Προφητεία του παραλόγου ή εφιαλτική πραγματικότητα;
"Μόλις παραταχθούν οι στρατιώτες, ακούγεται να πλησιάζει ένας υπόκωφος ήχος από αλυσίδες που κροταλίζουν. Είναι οι κατάδικοι του νησιού Νου, οι οποίοι οδηγούνται ομαδικά στον τόπο της εκτέλεσης για να παραστούν ως θεατές. Έρχονται εφ' ενός ζυγού, κλίνουν επ' αριστερά και στέκονται με το πρόσωπο προς την γκιλοτίνα".
Ένας ταξιδιώτης-ερευνητής επισκέπτεται τη σωφρονιστική αποικία με σκοπό να μελετήσει τον τρόπο απονομής δικαιοσύνης εκεί. Θα παραστεί ως μάρτυρας στην εκτέλεση ενός στρατιώτη, έχοντας συνοδό του τον αξιωματικό της αποικίας. Αυτός, περήφανος για το μηχάνημα που χαρίζει απλόχερα, επώδυνα και βασανιστικά τον θάνατο στους κατάδικους, παρουσιάζει με λεπτομέρειες την ευρηματική κατασκευή και τον τρόπο λειτουργίας της.
Κατά τη διάρκεια της νυχτερινής
σκοπιάς, κάθε μία ώρα, στο χτύπημα του ρολογιού, ο στρατιώτης όφειλε να χαιρετά μπροστά στην πόρτα του λοχαγού. Το βράδυ που ο λοχαγός έλεγξε αν
ο υποτακτικός του εκτελεί το καθήκον του με συνέπεια, τον βρήκε να
κοιμάται. Στον "ένοχο" δεν παρέχεται το δικαίωμα της υπεράσπισης, δεν
προηγείται της καταδίκης καμιά ανακριτική διαδικασία, δεν διεξάγεται δίκη. Υπόδικοι και κατάδικοι ταυτίζονται στην αποικία. Η θεμελιώδης αρχή στην οποία βασίζονται όλες οι αποφάσεις είναι
μία: "Η ενοχή είναι σε κάθε περίπτωση αδιαμφισβήτητη". Και το πιο ασήμαντο περιστατικό αντιμετωπίζεται σύμφωνα με τους
νόμους της στρατιωτικής πειθαρχίας.
Δεν γινόταν, φυσικά, να μεταχειριστούμε απλή γραφή, αφού πρόθεσή μας δεν είναι να θανατώσει ακαριαία, αλλά σ' ένα χρονικό διάστημα, μέσες άκρες, δώδεκα ωρών. Το κρίσιμο σημείο υπολογίζεται γύρω στην έκτη ώρα. Η βασική εγχάραξη περιβάλλεται από ποικίλα στολίδια, έτσι που η ίδια να κυκλώνει το σώμα σαν μια λεπτή ζώνη, ενώ τα στολίδια καλύπτουν όλη την υπόλοιπη επιφάνεια. Μπορείτε τώρα να εκτιμήσετε την εργασία της Σβάρνας και ολόκληρου του μηχανήματος;
Όλα αυτά, όμως, μικρή σημασία έχουν μπροστά στο μηχάνημα που αναλαμβάνει να φέρει σε πέρας την ποινή -κοινή για όλους του κατάδικους. Περιγράφονται υποδειγματικά τα μέρη και ο μηχανισμός λειτουργίας του. Ο κατάδικος τοποθετείται γυμνός σ' ένα κρεβάτι και με καρφιά και ακίδες χαράζονται στο δέρμα του οι λέξεις που περιγράφουν το αδίκημά του. Είναι δεμένος, με φίμωτρο στο στόμα. Στα μισά της μακράς διαδικασίας, του προσφέρεται ένα πιάτο ρύζι που γλείφει με τη γλώσσα του και συνήθως ξερνάει.
Ο αξιωματικός θεωρεί τον εαυτό του θεματοφύλακα μιας σπουδαίας κληρονομιάς και νοσταλγεί την εποχή που η εκτέλεση της ποινής αποτελούσε πραγματικό υπερθέαμα στην αποικία.
Καμιά παραφωνία δεν διατάρασσε τη λειτουργία του μηχανήματος. Κάποιοι απέστρεφαν το πρόσωπό τους και κάθονταν στην άμμο με το βλέμμα τους χαμηλωμένο. Όλοι όμως γνώριζαν ότι εδώ αποδίδεται δικαιοσύνη. Μέσα στην απόλυτη σιγή ακούγονταν μόνο τα πνιχτά βογκητά του κατάδικου.
