Aπό τις πιο αγνές μορφές αγάπης θεωρείται η αδελφική. Μακριά από ιδιοτέλειες, ζηλοτυπίες και υπολογισμούς. Γεννιέται ερήμην μας και συντηρείται ακούσια, χάρη σε δεσμούς συγγενικούς, που καλώς ή κακώς κανείς μας δεν επιλέγει.
Στη νουβέλα του "Φυγή στο σκοτάδι", ο Άρτουρ Σνίτσλερ αφηγείται την ιστορία της σχέσης δύο αδερφών, του Ρόμπερτ και του Όττο. Στην πραγματικότητα, γράφει ένα σπαρακτικά εξομολογητικό κείμενο για τη δική του σχέση με τον αδερφό του και με τον εαυτό του.
[...] η αδελφική σχέση δεν ήταν μόνο ό,τι καλύτερο και αγνότερο κατείχε στη ζωή του, αλλά και από μια γενικότερη θεώρηση των πραγμάτων, το μοναδικό πράγμα που του πρόσφερε μια φυσική σταθερότητα.
[...] ήταν μια σχέση απαλλαγμένη από τη θολή ταραχή που εμφανίζεται απρόσμενα από τα σκοτεινά βάθη της ψυχής και συνηθίζει να σκιάζει τις επαφές ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες.
Κι όμως, η σχέση του ήρωα με τον αδερφό του ήταν ακριβώς αυτό: μια σχέση ταραγμένη, γεμάτη αγάπη αλλά και έναν υπόγειο ανταγωνισμό, μια βαθιά ζήλια που οδηγούσε τον Όττο σε πρόοδο και διακρίσεις και τον Ρόμπερτ σε μανία καταδίωξης, σύνδρομα κατωτερότητας, εμμονές, ψυχαναγκασμούς και υποχονδρίες.
Οι δραστηριότητες του Ρόμπερτ είναι περιορισμένες. Εργάζεται σε μια κρατική υπηρεσία, και αυτό είναι όλο. Θεωρεί πως δεν έχει κανένα κύρος σε σχέση με τον αδερφό του, που είναι γιατρός καταξιωμένος. Στις άδειές του, ταξιδεύει για να κατακτήσει τη γαλήνη που βρήκε εύκολα ο αδερφός του στην ασφαλή οικογενειακή ζωή. Χωρίζει από τη γυναίκα του, μόνο και μόνο γιατί η πραότητα και η καλοσύνη της τον ενοχλούν, ενώ δεν μπορεί με τίποτα να υποφέρει τον τρόπο με τον οποίο παίζει στο πιάνο τις σονάτες του Μπετόβεν. Αμέσως μετά το διαζύγιό του, κατακλύζεται από την έμμονη ιδέα ότι σκότωσε τη γυναίκα του και δεν το θυμάται. Η μανία κατιαδίωξης γίνεται ολοένα και εντονότερη, ώσπου αναγκάζεται να ζητήσει από τον αδερφό του να υπογράψει ως γιατρός πως, μόλις αρχίσουν να γίνονται εμφανή τα συμπτώματα φρενοβλάβειας, θα τον ξεκάνει με τρόπο γρήγορο και ανώδυνο, για να μην κατανήσει αναξιοπρεπής.
Έτσι καθώς ήταν παρατημένος από την ίδια του τη ζωή και στερημένος εσωτερικά, άρχισε να υποδύεται με ξεχωριστό ζήλο και αρκετή αυταρέσκεια κάποιο ρόλο, που καθώς περνούσε ο καιρός τον εξουσίαζε όλο και περισσότερο, απειλώντας να αφανίσει τον πυρήνα της ύπαρξής του.
