Τα 13 ρολόγια

Ο χρόνος πάγωσε εκεί πέρα. Είναι πάντοτε Τότε.

"Δεν ξέρω τι είναι τα δεκατρία ρολόγια, αλλά ό,τι κι αν είναι, είναι το μόνο που έγινε", λέει ο Νιλ Γκέιμαν στον πρόλογο που έγραψε για το παραμύθι του Τζέιμς Θέρμπερ. Δηλαδή, σαν να λέμε "τίποτε άλλο δεν έχει γίνει". Όσα προβλέψιμα, λογικά κι αναμενόμενα συμβαίνουν στην καθημερινότητά μας δεν συνέβησαν ποτέ στ' αλήθεια. Τα παράλογα και φανταστικά γεγονότα που αφηγείται ο Θέρμπερ είναι τα μόνα πραγματικά. Κι έτσι να μην είναι, "δεν βλέπω πώς μπορεί να ελπίζει ο σύγχρονος άνθρωπος πως θα διατηρήσει τα λογικά του, αν δεν λοξοδρομεί κάπου-κάπου σ' αυτά τα μονοπάτια", μας θυμίζει ο συγγραφέας, κι έχει το δίκιο του ο άνθρωπος. Τρελαθείτε λιγάκι, γιατί χανόμαστε.

Τα Δεκατρία ρολόγια είναι ένα μοναδικό βιβλίο. "Κάνει τους ανθρώπους πιο ευτυχισμένους, όπως το παγωτό". Υπάρχει πειστικότερη φράση για να παρατήσεις ό,τι έχεις κανονίσει ένα βροχερό και δυσάρεστο απόγευμα και να κουρνιάσεις στον καναπέ σου μ' ένα τέτοιο βιβλίο; 

Η ιστορία πάει κάπως έτσι: Μια φορά κι έναν καιρό σ' ένα λόφο μακρινό ζούσε ένας κακός Δούκας με την ανιψιά του. Ήταν παγωμένος, φορούσε πάντοτε γάντια,  είχε χάσει το ένα του μάτι από τα γαμψά νύχια μιας τσίχλας, είχε πόδια που το ένα ήταν πιο μακρύ από το άλλο, κούτσαινε και περνούσε μέρες και νύχτες κάνοντας κακές σκέψεις. Η ανιψιά του, όμως, η Σαραλίντα, ήταν ολόζεστη, πανέμορφη και όλοι ήθελαν να την παντρευτούν. 

Ήταν ψηλή, με φρέζιες στα μαλλιά της, κι η γαλήνη την κύκλωνε σαν ουράνιο τόξο. Δεν ξεχώριζες εύκολα το στόμα της απ' το τριαντάφυλλο, το μέτωπό της απ' την άσπρη βιολέτα. Η φωνή της ήταν απόμακρη μουσική, τα μάτια της κεριά που λάμπουν σε ήσυχη νύχτα. 

Από τον φόβο του μη χάσει τη Σαραλίντα ο Δούκας δολοφόνησε τον χρόνο, για να μην έρθει το Τώρα ποτέ.

Τα ρολόγια ήταν νεκρά, και στο τέλος, όσο το σκεφτόταν, ο Δούκας αποφάσισε πως είχε δολοφονήσει τον χρόνο, τον είχε σφάξει με το σπαθί του κι είχε σκουπίσει τη ματωμένη λαβή πάνω στα γένια του, και τον άφησε εκεί, να αιμορραγεί ώρες και λεπτά, με τα ελατήρια σπασμένα, σκουριασμένα, και το εκκρεμές σε αποσύνθεση.

Δεκάδες ιππότες φτάνουν στον πύργο που ζει η Σαραλίντα για να ζητήσουν το χέρι της, αλλά κανείς δεν μπορεί να φέρει σε πέρας τους άθλους που τους ζητά ο Δούκας. Κανείς δεν μπορεί να βρει πράγματα που ποτέ δεν υπήρξαν, κανείς δεν μπορεί να χτίσει εκείνα που δεν γίνεται να χτιστούν. Κάποτε, όμως, φτάνει εκείνος που 'ναι γραφτό να νικήσει την κακία, να ξεπαγώσει τον χρόνο, να κάνει τους δείκτες των ρολογιών ν' αρχίσουν πάλι να κυνηγούν ο ένας τον άλλον. "Το παιχνίδι τελείωσε, ο κύβος ερρίφθη, ο κόμπος έφτασε στο χτένι και το φίδι βγαίνει από την τρύπα".

Κι έτσι, ένας τραγουδιστής, ένα ψιθυριστής, ένας αφουγκραστής, ένας ονόματι Γκόλουξ (που μπορεί να είναι και κάποιος απ' τους τρεις προηγούμενους) και η Χάγκα θα συνεργαστούν για να λυθούν τα μάγια κι η Σαραλίντα θα φύγει μακριά απ' την παγωνιά. Γιατί, τελικά, κανένας δεν μπορεί να σκοτώσει τον χρόνο. "Κι ακόμα κι αν μπορεί, υπάρχει και κάτι άλλο: ένα ρολόι στην καρδιά μιας κοπέλας, που χτυπά τις ώρες της αγάπης και της νιότης". 

Εικονογράφηση Daniel Egneus, Καλειδοσκόπιο

Όπως και να 'χει, τα Δεκατρία ρολόγια δεν είναι ένα απλό παραμύθι. Και ο Τζέιμς Θέρμπερ δεν είναι ένα απλός συγγραφέας. Δημοσιογράφος, γελοιογράφος του Νιου Γιόρκερ, και όχι μόνο, ο Θέρμπερ στα κείμενά του κινείται στο σύνορο φαντασίας και πραγματικότητας. Αλλάζει διαρκώς πλευρά, ώσπου τα όρια ανάμεσα στο πραγματικό  και το φανταστικό χάνονται. Άφταστο χιούμορ, μαεστρική γλώσσα, σπάνιο κέφι, διάθεση για παιχνίδι, και μια ποιητική πνοή που σαν λεπτή δαντέλα χαϊδεύει κάθε φράση. Πανέμορφο, πανέμορφο, πανέμορφο παραμύθι που είχε την τύχη να κερδίσει μια θέση στα έργα καταξιωμένων εικονογράφων.  

***

James Thurber, Τα 13 ρολόγια (Εικόνες Daniel Egneus, μτφρ. Δήμητρα Σίμου, εισαγωγή Neil Gaiman), Καλειδοσκόπιο, Αθήνα 2018. 

Φόρος τιμής στον Ronald Searle - Μέρος 5ο: Πενγκουινάκια και άλλα

Λέγαμε, λοιπόν, ότι ο Ronald Searle υπήρξε πολυσχιδής Βρετανός σκιτσογράφος που ασχολήθηκε με τόσα και τόσα: Από τα σκίτσα αιχμαλωσίας μέχρι τα γυναικάκια-γκάνγκστερ του St. Trinian's, τα ψιψινοβιβλία, τα εξώφυλλα του New Yorker και πολλών άλλων περιοδικών.

Πέρα από τα περιοδικά και τις εφημερίδες, όμως, επιμελήθηκε και εξώφυλλα για βιβλία πολλών εκδοτικών οίκων. Πολλά ήταν πλουμιστά, πολύχρωμα και γεμάτα, υπηρετώντας μία κάπως ξεπερασμένη πια αισθητική. 

Όπως αυτά...  

 

Στις αρχές της δεκαετίας του '60, όμως, ξεκίνησε να σχεδιάζει για την Penguin, και εκεί το ύφος του υπήρξε διαφορετικό.  Αυτά τα μικρά χαρτόδετα βιβλία τσέπης είχαν εξωφυλλάκια απλά, όπως απλό, λιτό και οικονομικό ήταν γενικότερα το στιλ της έκδοσης. Το βιβλίο ήταν μικρό, ελαφρύ και φτηνό, αλλά το κείμενο παρέμενε προσεγμένο και το εξώφυλλό του ελκυστικό.

 

Μάλιστα, η στριφνή μαντάμ της πρώτης εικόνας υπήρξε ένα από τα πρώτα εξώφυλλα που σχεδίασε ο Ronald Searle για την Penguin. Την ίδια ακριβώς πολιτική ακολούθησαν, και ακουλουθούν μέχρι σήμερα, τα γαλλικά Folio. 

Το βιβλίο, βέβαια, το αγοράζουμε πάντοτε με γνώμονα το περιεχόμενό του. Ωστόσο, είναι ένα αντικείμενο που αποτελεί -ή θα έπρεπε να αποτελεί- έργο τέχνης. Και σε ένα έργο τέχνης, όλα έχουν τη σημασία τους. 

Και το μέσα: 

Και το έξω...

Ο Ronald Searle υπήρξε επιμελής στον σχεδιασμό και των δύο. 

Και ήταν και ωραίος και χίπης.

***

Φόρος τιμής στον Ronald Sealre - Μέρος 4ο: Τα Νεοϋορκέζικα

Η λατρεία του Ronald Searle για τις γατούλες ήταν εμφανής και στα εκατοντάδες εξώφυλλα που σχεδίασε για τον New Yorker. Η συνεργασία του σκιτσογράφου με το αμερικανικό περιοδικό ξεκίνησε στη δεκαετία του '60 και κράτησε τουλάχιστον μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του '90. Καμιά τριανταριά χρόνια, δεκάδες εξώφυλλα.

 

Το εξώφυλλο ενός περιοδικού είναι πάντοτε ασορτί με την εποχή και την επικαιρότητα. Έτσι, τους χειμερινούς μήνες βλέπουμε τα χνουδωτά τετράποδα να κάνουν σκι, να φορούν σκουφάκια ή να τρώνε παγωτό στα χιόνια. Την άνοιξη αράζουν κάτω από τα δέντρα, απολαμβάνουν το κελάηδημα των πουλιών και τις μυρωδιές της φύσης, ενώ το καλοκαιράκι κάνουν όλα όσα περιμένουμε κι εμείς με τόση ανυπομονησία: 

Το άραγμα στην  αιώρα...

 Την ηλιοθεραπεία στη σεζ-λονγκ...

Τη βαρκάδα στη λίμνη... 

Τις πολύχρωμες εμπειρίες που μόνο οι διακοπές μπορούν να μας χαρίσουν...

Κατά τα άλλα, κι εδώ οι ψιψίνες τρώνε καλά, αστειεύονται και διασκεδάζουν...

 

Απολαμβάνουν για την πάρτη τους ένα ολόκληρο τραπέζι, και ενίοτε ακροβατούνε παλαβιάρικα κάτω απ΄ αυτό ή κάτω από τον κόσμο όλο...

 

Γενικά, η ζωή είναι ωραία στα εξώφυλλα του New Yorker και για τις γάτες και για τα πουλάκια...

 

Και για τους μοναχικούς μποέμ...

Φτάνει να βρει κανείς τον τρόπο να την απολαύσει...

 

***

Φόρος τιμής στον Ronald Searle - Μέρος 3ο: Ψιψινέλες

Αφού τα 'δε όλα αιχμάλωτος στη Σιγκαπούρη, ο Ronald Searle απελευθερώθηκε το 1945 και επέστρεψε στη γενέτειρά του, τη Μεγάλη Βρετανία, όπου αφοσιώθηκε στη σειρά που έμελλε να γίνει το μεγάλο χιτ των φόρτις: τo St. Trinian's. Μετά απ' αυτό, ήταν πια διάσημος σε ολόκληρη τη χώρα. Παντρεύτηκε κιόλας μια κυρία oνόματι Kaye Webb και απέκτησαν διδυμάκια, την Kate και τον Johny. Αν υπήρξε καλός σύζυγος δεν το γνωρίζουμε, πάντως ο γάμος σαν απασχόληση του άρεσε, γιατί χώρισε και αργότερα ξαναδοκίμασε την τύχη του με άλλη γυκαίκα. 

 




















 


Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '50, και ενώ συνέχιζε τη σειρά του St. Trinian's, έκανε του κόσμου τις δουλειές: σκίτσα για τις εφημερίδες Tribune, Sunday Express και News Chronicle, εικονογραφήσεις για ταξιδιωτικά βιβλία, αφίσες, διαφημίσεις, κινούμενα σχέδια για την Disney. Και αναγνωρίστηκε το έργο του και με το παραπάνω, αφού κέρδισε το "National Cartoonist Society Advertising and Illustration Award" (και μάλιστα δις, το 1959 και το 1965), όπως και πολλά άλλα βραβεία. 

 
Το 1961 είχε ήδη χωρίσει με την πρώτη του σύζυγο, παντρεύτηκε τη Monica Koenig και έφυγε για το Παρίσι, όπου πέρασε το υπόλοιπο της ζωής του. Εκεί, αφοσιώθηκε περισσότερο στη ζωγραφική και λιγότερο στο σκίτσο, τη γελοιογραφία και την εικονογράφηση (όχι ότι κι αυτά δεν αποτελούν μορφές της ζωγραφικής τέχνης). Στη Γαλλία, λοιπόν, κυκλοφόρησαν πολλά λευκώματα του Searle, μεταξύ των οποίων και τα φοβερά γατοβιβλία του.

   

Οι γατούλες του Searle είναι εκπληκτικές, υπέροχες, ανεπανάληπτες! Μπορεί να μοιάζουν "ισορροπημένες", να κρέμονται από πολυελαίους (εικόνα 1), να ισορροπούν κάτω από το φεγγάρι ή πάνω σε μια ρόδα ποδηλάτου (εικόνες 2 και 3), αλλά στην πραγματικότητα είναι διαστροφικές κι αλλόκοτες όσο λίγες. 

Σε κάποια έργα φαίνονται ήρεμες. Άλλοτε, καβαλούν παγώνια, ποδηλατούν, κοιμούνται σε πολυτελή κρεβάτια και απολαμβάνουν λουκούλλεια γεύματα. Μα τις περισσότερες φορές...
 
Να, όπως, δώ:

 Εδώ: 

Ή εδώ: 

Δεν είναι κάπως σαστισμένες, έκπληκτες και καημενούλες; 

Δοκιμάζουν περούκες που δεν τους ταιριάζουν, μοιάζουν με σκύλους και τους επιτίθενται οι φιλενάδες τους. Κουτρουβαλούν εδώ κι εκεί, τις δαγκώνουν τα ψάρια, τις κυνηγούν τα ποντίκια... Καθόλου "γάτες" για γάτες. Έχουν, ωστόσο, ένα προτέρημα που δεν το φτάνει κανένα άλλο:

Aγαπιούνται σαν τρελές, αγκαλιάζονται και ζευγαρώνουν, αυξάνονται και πληθύνονται, κάνουν αντισυμβατικά μα αξιολάτρευτα ζευγάρια: 

 

E, κι αυτό, όπως και να το κάνουμε, αυτές (όπως κι εμάς) τις κάνει ευτυχισμένες: 

***

Φόρος τιμής στον Ronald Searle - Μέρος 2ο: Παλιοκόριτσα του St. Trinian's

O Ronald Searle, λοιπόν, γεννήθηκε το 1920 και ξεκίνησε την καριέρα του με τα Σκίτσα αιχμαλωσίας, που βέβαια εκδόθηκαν αρκετά αργότερα, και έφτασαν στα χέρια του κοινού στα μέσα της δεκαετίας του '80. Ωστόσο, ήταν μια πολύ ολοκληρωμένη δουλειά, χάρη στην οποία την έβγαλε καθαρή, επιβίωσε στην εφιαλτική εμπειρία της φυλακής, διατήρησε σώας τας φρένας του, και έφερε στο φως τη φρίκη του πολέμου όπως την έζησε ένας Βρετανός αιχμάλωτος. 

 

Αυτό που έκανε το κοινό πραγματικά να τον λατρέψει ήταν τα σκίτσα του St. Trinian's, που πρωτοκυκλοφόρησαν στο περιοδικο Lilliput στα μέσα της δεκαετίας του '40. Ο σκιτσογράφος εμπνεύστηκε τις μικρές του ιστορίες από ένα πραγματικό οικοτροφείο, το St. Trinnean, που βρισκόταν στο Εδιμβούργο και ήταν γνωστό για την αυστηρότητά του, όπως όλα τα οικοτοφεία άλλωστε -πόσο μάλλον εκείνα που δεχόντουσαν μόνο κορίτσια. 

Οι Βρετανοί είναι πολύ περήφανοι γι' αυτά τα "boarding schools". Όλοι οι γόνοι μεγάλων οικογενειών φοιτούν σε τέτοιου είδους σχολεία, υιοθετούν τις απαιτούμενες ηθικές αρχές και αξίες, συναγωνίζονται τους άριστους των αρίστων, αποκτούν έναν κύκλο επαφών υψηλού κοινωνικού στάτους κλπ, κλπ. 

 

O Searle παρουσίασε το St. Trinian's τόσο διαφορετικό, που πολλές φορές σε συνεντεύξεις του δήλωνε ότι αισθάνεται την ανάγκη να ζητήσει συγγνώμη από την πόλη του Εδιμβούργου που συνέβαλε στο να σπιλωθεί η ακαδημαϊκή της φήμη! Μα τι κάνουν επιτέλους αυτά τα διαβολεμένα κορίτσια; 

Όλα όσα απογορεύονται σε ένα κορίτσι που σέβεται τον εαυτό του, κατάγεται από καλή οικογένεια, φοιτά σε οικοτροφείο θηλέων τη δεκαετία του '40 και μεγαλώνει στη Μ. Βρετανία: Κάνουν τα μαλλιά τους μπούκλες, φορούν μίνι φούστες και τακούνια, καίνε τις προσκοπικές στολές τους, φορούν μαύρες καλτσοδέτες, πίνουν, καπνίζουν, βγαίνουν ραντεβού, κρύβουν μπουκαλάκια με κρασί στα εσώρουχά τους.

Και φέρονται με τον χειρότερο τρόπο σε όλες τις καθωσπρέπει κοπελίτσες που δεν έχουν τη διαάθεση να συνδράμουν στις βρομιές τους: τις μαρτυρούν, τις χτυπούν, τις εκθέτουν, ενίοτε τις πνίγουν στον ύπνο τους ή στη θάλασσα: 

Φαίνεται πως το μπούλινγκ δεν αποτελεί σημείο των καιρών, και παλιότερα μπορούσε να πάρει εξίσου επικίνδυνες μορφές με τις σημερινές...

 

Είναι εντυπωσιακό το πώς αυτά τα παμπόνηρα θηλυκά καταφέρνουν να ξεγελάσουν τις καθωσπρέπει παιδαγωγούς τους, και πόση μαεστρία μπορούν να επιδείξουν στο να κρύβουν τσιγάρα κάτω από τα προσκοπικά τους καπελάκια, άντρες κάτω από τα κρεβάτια τους, κραιπάλες και hangover κάτω από μερικές στρώσεις μέικ απ: 

Παρά τον καθωσπρεπισμό τους, οι Βρετανοί φαίνεται πως αρέσκονται στο να διακωμωδούν την υποκρισία τους, μιας και το κοινό ξετρελάθηκε με τη σειρά του St. Trinian's. Το 1952 κυκλοφόρησε το μυθιστόρημα "The terror of St. Trinian's", που συγκέντρωσε σε έναν τόμο όλα τα αίσχη που έκαναν τα αναρχικά θηλυκά τέρατα αυτού του κατακαημένου οικοτροφείου. Η επιτυχία ήταν τόσο μεγάλη, που ο Searle από κάποια στιγμή κι ύστερα έλεγε πως έχει σιχαθεί πια το St. Trinian's και ασχολήθηκε με άλλα. Ακολούθησαν όμως κινηματογραφικές σειρές και φιλμάκια, και οι φανατικοί του οπαδοί της σειράς δεν έπαψαν ποτέ να την αναζητούν. 

 

Σήμερα μπορεί να μη μοιάζει και τόσο ριζοσπαστικό, είναι σίγουρα, όμως, ξεκαρδιστικό. Έπειτα, όσοι μεγαλώσαμε με τα βιβλία της Edith Blyton, και αγαπήσαμε εκεί τους πέντε αγαπημένους φίλους και τις περιπέτειές τους, όσοι και όσες περάσαμε πολλά απογεύματα των παιδικών μας χρόνων διαβάζοντας τις ιστορίες των διδύμων του Σεντ Κλερ, καλό είναι να γνωρίσουμε τα κορίτσια του Searle. Αν μη τι άλλο, μπορούν να μας διδάξουν με τις υπερβολές τους πως η περιπέτεια της ενηλικίωσης έχει και μια άλλη πλευρά, όχι και τόσο αθώα...

***