[...]
Έπαιρνα συχνά δύο παιδιά, ένα αριστερά και ένα δεξιά στην αγκαλιά μου. Πώς ρουφούσαμε την έκφραση της έκστασης που σημάδευε το τυραννισμένο πρόσωπο, πώς ξάναβαν οι παρειές μας από το λαμπρό φως που χυνόταν γύρω μας κατά την απόδοση της δικαιοσύνης! Τι εποχές, αδερφέ μου!
Τεχνολογία: Βαρβαρότητα και ανθρωπισμός
Σύμφωνα με τον Zimmermann και το δοκίμιό του που συνοδεύει την έκδοση, δράστης-αξιωματικός και αδρανής-ταξιδιώτης είναι συνένοχοι στο ίδιο έγκλημα. Παρακολουθούν τη στυγνή δολοφονία ενός κατάδικου. Ο πρώτος την υποστηρίζει, ο δεύτερος την αποστρέφεται, αλλά κανείς τους δεν αντιδρά. Πρόκειται για δύο πλευρές της ταυτότητας του πολιτισμένου Ευρωπαίου: ο αμήχανος συμβατικός ανθρωπισμός από τη μία και η ανυποχώρητη λατρεία της τεχνολογίας από την άλλη. Ο αξιωματικός σε καμία περίπτωση δεν συμπάσχει με τον άνθρωπο που βασανίζεται, αλλά με το μηχάνημα-βασανιστή. Ο ταξιδιώτης, πάλι, επίσης απέχει πολύ από το να αισθανθεί οίκτο για τον κατάδικο -τον οποίο η αποστασιοποιημένη αφήγηση δεν καθιστά ιδιαίτερα συμπαθή στον αναγνώστη. Απλώς η συμπεριφορά του ως πολιτισμένου επισκέπτη είναι -θα λέγαμε- κάπως πιο εκλεπτυσμένη. Στο τέλος του διηγήματος παίρνει το καράβι που θα τον οδηγήσει προφανώς στη Δύση και θα κοπεί το νήμα μεταξύ εκείνου και της αποικίας.
Οι σωφρονιστικές αποικίες υπήρξαν μια πραγματικότητα που υποστήριξαν όλες οι αποικιοκρατικές δυνάμεις προκειμένου να εκτοπίσουν κακούργους και πολιτικά αντιφρονούντες. Στο "Άλικο γράμμα" ο Χώθορν θυμίζει πως κάθε αποικία ενδιαφερόταν για τον σωφρονισμό των αποίκων της, κι έτσι κατά την ανοικοδόμησή της πάντοτε προηγούνταν η εκκλησία, η φυλακή και η τοποθέτηση της γκιλοτίνας σε περίοπτη θέση. Άλλες εποχές... Πολύ "αθώες" σε σχέση με τον 20ό αιώνα. Το Ολοκαύτωμα και τόσα άλλα εγκλήματα πολέμου δεν θα ήταν δυνατόν να πραγματωθούν τον 19ο αιώνα, που το τεχνολογικό θαύμα δεν είχε κάνει ακόμα την εμφάνισή του.
Ως εργαζόμενος στο Ίδρυμα Ασφάλισης Εργατικών Ατυχημάτων, ο Φραντς Κάφκα συνέτασσε ετήσιες αναφορές για τα βιομηχανικά ατυχήματα. Περιγραφές των μηχανημάτων αυτών πιθανώς ενέπνευσαν το κείμενο του διηγήματος, για το οποίο ο συγγραφέας παραδέχεται στον εκδότη του: "Θέλω να σας προτείνω να εκδώσουμε αυτό το αφήγημα, το οποίο αγαπώ ιδιαιτέρως, αν και η αγάπη μου είναι ανάμεικτη με μία κάποια φρίκη και τρόμο για τον βαθμό θηριωδίας του φρικαλέου περιεχομένου του".
Ο Κάφκα, που "δεν ήθελε και δεν μπορούσε να είναι τίποτε άλλο παρά λογοτεχνία", δεν κλείνει τα μάτια στη φρίκη.
***
Franz Kafka, Στη σωφρονιστική αποικία (μτφρ. Βασίλης Τσάλης), Κίχλη, Αθήνα 2017.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου