Σε λίγα βήματα

Επιστρέφοντας στο σπίτι το απόγευμα, κοντοστάθηκα σε ένα δέντρο, για να ακούσω το τραγούδι ενός κότσιφα. Το κελαηδητό του αντιλαλούσε κατά μήκος του δρόμου. Ένα λεπτό αργότερα, το κοτσίφι έπεσε απ' το κλαδί και ψόφησε στα πόδια μου. Δεν κατάλαβα τι του συνέβη. Απ' ό,τι φαίνεται, τα πουλιά πεθαίνουν τραγουδώντας. Έβγαλα από την τσάντα μου ένα χαρτί και μετέφερα το πουλί σε τόπο χλοερό.

Δέκα μέτρα παρακάτω,  το βλέμμα μου βούλιαξε σε χιλιάδες ροδοπέταλα. Μεταξένια και αφράτα, όλα τους κλειστά μέχρι χθες. Η ομορφότερη διαβεβαίωση για τη συνέχεια της Άνοιξης και της ζωής.

*** 

Τα ΕΛΤΑ υποδέχονται τις γυναίκες

Στα τέλη του 19ου αιώνα, και πολύ εντονότερα στις αρχές του 20ού, η γυναίκα θα διεκδικήσει δικαιώματα σε δύο βασικούς τομείς: την εκπαίδευση και την εργασία. Οι διεκδικήσεις αυτές θα εκφραστούν -από γυναίκες που ανήκαν βέβαια στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα- σε έντυπα της εποχής, όπως η "Εφημερίς των κυριών" της Καλλιρρόης Παρρέν, που είχε αρχίσει να κυκλοφορεί ήδη από το 1887. 

Είναι εντυπωσιακό ότι το πεδίο της εργασίας παρουσιάζεται πιο φορτισμένο ιδεολογικά από αυτό της εκπαίδευσης και προκαλούνται συχνά εντάσεις. Ωστόσο, ήταν ιδιαίτερα θετική η στάση των Ελληνικών Ταχυδρομείων που υποδέχτηκαν γυναίκες εργαζόμενες και έτσι άνοιξε για τη γυναίκα και ο τομέας των δημόσιων υπηρεσιών. 

Ένας συνδρομητής της Εφημερίδας Κυριών (που προφανώς καταβάλλει τη μηνιαία συνδρομή του για να υποβάλει κάθε τόσο τις αντιρρήσεις του) εκφράζει τις επιφυλάξεις του ως εξής: 

"Δύναται άρα η γυνή, το μάλλον άστατον, επιπόλαιον, κούφον, και άπιστον όν της υφηλίου, να τηρήση το απόρρητον των τηλεγραφημάτων;"

Η Καλλιρρόη Παρρέν απάντησε δεόντως, αλλά όλα έδειχναν πως ο δρόμος για τη γυναικεία χειραφέτηση θα είναι μακρύς και δύσβατος. Πάντως η απορία του αναγνώστη ήταν μάλλον αθώα μπροστά σε άλλες απόψεις που διατυπώνονταν την ίδια εποχή: 

"Υπάρχουσι γυναίκες ασχολούμεναι με την πολιτικήν και θέλουσι να κυβερνήσωσι το Κράτος. Ταύτας έπρεπε να φονεύσωσι δημοσία δαπάνη"[1].  

***

[1] Σιμωνίδης Βλαβιανός, Η Γυνή  και η αποστολή αυτής, Βασιλική Τυπογραφία Ιγγλέση, Αθήνα 1894. 

[2] Στη φωτογραφία: Εργαζόμενες στις τηλεπικοινωνίες, Η.Π.Α, Αρχές του 20ού αιώνα.  

 

Εξώφυλλα #19: Ο μοντερνιστής Paul Rand

Μετά από δύο μικρά αφιερώματα στους Jan Tschichold και Alvin Lustig, που θεωρήθηκαν μετρ του μοντερνισμού στο σχέδιο, η τριλογία των πρωτοπόρων συμπληρώνεται -και μάλλον ολοκληρώνεται- με το σημερινό αφιέρωμα στον Paul Rand. O Paul Rand γεννήθηκε στο Μπρούκλιν το 1914. Ξεκίνησε να κάνει σχέδια και ζωγραφιές για το παντοπωλείο του πατέρα του και κανείς δεν πίστευε πως αυτό ήταν το πρώτο βήμα και ο ίδιος θα εξελισσόταν σε έναν από τους σημαντικότερους σχεδιαστές του 20ού αιώνα. 

Το 1936 το περιοδικό μόδας Esquire πρότεινε στον Rand να αναλάβει το τμήμα γραφιστικής και εκείνος αρνήθηκε θεωρώντας πως δεν έχει φτάσει ακόμη στο επίπεδο που απαιτούσε μια τέτοια δουλειά. Την επόμενη χρονιά, όμως, αποφάσισε να δεχτεί κι έτσι, σε ηλικία μόλις 23 ετών, έγινε ο άνθρωπος που κρυβόταν πίσω από το διάσημο περιοδικό.  

Μάλιστα ένα από τα εξώφυλλα που σχεδίασε για κάποιο από τα τεύχη του έτους 1940, θεωρήθηκε προκλητικό, αλλά και ενδεικτικό της ελευθερίας κινήσεων που του άφηνε η Διεύθυνση: Τα συρματοπλέγματα του πολέμου χρησιμοποιήθηκαν τόσο για να παρουσιάσουν το τεύχος ως δώρο, όσο και για να σχηματίσουν  το σχήμα το σταυρού. Ο σταυρός δεν είναι ένα απλό θρησκευτικό σύμβολο, έλεγε ο Rand. Η κάθετη γραμμή συμβολίζει την επιθετικότητα του αρσενικού, ενώ η οριζόντια την παθητικότητα του θηλυκού. Η διείσδυση και η υποδοχή, η εισβολή και η άμυνα, ο καταστροφικός πύραυλος και το διαβρωμένο έδαφος. 


 
Ο Rand θεωρήθηκε εισηγητής του "ελβετικού στιλ" στο σχέδιο και η γκάμα του περιλαμβάνει λίγο πολύ τα πάντα. Ο τομέας όμως που τον έκανε γνωστό και στον οποίο δούλεψε καθόλη τη διάρκεια της ζωής του ήταν ο σχεδιασμός διαφόρων εταιρικών ταυτοτήτων. Πάμπολλες εταιρείες τού οφείλουν την επιτυχία τους. Έλεγε χαρακτηριστικά πως ένα λόγκο δεν έχει καμία πιθανότητα να επιβιώσει αν δεν έχει σχεδιαστεί με τη μέγιστη δυνατή απλότητα. Ο σχεδιαστής πρέπει να χαρακτηρίζεται από αυτοσυγκράτηση και αγάπη για τη λιτότητα. Διαφορετικά, θα αποτύχει. 

Πέρα από τα λόγκο, ο Rand ασχολήθηκε επίσης με κάθε είδους διαφήμιση, με τη δημιουργία καταλόγων, τις αφίσες, τα εξώφυλλα βιβλίων,  τη ζωγραφική τέχνη. Αν και, όπως κάθε μοντερνιστής, και ο ίδιος πίστευε ότι η τέχνη αφορά λίγο πολύ τα πάντα. Ο καλλιτέχνης πρέπει απλά να μετατρέπει το καθημερινό σε ανοίκειο. Αυτό είναι όλο. 

 























Έτσι, λοιπόν ανάμεσα στις σχεδιαστικές του δημιουργίες του μπορεί να βρει κανείς μπουκάλια για λογιών λογιών ποτά (αναψυκτικά και αλκοολούχα),  κονσέρβες, πακέτα τσιγάρων, σπιρτόκουτα, παιχνίδια, μπουκαλάκια για αρώματα, αποσμητικά και πούδρες, κυπελάκια για παγωτά, καπελιέρες, συσκευασίες μαχαιριών και πάει λέγοντας. Ο κατάλογος περιλαμβάνει όλα τα καλούδια που μας χάρισε ο καπιταλισμός. Εξάλλου, η ποπ αρτ, από την οποία σαφώς επηρεάστηκε, τα πήγαινε πολύ καλά μαζί του. 

Στο διαδίκτυο μπορεί να βρει κανείς ένα μεγάλο μέρος της αρθογραφίας του Rand, καθώς και σημειώσεις του από τις διαλέξεις του στο Πανεπιστήμιο του Γέιλ. Μερικά από τα άρθρα του αφορούν το ρόλο των χρωμάτων ("Το μαύρο στην τέχνη"), τα αντικείμενα, τη διαφήμιση, όλα πολύ ενδιαφέρονται για όσους ασχολούνται με τη γραφιστική. 

Είναι εντυπωσιακό, πάντως, το γεγονός ότι ακόμη και σήμερα στα εξώφυλλα των βιβλίων η σχολή που εισήγαγε ο Rand και άλλοι μοντερνιστές θεωρείται αξεπέραστη. Πολλοί εκδοτικοί οίκοι που θέλουν να αποφύγουν την πεπατημένη στο εξώφυλλο (που άλλοτε σερβίρει ένα πορτρέτο του συγγραφέα, άλλοτε έναν κλασικό ζωγραφικό πίνακα, άλλοτε ένα σκίτσο που ανταποκρίνεται στα χαρακτηριστικά του κεντρικού ήρωα, ένα τοπίο, ένα πλουμιστό και χορταστικό σχέδιο), να ανανεώσουν το προφίλ τους, να προσεγγίσουν ένα πιο νεανικό κοινό ή να εμπλουτίσουν τη λογοτεχνική τους παραγωγή και να ανοιχτούν σε νέους χώρους, υιοθετούν στα εξώφυλλα πρακτικές που θυμίζουν πολύ τις δικές του. Και πολύ καλά κάνουν δηλαδή, μας αρέσουν τα ωραία εξώφυλλα όπως και να ΄χει. 

***

 

 

Τα κατά Μάρκον ευχάριστα

Καὶ διαγενομένου τοῦ σαββάτου Μαρία ἡ Μαγδαληνὴ καὶ Μαρία ἡ τοῦ Ἰακώβου καὶ Σαλώμη ἠγόρασαν ἀρώματα ἵνα ἐλθοῦσαι ἀλείψωσιν αὐτόν. καὶ λίαν πρωΐ τῆς μιᾶς σαββάτων ἔρχονται ἐπὶ τὸ μνημεῖον, ἀνατείλαντος τοῦ ἡλίου καὶ ἔλεγον πρὸς ἑαυτάς· τίς ἀποκυλίσει ἡμῖν τὸν λίθον ἐκ τῆς θύρας τοῦ μνημείου; καὶ ἀναβλέψασαι θεωροῦσιν ὅτι ἀποκεκύλισται ὁ λίθος· ἦν γὰρ μέγας σφόδρα.  καὶ εἰσελθοῦσαι εἰς τὸ μνημεῖον εἶδον νεανίσκον καθήμενον ἐν τοῖς δεξιοῖς, περιβεβλημένον στολὴν λευκήν, καὶ ἐξεθαμβήθησαν. 

ὁ δὲ λέγει αὐταῖς· μὴ ἐκθαμβεῖσθε· Ἰησοῦν ζητεῖτε τὸν Ναζαρηνὸν τὸν ἐσταυρωμένον· ἠγέρθη, οὐκ ἔστιν ὧδε· ἴδε ὁ τόπος ὅπου ἔθηκαν αὐτόν. ἀλλ᾿ ὑπάγετε εἴπατε τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ καὶ τῷ Πέτρῳ ὅτι προάγει ὑμᾶς εἰς τὴν Γαλιλαίαν· ἐκεῖ αὐτὸν ὄψεσθε, καθὼς εἶπεν ὑμῖν. καὶ ἐξελθοῦσαι ἔφυγον ἀπὸ τοῦ μνημείου· εἶχε δὲ αὐτὰς τρόμος καὶ ἔκστασις, καὶ οὐδενὶ οὐδὲν εἶπον· ἐφοβοῦντο γάρ. Ἀναστὰς δὲ πρωΐ πρώτῃ σαββάτου ἐφάνη πρῶτον Μαρίᾳ τῇ Μαγδαληνῇ, ἀφ᾿ ἧς ἐκβεβλήκει ἑπτὰ δαιμόνια. ἐκείνη πορευθεῖσα ἀπήγγειλε τοῖς μετ᾿ αὐτοῦ γενομένοις, πενθοῦσι καὶ κλαίουσι. κἀκεῖνοι ἀκούσαντες ὅτι ζῇ καὶ ἐθεάθη ὑπ᾿ αὐτῆς, ἠπίστησαν.

 

Μετὰ δὲ ταῦτα δυσὶν ἐξ αὐτῶν περιπατοῦσιν ἐφανερώθη ἐν ἑτέρᾳ μορφῇ, πορευομένοις εἰς ἀγρόν. κἀκεῖνοι ἀπελθόντες ἀπήγγειλαν τοῖς λοιποῖς· οὐδὲ ἐκείνοις ἐπίστευσαν. Ὕστερον ἀνακειμένοις αὐτοῖς τοῖς ἕνδεκα ἐφανερώθη, καὶ ὠνείδισε τὴν ἀπιστίαν αὐτῶν καὶ σκληροκαρδίαν, ὅτι τοῖς θεασαμένοις αὐτὸν ἐγηγερμένον οὐκ ἐπίστευσαν. καὶ εἶπεν αὐτοῖς. πορευθέντες εἰς τὸν κόσμον ἅπαντα κηρύξατε τὸ εὐαγγέλιον πάσῃ τῇ κτίσει. 

[Κατά Μάρκον, 16.1-10]

 Εικονογράφηση: David Popiashvili
 

*** 

Λογιών λογιών παγκάκια

Παγκάκι στο πάρκο της Ακαδημίας Πλάτωνος

Υπάρχουν αρκετά διηγήματα -ίσως και μυθιστορήματα αλλά δεν έχει πέσει κανένα στα χέρια μου- που τον ρόλο του αφηγητή αναλαμβάνει ένα ζώο, μάλλον πιο συχνά η γάτα καθότι πολλοί συγγραφείς ήταν γατόφιλοι όπως έχουμε ξανασυζητήσει. Προφανώς θα υπάρχουν αρκετά που τον αφηγητή κάνει ένα αντικείμενο -μου έρχονται στο μυαλό κάνα δυο- και σκέφτομαι με αφορμή αυτά πως δεν θα υπήρχε ιδανικότερος αφηγητής να διηγηθεί τις ιστορίες αυτής της πόλης, από τα παγκάκια της. 

Παγκάκι που ατενίζει το Φοικινόδασος, Λαύριο

Εδώ βλέπουμε ένα παγκάκι παλιού τύπου. Για μένα το παγκάκι παλιού τύπου είναι αυτό που θυμάμαι να υπάρχει σε όλα τα πάρκα και τις πλατείες της Αθήνας μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του '80. Το παγκάκι αυτό αποτελείται από τέσσερις ξύλινες σανίδες. Δυο πάνω δυο κάτω και ένα ευρύχωρο κενό ανάμεσα στα δυο επίπεδα. Οι σανίδες ήταν άβαφες, πάντα δηλαδή στο χρώμα του ξύλου. Βέβαια, τα παγκάκια ήταν απεριποίητα και τα ξύλα φθαρμένα, οπότε πολύ πιθανό να σου τρυπήσει το ρούχο ή να μπει καμιά αγκίδα στο πόδι. Έχω την εντύπωση πως ακόμη παλιότερα στην πλάτη το παγκάκι είχε μόνο μία σανίδα, κάπως φαρδύτερη από τις δύο που προσφέρονταν για να κάτσεις. 

Παγκάκια στη Φωκίωνος Νέγρη

Όταν έγινε δήμαρχος της Αθήνας ο Δημήτρης Αβραμόπουλος και το "κάγκελο Αβραμόπουλου" γλίτωσε τους πεζούς Αθηναίους από τα ατυχήματα που είχαν τον καιρό που  δήμαρχοι ήταν όλοι εκείνοι που δεν είχαν σκεφτεί το κάγκελο, τα πάντα στην Αθήνα βάφτηκαν κυπαρισσιά. Κυπαρισσί γίναν τα φανάρια στις μεγάλες λεωφόρους, κυπαρισσί το κάγκελο Αβραμόπουλου, κυπαρισσί οι κάδοι απορριμάτων, κυπαρισσί και τα παγκάκια. Όχι όλα τα παγκάκια, μα αρκετά.

Κυπαρισσί γίνανε και ορισμένα περίπτερα, και δεν υπάρχουν πια εκείνα τα παλιά κιτρινοπορτοκαλιά, που ήταν οπωσδήποτε πιο άσχημα, αλλά ασορτί με το χρώμα των τρόλεϊ. Που έγιναν μοβ. Παραπάνω, μπορεί κανείς να δει πρώτα πρώτα τη χιονισμένη Κυψέλη και ύστερα όλα τα κυπαρισσί αξεσουάρ της και τις πικροδάφνες κουρεμένες σαν μικρά κανίς. 

Παγκάκι στην πλατεία Συντάγματος

Παρόλο που αρκετοί συμπολίτες μας έχουν τη συνήθεια να διαβάζουν έξω το βιβλίο ή την εφημερίδα τους, έχω την εντύπωση πως συχνότερα το κάνουν σε ένα καφενείο ή μια καφετέρια, παρά καθήμενοι στο παγκάκι, όπως έκανε ο παππούς μου στην πλατεία Βάρναλη κάθε απόγευμα. Αυτό οι δήμαρχοι το έλαβαν υπόψη τους και έτσι άλλαξε η εργονομία του παγκακιού. Έγινε μοντέρνο στην όψη και εξαιρετικά άβολο για να καθίσει κανείς. Άλλοτε η ράχη του είναι πολύ κοντή και όταν διαβάζεις πιάνεται η πλάτη και ο σβέρκος σου, άλλοτε πάλι είναι ξαπλωτό. Όμορφο, αλλά άβολο. 

Παγκάκι στην Ακαδημίας

Θα μου άρεσε ο εκάστοτε δήμαρχος, προτού συμβουλευτεί τον αρχιτέκτονα ή άλλου είδους σχεδιαστή για τη νέα όψη των παγκακίων της Αθήνας, να δοκιμάσει να κάτσει σε ένα και να δει αν βολεύεται. Θα μπορούσε και να κοιμηθεί, όπως τόσοι αστέγοι, επαίτες και άλλοι ρημαγμένοι ανθρώποι, αλλά ποιος να το σκεφτεί, χώρια που θα κατηγορηθεί ο δήμαρχος για λαϊκισμό. 

Στα παγκάκια συχνά πυκνά είναι γραμμένα διάφορα. "Η ζωή είναι ωραία, αλλά τα έχει με άλλον", εδώ κάτι για την κατάργηση (ή κατάστρωση;) των περιουσιών, λόγια ερωτευμένων και διάφορα άλλα. Πάντως, αυτός που ακολουθεί είναι ο πιο αντιπαθής τύπος παγκακιού που έχω δει ποτέ στην πόλη. Μη τυχόν και κάτσει κανείς δίπλα σου. Μία θέση, μόνο για έναν. Εύστοχα κάποιος έγραψε πάνω αυτό το "forever alone".

Σε πλατείες με μικρή ιστορία, κυρίως γύρω από νέους σταθμούς του μετρό, υπάρχουν διάφορα νέου τύπου παγκάκια: διαστημικά και αεροδυναμικά, μεταλλικά, σιδερένια, με κυλίνδρους στη ράχη τους. Όμορφα να τα βλέπεις, αφιλόξενα για κουρασμένους διαβάτες ή αγαπημένα ζευγαράκια που δεν έχουν πού αλλού να πάνε και αγκαλιάζονται όπου βρουν. (Αλλά εδώ τι να κάνει ο δήμαρχος; Να πάει με τη σύζυγο σε ένα παγκάκι να δούνε αν βολεύονται;)

Κάποτε είχα σκεφτεί ένα ιστολόγιο με ήρωα έναν κύριο μέσης ηλικίας που κάθε Κυριακή κάθεται σε ένα άλλο παγκάκι της Αθήνας και διαβάζει την εφημερίδα ή το βιβλίο του. Θα πρότεινα στους επισκέπτες ένα παγκάκι ιδανικό για ανάγνωση και θα λέγαμε και ολίγα για το βιβλίο και τα κοινωνικά. Αλλά η ιδέα εγκαταλείφθηκε γρήγορα. Τους χειμερινούς μήνες είναι δύσκολο να κάτσεις έξω, οι βροχές μουσκεύουν την πόλη και σε διώχνουν. Και το ιστολόγιο δεν έγινε, γιατί πού να τρέχεις στα παγκάκια μια φορά την εβδομάδα.

*** 

Φωτογράφισα σε βόλτες το παγκάκι της Ακαδημίας Πλάτωνος, του Λαυρίου και της Φωκίωνος Νέγρη. Τα υπόλοιπα τα αλίευσα από το διαδίκτυο.