Είναι πράγματι φρενοβλαβής ο Ρόμπερτ; "Μερικοί άνθρωποι έχουν τον χρόνο να τρελαθούν", του λέει ειρωνικά ο γιατρός Λάινμπαχ. Αυτή η μορφή "φρενοβλάβειας", κατά την οποία ο ασθενής ελέγχει την κατάστασή του τόσο ώστε να μπορεί να την περιγράφει με απόλυτη ακρίβεια και ταυτόχρονα να συγκαλύπτει όποια αλήθεια δεν τον εξυπηρετεί, να παρακάμπτει τα προβλήματα της ζωής, να αποποιείται διαρκώς τις ευθύνες του, να αποφεύγει κάθε τι δυσάρεστο και να φέρεται με άκρατο εγωισμό, είναι μια κατάσταση νοσηρή μεν, που απέχει πολύ όμως από την πραγματική τρέλα, συμπληρώνει ο Λάινμπαχ. Όπως και να ΄χει, η επιστολή που αναγκάζεται να υπογράψει ο αδερφός του αποτελεί τη θανατική καταδίκη του Ρόμπερτ.
Έπρεπε επιτέλους να μιλήσει με τον Όττο -για την επιστολή και για πολλά άλλα... Για όλα εκείνα που είχαν συσσωρευθεί ανάμεσά τους, ίσως από τα παιδικά χρόνια ακόμα, και είχαν ριζώσει με τρόπο αινιγματικό και βαθύ σ' εκείνο το περίπλοκο παιχνίδι το γεμάτο κατανόηση και ασυνεννοησία, αδελφική τρυφερότητα και αποξένωση, αγάπη και μίσος. Πρέπει να βρεθεί μια λύση.
Τη λύση θα δώσει ο τρυφερός εναγκαλισμός των δύο αδερφών, από τον οποίο όμως δεν θα επιβιώσει κανένας τους.
Ο Άρτουρ Σνίτσλερ αγάπησε αυτή τη νουβέλα περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο έργο του. Είχε αμφιβολίες, όμως, τόσο για τον τίτλο της (Η νουβέλα του τρελού, Η νουβέλα της τρέλας, Η τρέλα, Ο κυνηγημένος, Το σύνορο, Τα αδέρφια, Φυγή στο σκοτάδι) όσο και για την ανάγκη να εκδοθεί. Στο ημερολόγιό του άλλοτε απέρριπτε το έργο ("φλύαρο και το ύφος που χρησιμοποίησα απαράδεκτο") και άλλοτε παραδέχεται πως "η νουβέλα με τα δυο αδέρφια βρίσκεται πιο κοντά στην καρδιά μου από οποιαδήποτε άλλη". Η έκδοση καθυστέρησε 13 χρόνια.
Στα φύλλα του ημερολογίου του Σνίτσλερ, η αδελφική σχέση περιγράφεται ως σχέση ερωτική. Ο Ρόμπερτ αγαπά τον αδερφό του, αλλά δεν καταφέρνει να τον κάνει δικό του, κερδίζει την αγάπη του, αλλά όχι την αποδοχή του. Το κείμενο εκτιμήθηκε ιδιαίτερα από τον Ζίγκμουντ Φρόιντ, που θαύμαζε την ευαισθησία του Σνίτσλερ για τις αλήθειες του ασυνείδητου και την παρορμητική φύση του ανθρώπου. Οι οριακές καταστάσεις που βιώνει ο ήρωας της νουβέλας γλίτωσαν τον συγγραφέα από δικές του προσωπικές ήττες. Μόνο η επαφή με τη λογοτεχνία επούλωνε αυτές τις πληγές.
Arthur Schnitzler, Φυγή στο σκοτάδι (Εισαγωγή - Μετάφραση - Χρονολόγιο: Αλέξανδρος Ίσαρης), Εκδόσεις Άγρα, Αθήνα 1995.
Κι όμως, η σχέση του ήρωα με τον αδερφό του ήταν ακριβώς αυτό: μια σχέση ταραγμένη, γεμάτη αγάπη αλλά και έναν υπόγειο ανταγωνισμό, μια βαθιά ζήλια που οδηγούσε τον Όττο σε πρόοδο και διακρίσεις και τον Ρόμπερτ σε μανία καταδίωξης, σύνδρομα κατωτερότητας, εμμονές, ψυχαναγκασμούς και υποχονδρίες.
Έτσι καθώς ήταν παρατημένος από την ίδια του τη ζωή και στερημένος εσωτερικά, άρχισε να υποδύεται με ξεχωριστό ζήλο και αρκετή αυταρέσκεια κάποιο ρόλο, που καθώς περνούσε ο καιρός τον εξουσίαζε όλο και περισσότερο, απειλώντας να αφανίσει τον πυρήνα της ύπαρξής του.
Είναι πράγματι φρενοβλαβής ο Ρόμπερτ; "Μερικοί άνθρωποι έχουν τον χρόνο να τρελαθούν", του λέει ειρωνικά ο γιατρός Λάινμπαχ. Αυτή η μορφή "φρενοβλάβειας", κατά την οποία ο ασθενής ελέγχει την κατάστασή του τόσο ώστε να μπορεί να την περιγράφει με απόλυτη ακρίβεια και ταυτόχρονα να συγκαλύπτει όποια αλήθεια δεν τον εξυπηρετεί, να παρακάμπτει τα προβλήματα της ζωής, να αποποιείται διαρκώς τις ευθύνες του, να αποφεύγει κάθε τι δυσάρεστο και να φέρεται με άκρατο εγωισμό, είναι μια κατάσταση νοσηρή μεν, που απέχει πολύ όμως από την πραγματική τρέλα, συμπληρώνει ο Λάινμπαχ. Όπως και να ΄χει, η επιστολή που αναγκάζεται να υπογράψει ο αδερφός του αποτελεί τη θανατική καταδίκη του Ρόμπερτ.
Τη λύση θα δώσει ο τρυφερός εναγκαλισμός των δύο αδερφών, από τον οποίο όμως δεν θα επιβιώσει κανένας τους.
Ο Άρτουρ Σνίτσλερ αγάπησε αυτή τη νουβέλα περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο έργο του. Είχε αμφιβολίες, όμως, τόσο για τον τίτλο της (Η νουβέλα του τρελού, Η νουβέλα της τρέλας, Η τρέλα, Ο κυνηγημένος, Το σύνορο, Τα αδέρφια, Φυγή στο σκοτάδι) όσο και για την ανάγκη να εκδοθεί. Στο ημερολόγιό του άλλοτε απέρριπτε το έργο ("φλύαρο και το ύφος που χρησιμοποίησα απαράδεκτο") και άλλοτε παραδέχεται πως "η νουβέλα με τα δυο αδέρφια βρίσκεται πιο κοντά στην καρδιά μου από οποιαδήποτε άλλη". Η έκδοση καθυστέρησε 13 χρόνια.
Στα φύλλα του ημερολογίου του Σνίτσλερ, η αδελφική σχέση περιγράφεται ως σχέση ερωτική. Ο Ρόμπερτ αγαπά τον αδερφό του, αλλά δεν καταφέρνει να τον κάνει δικό του, κερδίζει την αγάπη του, αλλά όχι την αποδοχή του. Το κείμενο εκτιμήθηκε ιδιαίτερα από τον Ζίγκμουντ Φρόιντ, που θαύμαζε την ευαισθησία του Σνίτσλερ για τις αλήθειες του ασυνείδητου και την παρορμητική φύση του ανθρώπου. Οι οριακές καταστάσεις που βιώνει ο ήρωας της νουβέλας γλίτωσαν τον συγγραφέα από δικές του προσωπικές ήττες. Μόνο η επαφή με τη λογοτεχνία επούλωνε αυτές τις πληγές.
***
Arthur Schnitzler, Φυγή στο σκοτάδι (Εισαγωγή - Μετάφραση - Χρονολόγιο: Αλέξανδρος Ίσαρης), Εκδόσεις Άγρα, Αθήνα 1995.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου