Οδοιπορικό στη Θράκη: για αναγνώστες και βιβλιόφιλους

Ο φάρος της Αλεξανδρούπολης

Ένα οδοιπορικό στη Θράκη στα μέσα του Μάρτη είναι ό,τι πρέπει για να καταλάβει κανείς τις δυσκολίες της ζωής στη Βόρεια Ελλάδα. Αφήνεις την ανοιξιάτικη Αθήνα, τις ηλιόλουστες γειτονιές που μοσχοβολούν από τα άνθη της νερατζιάς, τις γλυκές νύχτες και τα ελαφρά ρούχα, και καταλαβαίνεις πως αυτή η διαδρομή 700 χιλιομέτρων δε διασχίζει μόνο τον χώρο, αλλά και τον χρόνο. Όσο προχωράς βορειότερα, επιστρέφεις στον χειμώνα.

Πελαργοί στο Σουφλί

Στην Ξάνθη, οι καταιγίδες δε σταματούσαν παρά για λίγα μόνο λεπτά. Στο Δέλτα του Έβρου, οι βαρκάρηδες είχαν δέσει τις βάρκες τους και δεν το κουνούσαν ρούπι λόγω του αέρα. Στις όχθες του Άρδα, τα πόδια όποιου τολμούσε να αποπειραθεί έναν περίπατο στην παγωνιά βούλιαζαν στη λάσπη. Στο δάσος της Δαδιάς, τα πουλάκια και οι μαυρόγυπες δεν πλησίαζαν από το κρύο... Μόνο λίγοι πελαργοί στο Σουφλί και την Ορεστιάδα είχαν χτίσει τις φωλιές τους πάνω στις κολώνες της ΔΕΗ και, κουλουριασμένοι ο ένας πλάι στον άλλο, αντιμετώπιζαν μ' αγκαλιές την κακοκαιρία. Οπότε, το τριήμερο δεν προσφερόταν για φυσιολατρικές δραστηριότητες και εξορμήσεις. Η αρχιτεκτονική των πόλεων όμως -που σφύζουν από φοιτητές-, η παλιά πόλη της Ξάνθης, ο τούρκικος μαχαλάς στην Κομοτηνή, τα χιονισμένα Πομακοχώρια, αποζημιώνουν και τον πιο κακομαθημένο επισκέπτη.

Όταν κι αυτά τελειώσουν, για άλλη μια φορά σκέφτεσαι: ευτυχώς που υπάρχει το διάβασμα. Από αυτή την άποψη, η Αλεξανδρούπουλη ήταν η πιο ευχάριστη έκπληξη της εκδρομής. Μια φοιτητούπολη που βλέπει τη θάλασσα και κρύβει πάμπολλες εκπλήξεις για τους φίλους της (ανά)γνωσης. 

La maison d' Antoinette

Στο κέντρο της πόλης, ένα μικρό ξύλινο σπιτάκι που θυμίζει σαλέ, και θα ταίριαζε περισσότερο σε ορεινό χωριό παρά σε παραθαλάσσια πόλη, είναι το πρώτο πράγμα που κινεί το ενδιαφέρον ενός περίεργου επισκέπτη. Πρόκειται για το σπίτι της Αντουανέττας ("La maison d' Antoinette"), που στεγάζει σήμερα τον Σύλλογο Ελληνογαλλικής Φιλίας Αλεξανδρούπολης. Το σπιτάκι δώρισε στην πόλη η Αντουανέττα Δεμτσάν (1918-2002), που υπήρξε η πρώτη δασκάλα γαλλικής γλώσσας στην Αλεξανδρούπολη. Ο χώρος δωρίστηκε στον Δήμο με διαθήκη, αλλά και με την προϋπόθεση να λειτουργήσει ως κέντρο ανάπτυξης γλωσσών και πολιτισμών ή ως δανειστική βιβλιοθήκη. Σήμερα είναι και τα δυο. "Ο Σύλλογος έχει ως στόχο την ανάπτυξη της ελληνογαλλικής φιλίας, καθώς και την προώθηση της γαλλικής γλώσσας και του γαλλικού πολιτισμού μέσα από πολιτιστικές εκδηλώσεις, εκπαιδευτικές δραστηριότητες και προγράμματα. Συχνά συνεργάζεται με άλλους δημόσιους ή ιδιωτικούς φορείς της ευρύτερης περιοχής, με σκοπό το άνοιγμα στην κοινωνία. Κάποιες δραστηριότητές του στηρίζει η γαλλική πρεσβεία και το γαλλικό προξενείο Θεσσαλονίκης".

La maison d' Antoinette

Συγκεντρώθηκαν 3000 τίτλοι βιβλίων με τη βοήθεια της εταιρείας  «Φίλοι χωρίς σύνορα» που εδρεύει στη Γαλλία, ενώ 1000 βιβλία προσφέρθηκαν και από τη Νομαρχία της Νορμανδίας. Μια Γαλλίδα βιβλιοθηκονόμος ανέλαβε την αρχειοθέτηση των βιβλίων, ώστε η βιβλιοθήκη να λειτουργήσει ως δανειστική. Δεν πρόκειται, λοιπόν, για ένα κοινό φροντιστήριο. Άλλωστε, οι εργαζόμενοι στον χώρο είναι είτε φοιτητές είτε διορισμένοι καθηγητές και καθηγήτριες που στόχο έχουν να μεταφέρουν λίγο γαλλικό άρωμα στην εβρίτικη πόλη και να προωθήσουν τη γαλλομάθεια. Οργανώνουν σεμινάρια και συνέδρια, παρουσιάσεις βιβλίων, "γιορτές κρέπας" και πολλά πολλά άλλα. Εγώ πέτυχα την παρουσίαση ενός εκπαιδευτικού βιβλίου με πολλά επιτραπέζια παιχνίδια για μικράκια.  Να πω πάντως πως τα ράφια με τα εικονογραφημένα βιβλία και τα εφηβικά μυθιστορήματα ήταν πολύ πλούσια, ενώ στους τοίχους μπορούσε κανείς να διαβάσει φράσεις από σπουδαία κλασικά μυθιστορήματα. 

Δημοτική Βιβλιοθήκη

Πέρα από το σπίτι της Αντουανέττας, η Αλεξανδρούπολη έχει και μια υποδειγματική Δημοτική Βιβλιοθήκη που προσελκύει αρκετούς νέους της περιοχής, λόγω του φιλικού προσωπικού και της αισθητικής του χώρου. Η βιβλιοθήκη στεγάζεται στο παλιό "Καπνομάγαζο" του Δεδέαγατς που χτίστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα και αργότερα λειτούργησε ως Εκπαιδευτήριο. Το κτίριο χρησιμοποιήθηκε με πολλούς τρόπους: στέγη για τους πρόσφυγες από την Ανατολική Θράκη το 1922, χώρος επεξεργασίας και εμπορίας καπνού από τη γαλλική εταιρεία "Compagnie Generale de Tabac" το 1924, φυλακή στη περίοδο της Κατοχής και του Εμφυλίου, αποθήκη αγροτικών προϊόντων από το 1950, βιβλιοθήκη από το 2016 και μετά. Το κτίσμα είναι πέτρινο, τα γυάλινα χωρίσματα κάνουν τον χώρο να φαντάζει μεγάλος και φωτεινός, ενώ στο υπόγειο λειτουργεί ένα καφενεδάκι όπου ακούγεται ωραία μουσική και φιλοξενείται περιοδικός και τοπικός τύπος. 

Καφέ στο υπόγειο της Δημοτικής Βιβλιοθήκης

Καφέ "Kafka"

Για όσους αγαπούν την ατμοσφαιρική μουσική και το διάβασμα, υπάρχει επίσης και το καφέ "Kafka", που μου έκανε εντύπωση όχι τόσο για την ποικιλία των τίτλων -πόση μπορεί να είναι άλλωστε σ' ένα μικρό καφεβιβλιοπωλείο και μάλιστα μιας επαρχιακής πόλης- όσο για τις επιλογές του υλικού και τα προτεινόμενα λευκώματα στα τραπεζάκια. Μεταξύ άλλων, εντόπισα το λεύκωμα για τη ζωγραφική του Νικολάου Δραγούμη και ένα βιβλίο για το ζωγραφικό έργο του Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη. Στα ράφια των παιδικών και εικονογραφημένων είδα βιβλία του αγαπημένου μου Αντώνη Παπαθεοδούλου, και μια προτίμηση σε ξεχωριστούς εικονογράφους που έχουμε φιλοξενήσει ή πρόκειται σύντομα να φιλοξενήσουμε στο ιστολόγιο, όπως η Φωτεινή Τίκκου, η Ίρις Σαμαρτζή, ο Wolf Erlbruch, η Beatrice Alemagna και άλλοι. Την καλαισθησία της οικοδέσποινας τόσο στο βιβλίο όσο και στη μουσική, τις μυρουδιές, τα ροφήματα, νομίζω θα τη ζήλευαν πολλοί χώροι της Αθήνας. 

Εθνολογικό Μουσείο

Τελευταίος σταθμός σ' αυτή τη βόλτα ήταν το Εθνολογικό Μουσείο, που μπορεί να κρατήσει για ώρες το ενδιαφέρον οποιουδήποτε ασχολείται με τη λαογραφία, και ειδικότερα την παραδοσιακή ενδυμασία, το ύφασμα, την κοπτική και ραπτική τέχνη. Εκεί επίσης λειτουργεί ένα συμπαθέστατο καφενεδάκι που μοιράζεται τον ίδιο χώρο με το πωλητήριο του μουσείου.  
Η Αλεξανδρούπολη είναι όμορφη πόλη για να περάσει κανείς ένα τριήμερο. Και πολύ δύσκολη πόλη για να ζεις. Φυσάει απ΄το ποτάμι, φυσάει από τη θάλασσα, ο αέρας είναι παγωμένος, η υγρασία σού τρυπά τα κόκαλα. Όταν ο άνεμος είναι νοτιάς, η φουρτούνα σε μελαγχολεί σχεδόν ανεπανόρθωτα. Η θέρμανση καίει όλη μέρα, τα ρούχα δε στεγνώνουν ποτέ... 
Οι ανθισμένες μανόλιες στους δρόμους δίνουν λίγο χρώμα σ' αυτή την τόσο μουντή και ταυτόχρονα τόσο πολύχρωμη πόλη και σου θυμίζουν πως κάπου είναι Άνοιξη. 

***

Benjamin Chaud - Μέρος 2ο: Οι μεγάλοι κλασικοί

Πόσο σίγουροι είμαστε πως "Οι άθλιοι" του Βικτόρ Ουγκό είναι ένα μυθιστόρημα για το καλό και το κακό; Μια εξιστόρηση των ναπολεόντειων πολέμων, μια επική περιγραφή της μάχης του Βατερλώ; Ο Benjamin Chaud δεν είναι καθόλου σίγουρος για το νόημα των κλασικών μυθιστορημάτων, και στην εικόνα που βλέπετε παραπάνω δίνει μια πιο σύγχρονη, και σίγουρα πιο χιουμοριστική πλευρά της "αθλιότητας" των ημερών.

Αναζητά τον έρωτα πίσω από τα μεγάλα λογοτεχνικά έργα, παίζει με τους τίτλους, μετατρέπει τα λογοπαίγνια σε εικόνες και κάπως έτσι μας δίνει μια δική του εκδοχή του "Κόκκινου και του μαύρου"...

'Η του κλασικού μυθιστορήματος του Τολστόι "Πόλεμος και ειρήνη"...

 Μας συμβουλεύει πώς μπορούμε να ταξιδέψουμε στην "άκρη της νύχτας"...

Ή να κάνουμε "κάλεσμα στην άγρια φύση"...

Λύνει το αίνιγμα πολλών αναγνωστών για το πώς ο άνθρωπος του Μαρσέλ Αιμέ περνούσε μέσα από τους τοίχους...

Ζωγραφίζει τη Σόνια και τον Ρασκόλνικοφ να εγκληματούν και να αυτοτιμωρούνται...

 

Μας βοηθά να καταλάβουμε τι λέγανε βραδιάτικα ο Ρωμαίος και η Ιουλιέτα στον μικροσκοπικό τους εξώστη... 

 

Τι συνέβη στο "Μοναστήρι της Πάρμας"...

 

Πόσο μεγάλες ήταν οι προσδοκίες των ηρώων του Ντίκενς...

 

Πώς διάλεξε ο Κύριος την όμορφή του...

 

Και επιτέλους προτείνει έναν τρόπο στην Έμμα Μποβαρί, ώστε να πάψει να βαριέται και να σώσει τον γάμο της...

 

Από τον καιρό του Οδυσσέα...

 

Μέχρι την εποχή του Λούκι Λουκ...

...οι άνθρωποι το ίδιο πράγμα έχουν στο μυαλό τους. 

***

Benjamin Chaud - Μέρος 1ο: Έρωτά μου, έρωτά μου

Ο Benjamin Chaud είναι από τους πιο νέους και πιο ταλαντούχους εικονογράφους της Γαλλίας. Έγινε γνωστός και στη χώρα μας με τα "Ακροβατικά για αρκούδες" που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Κόκκινο. Οι μικρές καφετιές αρκούδες αποτελούν σήμερα σήμα κατατεθέν της ζωγραφικής του.  Πέρα από την αγάπη του για τα παιδιά, όμως, o Benjamin χαρακτηρίζεται από δύο ανεκτίμητες αρετές: γερές δόσεις χιούμορ και βαθιά σοφία. Γνωρίζει καλά πως τις περισσότερες φορές τα παραμύθια άλλα λένε και άλλα εννοούν, λειτουργούν βαθιά στο υποσυνείδητο του ανθρώπου και μεταφέρουν γνώσεις που μετράνε πολλές γενιές πίσω. Και γνωρίζει και κάτι ακόμη: πως καμιά δύναμη στη ζωή δεν έχει την ορμή και την ομορφιά του έρωτα. 

Ξεκίνησε λοιπόν μια σειρά με τίτλο "La vérité sur les contes de fée" (H αλήθεια πίσω από τα παραμύθια) και του είμαι πραγματικά ευγνώμων, γιατί παρατηρώντας τις εικόνες του μου λύθηκαν απορίες για λογιών λογιών παραμύθια που μέχρι πρόσφατα τα ένιωθα ακατανόητα. Ρίχνοντας μια ματιά στις εικόνες λοιπόν, μπορούμε εύκολα πια να καταλάβουμε...

Γιατί ο πρίγκιπας ξεχώρισε τη Σταχτοπούτα από όλα τα κορίτσια του χορού; 

Γιατί η Χιονάτη περνούσε τόσο όμορφα τις μέρες της πλάι στους εφτά νάνους; 

Πώς το κοριτσάκι με τα σπίρτα και ο Πινόκιο γίναν φίλοι; 

Πώς είναι δυνατόν μια πριγκιποπούλα να ερωτευτεί έναν βάτραχο; (Έτσι:)

 Ή μήπως έτσι; 

 Ή μάλλον έτσι; 

Γιατί η μικρή σειρήνα εγκατέλειψε τη θάλασσα; 

Γιατί άρεσε ο πάγος στη βασίλισσα του χιονιού; 

Σε τι χρησίμευε ο καρυοθραύστης; 

Γιατί άφηνε μακριά τα μαλλιά της η Ραπουνζέλ; 

Γιατί οι πριγκίπισσες αγαπούν τους μονόκερους; 

Πώς και μεγάλωσε τόσο γρήγορα η φασολιά του Τζακ; 

Και κάτι τελευταίο, που έσπαγα τόσα χρόνια το κεφάλι μου να το κατανοήσω. Απ' όλα τούτα τα παραμύθια ποτέ μου δεν κατάλαβα την "πριγκίπισσα και το μπιζέλι". Με εκνεύριζε που μια βασιλοπούλα δε φτάνει που βρέθηκε σε ξένο τόπο και τη φιλέψανε και την κοιμίσανε, δεν μπόρεσε να την πάρει ο ύπνος επειδή κάτω από δεκάδες στρώματα κρυβόταν ένα μπιζελάκι. Και σα να μην έφτανε που η κακομαθημένη δεν κοιμήθηκε, είχε και μούτρα την άλλη μέρα να το πει! Μα φαίνεται πως ο Γάλλος εικονογράφος καταλαβαίνει τις γυναίκες καλύτερα απ' ό,τι καταλαβαίνουν οι ίδιες τον εαυτό τους. Δεν της έφταιγε το μπιζελάκι. Είχε κάψες η καημενούλα και δεν έκλεισε μάτι!

