Μνημείo και μνήμη

Προς το τέλος του 1947, είχαμε μπαζούκας γερμανικά. Πατάς το κουμπί, φεύγει το κεφάλι, μένει το υπόλοιπο στα χέρια. Δεν έπρεπε να είσαι κοντά σε τοίχο γιατί θα καιγόσουν μοναχός σου. Μια φορά, όταν πήγαμε σ' ένα χωριό στη Μακεδονία, μερικοί χωροφύλακες κλείστηκαν μέσα στην εκκλησία. Ανοίξαμε μια τρύπα στον τοίχο με το μπαζούκας κι από 'κει ρίξαμε μέσα μπουκάλια με βενζίνη. Άρχισαν να καίγονται. "Εγώ καίγομαι για το βασιλιά" φωνάζει ένας απ' αυτούς. "Να καείς, ρουφιάνε", λέει ο ταγματάρχης μας. Ε, ρε, τι γινόταν εκεί, ο καθένας μας είχε κι από ένα μπουκάλι βενζίνη. 

 

Την ανάμνηση από τον Εμφύλιο αφηγήθηκε ο Λάζαρος Παπαχρήστος, γεννηθείς το 1923 στο Πολυκάρπι, χωριό της Καστοριάς. Εξιστορεί το γεγονός εξήντα χρόνια αργότερα, από την Τασκένδη όπου βρέθηκε μετά το τέλος του πολέμου.

Στον ιερό ναό του Αγίου Νικολάου, στο Νυμφαίο της Φλώρινας, ένα μνημείο διασώζει στη συλλογική μνήμη το ίδιο ενδεχομένως επεισόδιο: 

Ο ιερός ούτος ναός του Αγίου Νικολάου, αφιερωμένος από κτίσεως Νυμφαίου το 1385, ανωκοδομήθη εκ νέου υπό Μίχα Ν. Τσιρλή το 1867 και επυρπολήθη υπό ανταρτών το 1947, γενόμενος βωμός ολοκαυτώματος των υπερασπιστών του. Το 1951 ανηγέρθη υπό της ενώσεως συντακτών Αθηνών, εφορευόμενος υπό Νικολάου Μ. Μερτζίου. Ελέω Θεού ο μέγας ευεργέτης Μικόλαος Ι. Σωσσίδης, ανήρ υψιπετής, ερχόμενος των πατρίων, ανεστήλωσεν εκ θεμελίων, ελάμπρυνε και παρέδωκεν αυτόν εις αιωνίαν μνήμην του ενδόξου βλαχοφώνου ελληνισμού και των υπερ πίστεως και πατρίδος πεσόντων, επί μητροπολίτου Καστοριάς Σεραφείμ κατά την αυγήν της Γ' χιλιετίας μ.Χ. εν έτει σωτηρίω 2002. 

Ηρώον πεσόντων υπέρ πίστεως και έθνους την 29-30 Απριλίου 1947. 

Χωροφύλακες:
 ...

Μνήμες  και μνημεία διασώζουν διαφορετικές ψηφίδες της ίδιας ιστορίας και σφυρηλατούν το νόμισμα του "εμφυλιοπολεμικού ολοκαυτώματος" στις δύο του όψεις.

*** 

Χλόη και Φρόσω

Ζεις σ' αλλιώτικους καιρούς. Εξουσιάζεις 

έναν κόσμο κατάκλειστο, όπως του ονείρου.

Αιώνες τώρα

που πια έχουν γίνει λησμονιά, αφήνεις μόνο

στο χέρι το δισταχτικό να σ' αγαπά.

[Απόσπασμα από το ποίημα του Χ. Λ. Μπόρχες, "Σ' ένα γάτο"]

Αυτές τις μέρες φροντίζω τη γάτα της μητέρας μου, τη Χλόη. Αν η χλόη είχε το χρώμα τούτης της γάτας, δεν ξέρω πώς θα νιώθαμε στην εξοχή. Η Χλόη μοιάζει με πίσσα φουντωτή, κάπως δυσκίνητη όσο ωριμάζει, έφτασε πια τα εννέα κιλά. Τα δίδυμα που γέννησε με εξωσωματική η κυρία του πρώτου ορόφου -και τα δυο μαζί- δεν φτάνουν ούτε στο μισό το βάρος του γατιού μας. Μα, όσο κι αν φαίνεται περίεργο, το όνομα τής ταιριάζει πολύ, και ας μην είναι ούτε τρυφερή ούτε και πράσινη. 

Ο Αργύρης Χιόνης στο διήγημά του "Πώς χτίζεται ένα σπίτι"[1], αφηγείται την περιπέτεια της συμβίωσής του με τη δική του γάτα, τη Φρόσω.

Έτσι ξεκίνησε η συμβίωσή μας: μ' ένα σωρό, εκ μέρους μου, παραχωρήσεις και υποχωρήσεις: καμία εκ μέρους της. 

Εκτός απ' την καλύτερή μου πολυθρόνα οικειοποιήθηκε και την αριστερή μασχάλη μου. Κάθε φορά που μ' έβρισκε καθισμένο μπρος στην τηλεόραση, κούρνιαζ' εκεί κι άρχισε να τη ζυμώνει και να τη βυζαίνει δίχως τελειωμό, μ' αποτέλεσμα να μην προλαβαίνω ν' αγοράζω καινούργια πουκάμισα. [...]

Εξαιτίας της άλλαξε, επίσης, και ο τρόπος κατακλίσεώς μου, δηλαδή η ύπτια στάση. Από την πρώτη κιόλας νύχτα, που κοιμήθηκε μαζί μου, διάλεξε ως γατάκι το στομάχι μου, συνήθεια που δεν εγκατέλειψε ούτε τις επόμενες νύχτες, αφού όσο κι αν τη μετατόπιζα, δεξιά ή αριστερά, αυτή επέστρεφε εκεί με μια διαβολεμένη επιμονή.

Το αυτό ισχύει για όλες τις γάτες: Ανυποχώρητες σε κάθε τους καπρίτσιο. Αν η γάτα αποφασίσει να καθίσει κάπου, δεν τη σηκώνει ούτε γερανός. Η μητέρα μου χρόνια τώρα θυσιάζει διακοπές και ταξίδια, αν δεν μπορέσω να φροντίσω τη Χλόη. Καθότι εγκαταλελειμμένη αγριόγατα, έχει επιτεθεί στην κυρία Ιωάννα του 5ου, στη θεία μου, στο θείο μου και σε όποιον άλλον μπαίνει στο, σαβανωμένο λόγω απουσίας, διαμέρισμα για να της αφήσει φαγητό. Εμένα με συμπαθεί. 360 μέρες το χρόνο, όποτε επισκέπτομαι το πατρικό σπίτι, με αγνοεί επιδεικτικά. Τις εναπομείνασες 5 που η σεπτή μου μητέρα παραθερίζει, κουτουλάει το κεφάλι της στα πόδια μου μόλις ανοίγω την πόρτα, μου κάνει νάζια και, αν τυχόν μείνω και ξαπλώσω στο διαμέρισμά της (διότι εννοείται πως έστω για τις λίγες εκείνες ώρες, αποτελώ φιλοξενούμενή της) μου κάνει το χατίρι να πλαγιάσει στο στήθος μου και πιέζει το στέρνο μου ρυθμικά με τα μαξιλαράκια των ποδιών της γουργουρίζοντας.   

Κάποτε που δεν φάνηκα συνεπής στη φροντίδα της, πιστεύοντας πως για δυο-τρεις μέρες θα τα περάσει φίνα στο σπίτι και χωρίς εμένα, από τη στιγμή που είχε και νερό και φαγάκι, η μητέρα μου τα βρήκε όλα γης μαδιάμ: τούφες μαλλιών και κακά της παντού. 

Αυξάνονταν, λοιπόν, οι μαδημένες τούφες, κι όσο αυξάνονταν αυτές, τόσο μειώνονταν ο όγκος της υπέροχης, φουντωτής ουράς της, χωρίς εγώ, ο πανηλίθιος, να καταλαβαίνω τι συνέβαινε, ώσπου ένα ξημέρωμα που, τίγκα στο πιοτό, επέστρεψα στο σπίτι, την έπιασα επ' αυτοφώρω, να επιδίδεται στο φρικτό έργο της αυτοκαταστροφής της. Είχε μαδήσει με τα δόντια της όλη την ουρά της και καταγινόταν τώρα με το ξερίζωμα και της τελευταίας, ακραίας φούντας. 

Η Χλόη είναι ερωτευμένη με την μητέρα μου, όπως και η Φρόσω ήταν ερωτευμένη με τον αφέντη της. Και επειδή δεν μπορούσε να τον έχει όσο θα ήθελε κοντά της, σιγά σιγά αυτοκτονούσε. Άρχισε από την ουρά της, αλλά θα συνέχιζε και πιο πάνω μέχρις ολικής εξαφάνισης της ομορφιάς της, δηλαδή της ύπαρξής της.   Έτσι, λοιπόν, τώρα πια φροντίζω τη Χλόη με συνέπεια, θυσιάζοντας τον ελεύθερο χρόνο μου και φροντίζοντας ποτέ να μη λείπω όσο απουσιάζει από την πόλη η μητέρα, για να γλιτώσω το ζωάκι απ΄την αυτοκαταστροφή. Κι ας μη μου το ανταποδίδει παρά ζυμώνοντας με τα μαξιλαράκια των ποδιών της το στήθος μου, πράγμα αφόρητο στις ζέστες, λόγω της εννιάκιλης γούνας της. 

Έπειτα, δεν μπορώ να αποφύγω τη σκέψη πως η μητέρα μου άντεξε με περίσσιο θάρρος τον ξενιτεμό δύο θυγατέρων της, δε θα αντέξει να χάσει την ερωτοχτυπημένη γάτα της.

***

[1] Αργύρης Χιόνης, Έχων σώας τας φρένας και άλλες τρελές ιστορίες, Κίχλη, Αθήνα 2016.

 

 

Εκείνος κι εκείνη

Εκείνος: Επιστρέφει στο σπίτι, ταΐζει τον σκύλο, βγάζει το ρολόι και τη γραβάτα του, κάθεται στην αναπαυτική του πολυθρόνα, ανάβει το πορτατίφ κι αρχίζει το διάβασμα.

Εκείνη: Επιστρέφει στο σπίτι, ταΐζει τη γάτα, βγάζει το σουτιέν και τα παπούτσια της, φτιάχνει ένα τσάι, κάθεται ξυπόλυτη στην αναπαυτική της πολυθρόνα κι αρχίζει το διάβασμα. 

Και μένουν τόσο κοντά. 

***

Κείμενο: Ελένη Πούλου

Εικονογράφηση: Kamilė Krasauskaitė

Το πορτρέτο ενός καλλιτέχνη: Sonaksha Iyengar

Κατάγεται από την Ινδία. Τα δέκα τελευταία χρόνια ζει στην Μπανγκαλόρ. Στη χώρα της έχουν υπέροχα φλογόδεντρα που αυτή την εποχή του χρόνου γεμίζουν την πόλη με χρώμα. Οι χειμώνες  τους είναι αρκετά κρύοι για πουλόβερ και καλτσούλες, αλλά όχι τόσο κρύοι, ώστε να την εμποδίζουν να ανακαλύπτει καθημερινά την πόλη. 

Θα ήθελες να μας πεις λίγα πράγματα για τη ζωή σου; Πότε ξεκίνησες να ζωγραφίζεις; Πώς αποφάσισες να ασχοληθείς με την εικονογράφηση;  

Έκανα σπουδές στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Έπρεπε να μελετήσω πολλά διαφορετικά πεδία κατά τη διάρκεια της φοίτησής μου, μέσα από προγράμματα πρακτικής άσκησης και πρότζετ. Εξακολουθεί να με ενδιαφέρει πολύ το πώς διαφορετικοί επιστημονικοί κλάδοι μπορούν να συνεργαστούν για να δημιουργήσουν κάτι που θα έχει δύναμη. Ελπίζω λοιπόν να το ανακαλύψω αυτό με τα χρόνια. Άρχισα να ζωγραφίζω ως παιδί, όπως οι περισσότεροι άνθρωποι. Μου άρεσαν πολύ τα μαθήματα ζωγραφικής. Τίποτα δεν με έκανε τόσο ευτυχισμένη όσο το να παίζω με τα χρώματα. Τώρα επιστρέφω σ' αυτό και είναι σαν να ολοκληρώνεται ένας κύκλος. Μεσολάβησαν κάποια χρόνια, κατά τη διάρκεια των οποίων σταμάτησα εντελώς να ζωγραφίζω, αλλά στο κολλέγιο ξεκίνησα πάλι με το doodling, έπειτα την ακουαρέλα και τώρα την ψηφιακή εικονογράφηση. 

Με τι είδους εικονογραφήσεις έχεις ασχοληθεί; Θα ήθελες να μοιραστείς κάποια ξεχωριστή εμπειρία σου στην εικονογράφηση ενός βιβλίου;

Βρίσκομαι στα πρώτα στάδια της ενασχόλησής μου με την εικονογράφηση, οπότε πιστεύω πως δοκιμάζομαι ακόμα σε διαφορετικά στιλ και τεχνικές. Ασχολούμαι με τα εξώφυλλα, την αφήγηση και την ποίηση, γιατί με αγγίζει πολύ. Μου αρέσει πολύ να συνδυάζω στη δουλειά την ψηφιακή τέχνη με την νερομπογιά. Επομένως, τα περισσότερα από τα έργα μου κινούνται προς αυτή την κατεύθυνση. Το πρόσφατο πρότζεκτ μου, που είναι ακόμη σε εξέλιξη, το "Garden of Kindness" ήταν πραγματικά μια μοναδική εμπειρία. Η ιδέα γυρόφερνε στο μυαλό μου για καιρό, αφού έκανα κάποιες πολύ συνειδητές επιλογές και αλλαγές, ώστε να καταφέρω να γίνω καλύτερη. Είχα σκεφτεί να το ξεκινήσω σαν μια οπτική τεκμηρίωση όλων όσων θέλω να υπενθυμίζω στον εαυτό μου. Τελικά, κατάφερα να τα υπενθυμίσω και σε άλλους. Ήθελα να δουλέψω με πολύ απλές εικόνες και γράψιμο στο χέρι στις περισσότερες περιπτώσεις, σαν να γράφω πρόχειρα σε ένα σημειωματάριο. Με ενθουσίασε που το προσπάθησα. Και οπτικά είναι πολύ διαφορετικό από άλλες μου εικονογραφήσεις. 

Υπάρχει κάποιο κείμενο, βιβλίο, παραμύθι, τραγούδι που θα ήθελες να εικονογραφήσεις και δεν το έχεις κάνει ακόμη; 

Πάρα πολλά! Λατρεύω το διάβασμα, οπότε κάθε φορά που απολαμβάνω ένα βιβλίο σκέφτομαι πάντοτε τρόπους να δώσω διάρκεια σ' αυτή την εμπειρία, ακόμη και μετά το τέλος της ανάγνωσης. Καμιά φορά τις ιστορίες τις έχω ήδη μεταπλάσει σε εικόνες, και είναι πολύ όμορφο να μπορώ να τις φαντάζομαι με το δικό μου τρόπο, να τις εντάσσω στο δικό μου σύμπαν. Πραγματικά δεν μπορώ να διαλέξω, λοιπόν. Υποθέτω οτιδήποτε από τα διαβάσματά μου. Από τις "Περιπέτειες της Αλίκης στη χώρα των θαυμάτων" μέχρι τα έργα του Ρουμί ή τις ιστορίες του Ismat Chugtai. 

Τι υλικά χρησιμοποιείς συνήθως; 

Συνήθως κλίνω προς τις νερομπογιές και το ψηφιακό σχέδιο και χρώμα. Επίσης, μου αρέσει πολύ το μελάνι και οι ξυλομπογιές. Θέλω να μάθω και διάφορες τεχνικές εκτύπωσης. Υπάρχουν τόσα πολλά να μάθει κανείς!

Ετοιμάζεις κάτι αυτό τον καιρό; 

Δουλεύω αρκετά πρότζεκτ ταυτόχρονα και έχω αρκετά άλλα στο μυαλό μου που περιμένουν να βρουν τη μορφή τους στο χαρτί. Ένα προσωπικό πρότζεκτ που θα κυκλοφορήσει σύντομα είναι το "Garden of Kindness" που ανέφερα παραπάνω, όπως επίσης ένα παιδικό βιβλίο και μερικά εξώφυλλα. 
 

Η εικονογράφηση είναι για σένα επάγγελμα ή χόμπι; Στη χώρα σου υπάρχει δυνατότητα βιοπορισμού από την εικονογράφηση; 

Μου προέκυψε τυχαία, οπότε ξεκίνησε σαν χόμπι, αλλά μόλις συνειδητοποίησα πόσο πολύ μου αρέσει να ξυπνώ και να αρχίζω να ζωγραφίζω, ήθελα να το κάνω επάγγελμα. Επομένως, τώρα αποτελεί ένα μέρος του επαγγέλματός μου, μαζί με το γράψιμο. Το να ασκεί κανείς επαγγελματικά μία τέχνη είναι μια πρόκληση για πολλούς ανθρώπους, ειδικά σε ό,τι αφορά το οικονομικό. Πόσο μάλλον από τη στιγμή που επαγγέλματα όπως αυτό του γιατρού ή του μηχανικού φαίνεται πως αποτελούν ασφαλέστερες επιλογές για την οικονομική σταθερότητα. Ωστόσο, πιστεύω πως σιγά σιγά θα φτάσουμε στο σημείο οι άνθρωποι να επιλέγουν την τέχνη ως επάγγελμα και να μπορούν να αποτιμήσουν την αξία της. Σίγουρα έχουμε πολύ δρόμο μπροστά μας, αλλά θα το πετύχουμε. 

Από ποιους εικονογράφους (κλασικούς ή σύγχρονους) έχεις εμπνευστεί;

 

Μου αρέσει η Rebecca Green, ο Oliver Jeffers, η Jessica Walsh, ο Shaun Tan, η Julia Rothman,  ο Jean Jullien, η Yuko Shimizu, η Cecile Dormeau, είναι ατέλειωτη η λίστα. 

"Είναι πολύ όμορφο να βλέπεις όλα όσα είχες ή δεν είχες ως παιδί (σε ό,τι αφορά την πρόσβαση στην πληροφορία) και να σκέφτεσαι πώς θα μπορούσες να μιλήσεις για αυτά τώρα. Δανείζομαι πολλά από την εμπειρία του μπούλινγκ που έζησα μικρή, όταν εκφράζω πόνο μέσα από τα έργα μου. Επίσης λατρεύω το γεγονός πως, ως παιδιά, ζωγραφίζαμε χωρίς να υπακούμε σε κανόνες, χωρίς να νοιαζόμαστε για τον κόσμο. Προσπαθώ και τώρα να εντάσσω πού και πού τέτοιου είδους χαρακτηριστικά στη δουλειά μου, ανάλογα με την κάθε εικονογράφηση και τις απαιτήσεις της. Οι αναμνήσεις, οι τόποι, τα βιβλία, οι άνθρωποι σίγουρα παίζουν τεράστιο ρόλο, αλλά νομίζω πως αυτό που καθορίζει τη δουλειά μου είναι το συνοθύλευμα των εμπειριών από τις οποίες αντλώ". 

Το να είσαι εικονογράφος σου δίνει τη ευκαιρία να θίξεις κοινωνικά ζητήματα με διαφορετικό τρόπο. Οι ζωγραφιές σου αγγίζουν θέματα όπως η αυτοεκτιμήση, ο σχολικός εκφοβισμός, ο κοινωνικός ρατσισμός, η ειρήνη, η φιλία, η αγάπη. Όταν ζωγραφίζεις, λαμβάνεις υπόψη σου ότι μπορείς να επηρεάσεις ένα νεανικό κοινό σε μια ορισμένη κατεύθυνση; 

Οπωσδήποτε. Αυτη είναι η δύναμη του εικονογράφου για μένα. Το ότι μπορούμε να χρησιμοποιούμε χρώματα, εικόνες και σύμβολα για να μιλήσουμε για σημαντικά και ασήμαντα πράγματα, αυτά που συχνά κανείς δεν προσέχει. Ήταν πολύ εμπνευστικό για μένα να παρακολουθώ το πώς οι εικονογράφοι (γενικότερα οι καλλιτέχνες - συγγραφείς, μουσικοί, ζωγράφοι) χρησιμοποιούν τα μέσα που διαθέτουν για να εκφράσουν απόψεις, να τοποθετηθούν. Είναι σημαντικό να το έχουμε αυτό υπόψη μας όταν δημιουργούμε. Αυτό δε σημαίνει, βέβαια, πως δεν κάνουμε λάθη. Ωστόσο, προσπαθούμε να είμαστε ενήμεροι και ευαίσθητοι  με τις εικόνες που χρησιμοποιούμε, τους ανθρώπους που εκπροσωπούμε, τα μηνύματα που μεταδίδουμε. Προσπαθώ να χρησιμοποιώ τις εικονογραφήσεις μου για να μιλήσω για την καλοσύνη, την ανάπτυξη, την αγάπη, την αποδοχή, τη θετικότητα με το σώμα, την ψυχική υγεία. Αλλά ξέρω πως αυτά είναι μόνο η αρχή και ελπίζω πως όσο τα χρόνια θα περνούν, η λίστα θα μεγαλώνει.

"Είναι πιθανό να μην είχαμε τη δυνατότητα να αλληλεπιδρούμε αν δεν υπήρχαν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Τώρα έχουμε τη δυνατότητα να βγάλουμε το έργο μας προς τα έξω, να ξεπεράσουμε σύνορα και ωκεανούς. Είναι μαγικό που εσύ είσαι από την Ελλάδα, εγώ από την Ινδία και κάνουμε την κουβεντούλα μας, αλληλεπιδρούμε, γνωρίζουμε η μία την άλλη. Ξέρω πως είναι ακόμα περιορισμένο το κοινό που έχει πρόσβαση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όσο ευρέα κι αν μοιάζουν. Αλλά είναι μια καλή αρχή να κάνεις ειλικρινείς συζητήσεις και επαφές με ανθρώπους που όχι μόνο εκτιμούν τη δουλειά σου, αλλά και σε ωθούν να συνεχίσεις. Έχω κάνει υπέροχους φίλους χάρη στο instagram και στο twitter. Είχα τη δυνατότητα με το facebook να επανασυνδεθώ με φίλους που πίστευα πως θα αποτελούν απλώς πρόσωπα σε ξεθωριασμένες φωτογραφίες. Οι δυνατότητες είναι απεριόριστες. Ωστόσο, είναι σημαντικό να εξαπλωθούν και έξω από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ώστε να επικοινωνήσουμε με ανθρώπους που δεν έχουν πρόσβαση σ' αυτά".

Πρόσφατα προσπάθησες να ξεκινήσεις μια κουβέντα για τα θέματα ψυχικής υγείας, χρησιμοποιώντας γράμματα και αριθμούς. Πώς σου ήρθε αυτή η ιδέα; Με ποιον τρόπο θα ήθελες οι εικόνες σου να φανούν "χρήσιμες";

Από τη στιγμή που οι ψυχικές ασθένειες και διαταραχές δεν είναι πάντα ορατές, συχνά οι άνθρωποι δεν λαμβάνονται υπόψη ή  γίνονται αντικείμενο κοροϊδίας. Μετά από πολλές συζητήσεις με φίλους σχετικά με το στίγμα που σχετίζεται με αυτές τις νόσους, είδα τις δυσκολίες  στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι προσεγγίζουν το θέμα. Ήθελα να δημιουργήσω κάτι απτό και να ξεκινήσω μία κουβέντα. Πολλές φορές οι λέξεις δεν είναι αρκετές για να περιγράψει κανείς το χάος που υπάρχει στο μυαλό, είτε αφορά ένα σύνολο συναισθημάτων είτε μια ψυχική διαταραχή. Αυτό που ελπίζω είναι να αισθανθούν όλοι ότι ο αγώνας που δίνουν λαμβάνεται υπόψη, είτε πρόκειται για τους ανθρώπους που παλεύουν καθημερινά με μια ψυχική διαταραχή είτε για εκείνους που τους φροντίζουν και βλέπουν τι περνούν οι ασθενείς. Περνώ χρόνο διαβάζοντας διάφορα φόρουμ σχετικά με την ψυχική υγεία, ώστε να συμμετέχω τις συζητήσεις που κάνουν οι άνθρωποι και στις εμπειρίες που μοιράζονται. Κάποιες από αυτές τις ασθένειες/διαταραχές είναι αρκετά γνωστές, αλλά υπάρχουν τελικά πολλοί μύθοι που τις συνοδεύουν και πρέπει να καταπολεμηθούν. Υπάρχουν και άλλες διαταραχές που οι άνθρωποι δεν τις γνωρίζουν και στόχος μου είναι να μην τις αγνοήσουν την επόμενη φορά που θα έρθουν αντιμέτωποι μ' αυτές. 

Έχω δώσει κι εγώ τη δική μου μάχη σε θέματα που αφορούν την ψυχική υγεία και τις ψυχικές ασθένειες και πάντοτε αυτή η εμπειρία έβρισκε μια θέση στη δουλειά μου, τόσο στο γράψιμο όσο και στην εικονογράφηση. Είναι καιρός να κάνουμε μια ειλικρινή κουβέντα για τη σημασία της ψυχικής υγείας. Είναι πολλά τα επίπεδα στα οποία ελπίζω η δουλειά μου να φανεί χρήσιμη. Είναι πραγματικά αποκαρδιωτικό να ακούς ανθρώπους να κάνουν υποθέσεις για θέματα ψυσικών διαταραχών και νόσων. Συχνά ακούμε τις φράσεις "ξεπέρασέ το", "σταμάτα να ζητάς την προσοχή", "λες ψέματα", "είναι απλώς μια φάση",  και είναι άδικο να κάνουμε τέτοιου είδους δηλώσεις, που είναι τόσο επίπονες για όποιον δυσκολεύεται με το χάος που υπάρχει μέσα του. Η ενημέρωση θα βοηθήσει  να κάνουμε μια αρχή προς τη σωστή κατεύθυνση, προς την ενσυναίσθηση. Οπότε με αυτή τη σειρά εικονογραφήσεων ελπίζω πως αντιμετωπίζω τα θέματα ψυχικής υγείας, ασθενειών και διαταραχών με αισθήματα που πολλοί από εμάς έχουμε αισθανθεί σε διαφορετικές διαβαθμίσεις. 

Όταν παλεύεις με την ψυχική σου υγεία, δεν μπορείς να δώσεις μια απάντηση στην ερώτηση "Τι κάνεις;", γιατί πραγματικά δεν ξέρεις. Θα ήθελα να προσεγγίσω τους ανθρώπους που δίνουν αυτή τη μάχη καθημερινά και να τους πω πως δεν είναι μόνοι τους. Νιώθει κανείς όμορφα όταν ξέρει πως, τουλάχιστον, υπάρχει κάποιος που προσπαθεί να τον καταλάβει. Το νιώθω αυτό όταν με πλησιάζουν οι άνθρωποι και εύχομαι να τους το μεταδίδω μέσα από τις εικόνες μου. 

Η εικόνα ασκεί μεγάλη δύναμη σ' αυτόν που την προσλαμβάνει, ενώ η ζωγραφική ασκεί επίσης θεραπευτική δύναμη σε εκείνον που δημιουργεί. Η δημιουργία σε κάνει πιο δυνατή; 

Σίγουρα. Ξεκίνησα το πρότζεκτ "365 μέρες ζωγραφική", όπου βασικά ζωγραφίζω κάτι κάθε μέρα, σαν μια μορφή κάθαρσης. Ξεκίνησα με το γράψιμο, αλλά ήθελα και κάτι παραπάνω, οπότε συνέχισα με doodles. Τώρα αυτό που κάνω είναι ένας συνδυασμός εικόνας και κειμένου. Το να δημιουργώ κάθε μέρα είναι η δική μου μορφή διαλογισμού, γιατί όταν γράφω ή όταν ζωγραφίζω, είμαι μόνη στο δωμάτιο και συγκεντρώνομαι απόλυτα στις γραμμές, τα χρώματα, τα σχήματα και τις λέξεις. Τίποτε άλλο δεν έχει σημασία εκείνες τις στιγμές. Πάντοτε αισθάνομαι ανανεωμένη όταν τελειώνω τη δουλειά. 

***