Ιαπωνία - Μέρος 1ο: "Εικόνες ενός ρέοντος κόσμου"

Birds and flowers, byobu [Sesshu]

Αυτές τις μέρες η Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων φιλοξενεί την έκθεση "Η Ιαπωνία και το βιβλίο", που οργανώθηκε σε συνεργασία με την ιαπωνική πρεσβεία και το Μουσείο Ασιατικής Τέχνης Κέρκυρας. Οι αίθουσες γέμισαν με καλλιτεχνήματα από τη συλλογή Μάνου, έλληνα διπλωμάτη που κατά τη διάρκεια της ζωής του απέκτησε πάνω από 9.000 έργα κινεζικής, ιαπωνικής και κορεάτικης τέχνης: κεραμεικά, πορσελάνες, ξυλόγλυπτα και ζωγραφικά έργα, τυπώματα και όπλα. Στην πραγματικότητα, ο Γρηγόριος Μάνος δεν ήταν ένας απλός συλλέκτης, αλλά ο πρώτος Έλληνας που ειδικεύτηκε στην τέχνη της Άπω Ανατολής. Σε όλη του τη ζωή αγόραζε έργα σε δημοπρασίες της Βιέννης και των Παρισίων, τα οποία δώρισε το 1919 στο ελληνικό κράτος με αντάλλαγμα μια μικρή σύνταξη και τον όρο να ιδρυθεί ένα μουσείο σινοϊαπωνικής τέχνης στην Κέρκυρα.

Fly fishing [Katsushika Hokusai]

Στην έκθεση της Πινακοθήκης του Δήμου Αθηναίων παρουσιάζονται συνολικά 68 αντικείμενα, μεταξύ των οποίων τιμητική θέση έχουν τα έργα του Hokusai, πατέρα των σημερινών μάγκα και εμβληματικού καλλιτέχνη του Ουκίγιο-ε. Ουκίγιο-ε σημαίνει "εικόνες ενός ρέοντος κόσμου". Η ονομασία ήταν αρχικά "συνυφασμένη με τη βουδιστική θεώρηση που βασίζεται στο εφήμερο της ανθρώπινης ύπαρξης. Στη συνέχεια, όμως, κατέληξε να υποδηλώνει την ηδονοθηρική στάση απέναντι στο σήμερα, τις τελευταίες τάσεις της μόδας, την αναζήτηση της κομψότητας, καθώς και τη ζωή των αστών του Έντο". 

Katsushika Hokusai

Παρακολουθώντας κανείς την έκθεση μπορεί να φανταστεί τη ζωή στο λιμάνι του Έντο την εποχή της στρατιωτικής κυβέρνησης των Σαμουράι: τεχνίτες, έμποροι, απλοί άνθρωποι, καθημερινές ασχολίες, παρακολούθηση αγώνων σούμο, θεατρικές παραστάσεις καμπούκι, τεϊοποτεία, γκέισες, και περιοχές "νυχτερινών απολαύσεων". Όλα αποτυπώνονται στις ξυλογραφίες του Ουκίγιο-ε, μιας καλλιτεχνικής πρότασης των αστών που αντιδρούσαν στις χρυσοποίκιλτες παλιομοδίτικες πολυτέλειες των αυλικών. 

Katsushika Hokusai

Στις ξυλογραφίες είναι έντονη η παρουσία του φανταστικού και υπερφυσικού στοιχείου. Άλλωστε, υπήρχαν πολλές δοξασίες για άγνωστους και μυστηριώδεις κόσμους, που υμνούσε συχνά η ιαπωνική λογοτεχνία. Ένα από τα πιο αγαπημένα θέματα του Hokusai ήταν οι "εκατό ιστορίες φαντασμάτων", δημοφιλές παιχνίδι της περιόδου Έντο, κατά τη διάρκεια του οποίου μια παρέα συγκεντρωνόταν σε μια αίθουσα και μοιραζόταν ιστορίες φαντασμάτων υπό το φως εκατό κεριών. Κάθε που τελείωνε μια ιστορία, έσβηνε ένα κερί, με αποτέλεσμα η σταδιακή συσκότιση του χώρου να δημιουργεί μια ολοένα και πιο υποβλητική ατμόσφαιρα. Τη στιγμή του απόλυτου σκότους, ένα πνεύμα έκανε την εμφάνισή του. 

Hyakumonogatari [Katsushika Hokusai]

Πολύ ενδιαφέρον είναι και το αφιέρωμα στη συλλογή βιβλίων του Λευκαδίου Χερν (1850-1904), ελληνοϊρλανδού διακεκριμένου δημοσιογράφου που παντρεύτηκε την κόρη ενός σαμουράι, έζησε στην Ιαπωνία ως πολιτογραφημένος Ιάπωνας πολίτης, έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ιαπωνική λογοτεχνία και λαογραφία και έγραψε πολλές ιστορίες φαντασμάτων βασισμένες σε τοπικούς μύθους.

Τις περισσότερες από αυτές τις ιστορίες τις είχε ακούσει από τη γυναίκα του, που γνώριζε καλά τη λαϊκή παράδοση της Ιαπωνίας. Πολλά βιβλία του, μάλιστα, ήταν εικονογραφημένα από τον ίδιο, μεταφράστηκαν σε πολλές γλώσσες και έκαναν γνωστό στη Δύση τον πολιτισμό της Ιαπωνίας και την ιδιαίτερη ηθική των ανθρώπων της. 

Ο επισκέπτης μένει έκπληκτος από τη λεπταισθησία και την υπομονή κάθε Ιάπωνα καλλιτέχνη, αλλά και την αγάπη των Ιαπώνων για τη φύση, την καθημερινότητα και τις τελετουργίες της. Όλα όσα έχουμε απολαύσει στα βιβλία του Τανιζάκι, του Καουαμπάτα, του Όε, του Κακούζο και τόσων άλλων. 

***

[1] Για τη συλλογή του Γρηγορίου Μάνου ρίξτε μια ματιά εδώ. 

[2] Για τον Λευκάδιο Χερν εδώ. 

[3] Αναρτήσεις για την ιαπωνική λογοτεχνία εδώ, εδώ και εδώ.