Γι' αυτό ο άνθρωπος πρέπει να επιστρέφει στα παραμύθια σε κάθε ηλικία. 

***

Ο Αντρέι Ζντάνοφ για την Άννα Αχμάτοβα

Η Άννα Αχμάτοβα είναι ένας από τους εκπροσώπους αυτού του λογοτεχνικού βάλτου, του αντιδραστικού και κούφιου από ιδέες. Ανήκει στη φιλολογική ομάδα των "ακμεϊστών", που ξεπήδησαν εκείνο τον καιρό από την ομάδα των συμβολιστών. Και είναι από τους σημαιοφόρους της άδειας ποίησης, χωρίς ιδέες, της αριστοκρατικής ποίησης των σαλονιών, είναι απόλυτα ξένη προς τη σοβιετική λογοτεχνία. Οι ακμεϊστές εκπροσωπούσαν ένα ρεύμα εντελώς ατομικιστικό στην τέχνη. Κήρυχναν τη θεωρία της "τέχνης για την τέχνη", της "ομορφιάς για την ομορφιά" και δε θέλαν να ακούσουν τίποτα για το λαό, για τις ανάγκες του, για τα ενδιαφέροντά του, για τη δημόσια ζωή. 

Από τις κοινωνικές του ρίζες ο ακμεϊσμός ήταν ένα ρεύμα των ευγενών και των αστών μέσα στη λογοτεχνία, σε μια εποχή όπου ήταν πια μετρημένες οι μέρες της αριστοκρατίας και της αστικής τάξης. Και όπου οι ποιητές και οι ιδεολόγοι των κυρίαρχων τάξεων πάσκιζαν να αποφύγουν μια δυσάρεστη πραγματικότητα καταφεύγοντας στα σύννεφα, στις ομίχλες του θρησκευτικού μυστικισμού, στις άθλιες προσωπικές τους συγκινήσεις και στο σκάλισμα των ταπεινών ψυχών τους. Οι ακμεϊστές, όπως και οι συμβολιστές, οι ντεκαντάν, και άλλοι εκπρόσωποι της ιδεολογίας των ευγενών και των αστών που βρισκόταν σε αποσύνθεση, ήταν οι απολογητές της κατάπτωσης, της απαισιοδοξίας, της πίστης στο υπερπέραν. 

Τα θέματα που εμπνέουν την Αχμάτοβα είναι καθαρά ατομικιστικά. Η διαπασών της ποίησής της δεν ξεπερνά το τιποτένιο, είναι η ποίηση μιας υστερικιάς μεγαλοκυράς που πηγαινοέρχεται ανάμεσα στο γραφειάκι της και το παρεκκλήσι. Το κύριο γι' αυτήν είναι τα ερωτικά μοτίβα, ανακατεμένα με τα μοτίβα της θλίψης, της ανίας, του θανάτου, του μυστικισμού, του μοιραίου. Το αίσθημα του μοιραίου -που είναι κατανοητό για την κοινωνική συνείδηση μιας ομάδας που σβήνει- οι πένθιμοι τόνοι της απόγνωσης, της αγωνίας, οι μυστικιστικές ερωτόπαθες εξάψεις, αυτός είναι ο πνευματικός κόσμος της Αχμάτοβα που κι η ίδια δεν είναι παρά ένα απομεινάρι της παλιάς κουλτούρας των ευγενών, που χάθηκε για πάντα στην αιωνιότητα, του "παλιού καιρού της Αικατερίνης". Καλόγρια ή πόρνη, ή μάλλον καλόγρια και πόρνη, που μέσα της συνταιριάζεται η ακολασία με την προσευχή. 

Αντρέι Ζντάνοφ, Για τη λογοτεχνία, για τη φιλοσοφία και για τη μουσική, Εκδοτικό Νέα Ελλάδα, 1952.