία. Αν η τεχνική της πλάνης δεν έφερνε αποτελέσματα, ακολουθούσε η αποτροπή. Οι απαντήσεις του προσωπικού της Βιβλιοθήκης οδηγούσαν τους ερευνητές σε ακόμη μεγαλύτερη απελπισία:

Ο διανομέας των βιβλίων παρουσιάζεται με το καροτσάκι στη σειρά που κάθεστε. Δεν υπάρχει τίποτα για σας. Περνάει ακόμα μισή ώρα. Τότε σας επιστρέφουν το δελτίο παραγγελίας, συνήθως τσαλακωμένο, με την ένδειξη: "Λείπει από τη θέση του". Την άλλη μέρα ζητάτε πάλι το βιβλίο. Η απάντηση αυτή τη φορά είναι: "επανελέγξατε τα στοιχεία". Την τρίτη μέρα λαμβάνετε την απάντηση: "στο βιβλιοδετείο" και, τέλος, την τέταρτη, με μια εκλεπτυσμένη ωμότητα, την οποία απολαμβάνει κανείς σε όλο της το μεγαλείο: "σας χορηγήθηκε την..." και έπεται η ημερομηνία της πρώτης αίτησής σας. 

Αν καμία από τις δύο στρατηγικές που αναφέρθηκαν δεν φέρει αποτελέσματα, η Βιβλιοθήκη βάζει σε λειτουργία τα μεγάλα μέσα και πολύ απλά... κλείνει. Μπορεί να μην κλείσει ολόκληρη, αλλά κλείνει λίγο λίγο. Κι έτσι, κάθε φορά που ένας ενοχλητικός βιβλιοφάγος ψάχνει κάτι, έχει κλείσει το τμήμα από το οποίο κανονικά θα το προμηθευόταν. Αυτή η τακτική στρίμωξε ακόμη και την Ορτάνς, που είχε στείλει ένα μέλος της Ακαδημίας στο νοσοκομείο με νευρική κρίση. Το αποτέλεσμα λοιπόν ήταν...

Να κλείσει αιφνιδιαστικά, επ' αόριστον και χωρίς προειδοποίηση μια ολόκληρη πτέρυγα. Έτσι, τη Δευτέρα ήταν αποκλεισμένη η ποίηση, την Τρίτη τα μαθηματικά, την Τετάρτη τα βιβλία ιστορίας ναυσιπλοΐας ή τα μεταγενέστερα του 1863. 

Να μια απροσδόκητη επίθεση που θα πτοούσε και τον πιο πείσμονα εχθρό -ή μάλλον φίλο- της Βιβλιοθήκης. Βέβαια, μετά από έναν ολόκληρο χρόνο επίμονων επισκέψεων η Ορτάνς θα μάθει να εξουδετερώνει όλες της παγίδες της Βιβλιοθήκης. Αρχίζει μάλιστα να προκαλεί τον φθόνο των υπόλοιπων επισκεπτών, μιας και παρουσίαζε πρωτοφανές ποσοστό επιτυχίας στον δανεισμό και την απόκτηση των βιβλίων που την ενδιέφεραν. 

Οι Βιβλιοθήκες-τέρατα, λοιπόν, δεν αποτελούσαν χαρακτηριστικό της ελληνικής επικράτειας. Κάθε άλλο, θα έλεγα. Όσο για την Εθνική Βιβλιοθήκη, στην οποία θα είναι αφιερωμένο το τρίτο και τελευταίο μέρος του αφιερώματος, σήμερα για πρώτη φορά βάζει τα καλά της και δείχνει φιλικό και φιλόξενο πρόσωπο στον κόσμο. Όσοι είχαν διατελέσει έφοροι, όμως, έχουν πολλά ράμματα για τις γούνες της. Πρώτος και καλύτερος ένας από τους σημαντικότερους χρονογράφους και λογοτέχνες του 19ου αιώνα, ο αγαπημένος Εμμανουήλ Ροΐδης. 

***

[1] Η "Βιβλιοθήκη" αποτελεί κεφάλαιο από το μυθιστόρημα του Jacques Roubaud Η ωραία Ορτάνς.  Απόσπασμά του περιλαμβάνεται στη συλλογή Περί βιβλιοθηκών που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Άγρα. 

[2] Οι φωτογραφίες είναι της κυρίας που γράφει, από το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, όπου στεγάζεται το νέο κτίριο της Εθνικής Βιβλιοθήκης.