Εξώφυλλα #15: Ο μοντερνιστής Jan Tschichold

 "Γυναίκα χωρίς όνομα", Κινηματογραφική αφίσα του Jan Tschichold (1927)

Αλίμονο, καλέ μου φίλε, το κοινό θα δει αυτή την υπερβολή 

μόνο σαν γελοιογραφία, 

αλλά τι σημασία έχει αυτό για μας;

Βαν Γκογκ 

 

Παντρεύεται η τέχνη με τη μηχανική; Μπορεί ένα έργο -κτίριο, ρούχο, έπιπλο, οικιακή συσκευή- να είναι πρώτα λειτουργικό και παρ' όλα αυτά να εξακολουθεί να αποτελεί έργο τέχνης; Ο μοντερνισμός υπήρξε μάλλον το πρώτο κίνημα στην τέχνη που απάντησε καταφατικά σε τέτοια ερωτήματα. Μετέτρεψε την παράδοση σε παρωδία (προτού αξιοποιήσει συνειδητά την παρακαταθήκη της) και φιλοδόξησε να γράψει μια καινούργια σελίδα στην ιστορία της τέχνης, όχι εξελίσσοντας αλλά ανατρέποντας οτιδήποτε είχε  προταθεί μέχρι τότε. 

"Αν ένα αντικείμενο σχεδιαστεί απλά και μόνο για να εξυπηρετήσει τον σκοπό του, η ομορφιά θα ακολουθήσει από μόνη της", υποστήριζαν οι μοντερνιστές και ανήγαγαν τη λειτουργικότητα σε υπέρτατη αξία. Η αλήθεια γίνεται όλο και πιο υποκειμενική και οι καλλιτέχνες υιοθετούν αντισυμβατικές τεχνοτροπίες για να εκφράσουν τη σχετικότητά της.   

"Casanova", Κινηματογραφική αφίσα του Jan Tschichold (1927)

Μαζί με όλες τις υπόλοιπες, και η τέχνη της τυπογραφίας επηρεάζεται από το κίνημα του μοντερνισμού, ήδη από τις αρχές του 20ού αιώνα. Ο κινηματογράφος και η φωτογραφία γεννούν την τέχνη της αφίσας και αλλάζουν την αισθητική στο εξώφυλλο του βιβλίου. Ο Γερμανός ντιζάινερ Jan Tschichold, επηρεασμένος από το Μπάουχαους, σχεδιάζει αφίσες για κινηματογραφικά έργα της δεκαετίας του '30. Διαγώνιες γραμμές και γεωμετρικά σχέδια κάνουν εμφανή την επίδραση του ρωσικού μοντερνισμού. 

Αργότερα ανέλαβε το σχεδιασμό εξωφύλλων για έναν από τους πιο γνωστούς εκδοτικούς οίκους παγκοσμίως, το γνωστό σε όλους μας πιγκουίνο.  Η "Penguin books" τον εμπιστεύτηκε κι εκείνος με ανεπαίσθητες σχεδόν πινελιές, άλλαξε τα πάντα: τον σχεδιασμό του εξωφύλλου, το λόγκο του εκδοτικού,  τις γραμματοσειρές και τα πλαίσια στους τίτλους, τις διαχωριστικές γραμμές. 

Και αυτό που στο μάτι ενός σύγχρονου αναγνώστη μοιάζει ελάχιστα εμπνευσμένο, λιτό, αν όχι φτωχό, για τη δεκαετία του '40 ήταν μια επανάσταση στο χώρο του βιβλίου και του ντιζάιν γενικότερα. Κανένας από τους χαρακτήρες των βιβλίων δεν απεικονίζεται στα εξώφυλλά τους, καμία νύξη στην υπόθεση του έργου δεν γίνεται, καμία προσπάθεια εντυπωσιασμού, τίποτα να τραβήξει το μάτι. Δεν υπάρχει ύφος. Υπάρχει, όμως, μια νέα πρόταση στο σχέδιο, που επηρέασε αξεπέραστους σχεδιαστές και τυπογράφους, όπως ο Alvin Lusting, o Paul Rand και άλλοι Αμερικανοί μοντερνιστές - για τους οποίους θα ακολουθήσουν σχετικές αναρτήσεις.

Δεν είναι καθόλου τυχαίο που σε κάθε σπίτι που έχει μια βιβλιοθήκη, υπάρχει και ένα πιγκουινάκι. 

 ***