Σάββατο 25 Ιουνίου 2016

Διπλή φλόγα: έρωτας και ερωτισμός

Marc Chagall, "Lovers in red sky"
Ο ερωτισμός είναι το μερίδιό μας από τον Παράδεισο


Egon Schiele
Ο ερωτισμός είναι η ποιητική του σώματος, μια σεξουαλικότητα μεταμορφωμένη από την ανθρώπινη βούληση. Όπως η γλώσσα στοχεύει στην επικοινωνία και αυτό που την καθιστά ερωτική είναι η ποίηση, με τον ίδιο τρόπο και η σεξουαλικότητα στοχεύει στην αναπαραγωγή και αυτό που την καθιστά ποιητική είναι ο ερωτισμός. Και στις δύο περιπτώσεις έχουμε μια απόκλιση. Η κινητήρια δύναμη που μετατρέπει τη γλώσσα σε ποίηση και τη ζωώδη σεξουαλικότητα σε ερωτισμό είναι η φαντασία.


Στο δοκίμιό του "Διπλή φλόγα, έρωτας και ερωτισμός" ο Οκτάβιο Παζ επιχειρεί να οριοθετήσει τον χώρο μεταξύ σεξουαλικότητας, έρωτα και ερωτισμού. Δεν διηγείται την ιστορία του έρωτα και των μεταμορφώσεών του, ούτε ταξινομεί τις σωματικές και ψυχολογικές παραλλαγές του, αλλά τον ορίζει και τον διαχωρίζει από συγγενικές του έννοιες. 

Η ερωτική συνάντηση αρχίζει με τη θέα του κορμιού που ποθούμε. Ντυμένο ή γυμνό, το κορμί είναι μια παρουσία, μια μορφή η οποία, προς στιγμή, είναι όλες οι μορφές του κόσμου. Μόλις αγκαλιάσουμε τη μορφή αυτή, παύουμε να την αντιλαμβανόμαστε ως παρουσία και τη συλλαμβάνουμε ως συγκεκριμένη ύλη, απτή, που χωράει στην αγκαλιά μας και η οποία, παρόλα αυτά, είναι απεριόριστη... Χανόμαστε ως πρόσωπα και βρισκόμαστε ως αισθήσεις. Όσο η αίσθηση γίνεται πιο έντονη, το κορμί που αγκαλιάζουμε γίνεται πιο αχανές. Αίσθηση του απείρου. Το κορμί μας χάνεται μέσα στο άλλο κορμί. Το σαρκικό αγκάλιασμα είναι η κορύφωση του κορμιού και η απώλειά του.
 
Προτού αναφερθεί στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίστηκε η σεξουαλικότητα από τις θρησκείες (βουδισμός, ταοϊσμός, ινδουισμός, χριστιανισμός, διαφόρων ειδών αιρέσεις), αναφέρει ως μοναδικές περιπτώσεις ατόμων που βρίσκονται εκτός των κοινωνικών συμβάσεων τον ασκητή και τον ελευθεριάζοντα, ακριβώς επειδή, είτε κάνοντας έρωτα ελεύθερα είτε απέχοντας από αυτόν, αρνούνται κι οι δυο την τεκνοποίηση.

Ο ερωτισμός του πρώτου είναι μια μοναχική εξιδανίκευση δίχως μεσάζοντες, ενώ του δεύτερου είναι μια πράξη που για να πραγματοποιηθεί απαιτεί τη συνδρομή ενός συνενόχου ή την παρουσία ενός θύματος. Ο ελευθεριάζων έχει πάντοτε την ανάγκη του άλλου και αυτό αποτελεί την καταδίκη του.

Μehrdad Ζaeri, "Lovers"
Έρως και ψυχή

Στην αρχαία ελληνική μυθολογία, Έρωτας και Ψυχή αναζητούν ο ένας τον άλλο, στον μύθο του ανδρόγυνου ο άνθρωπος αναζητά το άλλο του μισό, που είναι μοναδικό. Ο έρωτας είναι έλξη για ένα συγκεκριμένο πρόσωπο. 
Στις ανατολικές θρησκείες, τα πράγματα δεν είναι τόσο ξεκάθαρα, καθώς η ψυχή δεν είναι τίποτε άλλο από τη στιγμή μιας πραγματικότητας που μεταβάλλεται διαρκώς μέχρι να φτάσει στην τελική απελευθέρωση. 


Από τον Πλάτωνα στη βουκολική ποίηση

Στον Πλάτωνα,  δεν γίνεται λόγος τόσο για τον έρωτα, όσο για μια εξιδανικευμένη μορφή ερωτισμού. Στο "Συμπόσιο" η  Διοτίμα βλέπει τον έρωτα σαν κλίμακα. Στο πρώτο σκαλοπάτι βρίσκεται ο έρωτας ενός ωραίου σώματος, στο δεύτερο ο έρωτας πολλών ωραίων σωμάτων, και στη συνέχεια ο έρωτας της ίδιας της ομορφιάς ή της ενάρετης ψυχής. Ο Πλάτωνας αναφέρεται περισσότερο στο κάλλος, στην αλήθεια, στην αρετή, στην αγνότερη ή ανώτερη μορφή ερωτισμού.

Ο έρωτας, όπως τον εννοούμε σήμερα, ούτε τραγικός ούτε εξιδανικευμένος, πρωτοεμφανίζεται στη βουκολική ποίηση. Η αλεξανδρινή εποχή φέρνει περισσότερο στη δική μας, καθώς αρχίζει να εκπλείπει ο μισογυνισμός της αθηναϊκής κοινωνίας. Στα ελληνιστικά κέντρα, άντρες και γυναίκες της μεσαίας τάξης ζουν, κουτσομπολεύουν, ερωτεύονται. Οι έρωτές τους είναι μια άσκηση ελευθερίας, μια πρόκληση απέναντι στην κοινωνία, που τη συναντάμε ίδια κι απαράλλαχτη στους ιπποτικούς έρωτες, στον "Τριστάνο και την Ιζόλδη", στο μυθιστόρημα των ημερών μας. Η επιλογή είναι ελεύθερη, ακόμη κι αν μας κάνει δυστυχείς.

Gustav Klimt
"Και να σκεφτείς πως άσκοπα ξόδεψα χρόνια από τη ζωή μου, πως θέλησα να πεθάνω, πως είχα τον πιο μεγάλο μου έρωτα, για μια γυναίκα που δεν μου άρεσε, δεν ήταν ο τύπος μου", λέει ο Σουάν στο "Αναζητώντας το χαμένο χρόνο" του Προυστ.

Τα ερωτικά πάθη κυριαρχούν και στο ελληνιστικό μυθιστόρημα, από το "Δάφνις και Χλόη" του Λόγγου μέχρι τα "Αιθιοπικά" του Ηλιοδώρου. Ο Πλάτωνας καταδίκασε τα πάθη, αλλά η αλεξανδρινή κοινωνία τα αποδέχτηκε. Η δημοκρατία έδωσε τη θέση της στη μοναρχία και οι πολιτικές ελευθερίες στις ιδιωτικές.

Από τη λατινική ποίηση στον Μεσαίωνα και την Αναγέννηση

Την εποχή του Αυγούστου η λατινική ποίηση ακμάζει. Ποιητές όπως ο Βιργίλιος, ο Οράτιος, ο Οβίδιος άφησαν αξιομνημόνευτα έργα. "Έκλαψα για τη Διδώ, ενώ θα έπρεπε να κλαίω για τις αμαρτίες μου", λέει ο Άγιος Αυγουστίνος. Από την άλλη, στη μεσαιωνική λογοτεχνία πρωταγωνίστησε ο κόσμος των νεκρών. Δαιμόνια, αερικά και πονηρά πνεύματα γλιστρούν στα κρεβάτια και ζευγαρώνουν με μοναχούς και παρθένες, συχνά προκαλώντας το γέλιο.

Στον ύστερο Μεσαίωνα, όμως, εμφανίζεται ο ιπποτικός έρωτας, ένα ανώτερο συναίσθημα που μπορούσε να αναπτυχθεί μόνο στις αυλές των αρχόντων της φεουδαρχικής κοινωνίας. Η θέση της γυναίκας σταδιακά αλλάζει. Μοιάζει να είναι ανώτερη από τον εραστή της, που έχει θέση υποτελούς. Μπορεί οι γάμοι να γίνονται για λόγους πολιτικών συμφερόντων, αλλά στις ανώτερες κοινωνικές τάξεις, στους ευγενείς πρώτα και στους αστούς πολύ αργότερα, εξυμνούνται οι σχέσεις εκτός γάμου, υπό την προϋπόθεση να μην υπαγορεύονται από τη φιληδονία, αλλά να καθαγιάζονται από τον έρωτα. Που ξεκινά και πάλι με την ενατένιση του σώματος της αγαπημένης, και ακολουθεί ένα ολόκληρο τελετουργικό μηνυμάτων, ποιημάτων και κρυφών συναντήσεων...

Ines Vilpi
Ο έρωτας γεννιέται από μια ακούσια έλξη που η ελεύθερη βούλησή μας μετατρέπει σε εκούσια ένωση. Αυτή ακριβώς είναι η απαραίτητη προϋπόθεση, η πράξη που μετατρέπει τη δουλεία σε ελευθερία.


Από τον Σαίξπηρ στους ρομαντικούς και το ρεαλιστικό μυθιστόρημα

Ο έρωτας είναι το ένα από τα δύο κυρίαρχα πάθη στο θέατρο και τη λογοτεχνία της Δύσης. Το άλλο είναι το πάθος για εξουσία. Αρκεί να σκεφτούμε τα έργα του Σαίξπηρ. Όσο προχωράμε προς τον ρεαλισμό, οι συμβάσεις εκλείπουν. Δεν θεωρείται πια απαραίτητο η γυναίκα να ανήκει στην αριστοκρατία, ούτε και οι ερωτευμένοι να είναι ετερόφυλοι. Στον Μπαλζάκ, για παράδειγμα, οι ερωτευμένοι προέρχονται από όλες τις κοινωνικές τάξεις, και εκεί πρωτοεμφανίζεται και ο ομοφυλόφιλος έρωτας. Στο αστικό μυθιστόρημα, βέβαια, οι ήρωες δεν παρουσιάζονται τόσο ως θύματα του έρωτα, όσο ως θύματα της αστικής κοινωνίας και του απεχθούς ιστού συμβιβασμών που επιβάλλει. Η Έμμα Μποβαρύ αποτελεί το πιο κλασικό παράδειγμα.

Στην κορυφή των ερωτικών μυθιστορημάτων ο Οκτάβιο Παζ τοποθετεί το "Δόκτωρ Ζιβάγκο" του Μπόρις Πάστερνακ. Είναι εμβληματικό το παραλήρημα των δύο εραστών, που χαμένοι σε μια καλύβα στη στέπα χαϊδεύονται, ηδονίζονται και ερωτολογούν, ενώ όλοι οι άλλοι αλληλοσφάζονται για να υπερασπιστούν ιδεολογίες. 

Pablo Picasso
Από το κίνημα του σουρεαλισμού στην ψυχροπολεμική περίοδο

Ο Αντρέ Μπρετόν στο μανιφέστο του θέλησε να γεφυρώσει το κοινωνικό με το ιδιωτικό, την πολιτική επανάσταση του μαρξισμού με την επανάσταση των "αισθήσεων και της καρδιάς". Χαρακτηριστική ήταν η πεποίθησή του για τον έναν και μοναδικό έρωτα, τον έρωτα για τη σύζυγο και όχι την ερωμένη, την ισόβια σύντροφο και όχι την παράνομη σχέση. Ο Οκτάβιο Παζ υποστηρίζει πως ο σουρεαλισμός υπήρξε ένα ρεύμα που κινήθηκε σε πολλά μέτωπα, αλλά στα περισσότερα από αυτά απέτυχε. 

Μετά τον πόλεμο, τα κινήματα των σίξτις υποστήριξαν μια νέα, ελεύθερη ερωτική ηθική και ανέδειξαν ζητήματα ισότητας, κατοχύρωσης δικαιωμάτων, σεβασμού της διαφορετικότητας. Αυτά βέβαια σε ό,τι αφορά τη Δυτική Ευρώπη. Στις σοσιαλιστικές δημοκρατίες η γραφειοκρατία επανεγκαθίδρυσε τις συντηρητικές και συμβατικές ηθικές αρχές της αστικής τάξης του 19ου αιώνα, επιβάλλοντας έναν ηθικό και αισθητικό κομφορμισμό.


Έρωτας και ερωτισμός σήμερα

Montserrat Gudiol
Σήμερα, τι θέση έχει ο έρωτας στη ζωή μας; Οι κανόνες της ελεύθερης αγοράς, η παγκοσμιοποίηση, η τεχνολογία, έχουν επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο ερωτεύεται ο σύγχρονος άνθρωπος; 

Αν ενδώσαμε στη λατρεία των ιδεολογικών συστημάτων, ο αιώνας μας κλείνει με τη λατρεία των αντικειμένων. Τι θέση έχει ο έρωτας σ' έναν κόσμο σαν τον δικό μας; 

Οι σπόροι και τα βλαστάρια της ελευθερίας που υπερασπιστήκαμε ενάντια στους ολοκληρωτισμούς του αιώνα μας σήμερα αφυδατώνονται στις πλαστικές σακούλες του δημοκρατικού καπιταλισμού.

Αυτό είναι πράγματι παράξενο, παραδέχεται ο Οκτάβιο Παζ. Σε μια εποχή που γίνεται τόσος λόγος για τα ανθρώπινα δικαιώματα, ο άνθρωπος αφαίρεσε από το ίδιο του το σώμα τον ιερό του χαρακτήρα. Το έκανε εμπόρευμα και επέτρεψε σε κάθε είδους διαφήμιση να το χρησιμοποιεί ως μέσο προπαγάνδας. Ο καπιταλισμός, λέει ο Παζ, μετέτρεψε τον έρωτα σε υπάλληλο του Μαμμωνά. Η δύναμη του χρήματος και η ηθική του κέρδους μετέβαλαν την ελευθερία του έρωτα σε δουλεία.

Για να ξαναεφεύρουμε τον έρωτα, όπως το ζητούσε ο ποιητής, πρέπει να εφεύρουμε, για μια ακόμη φορά, τον άνθρωπο. 

***

[1]  Οκτάβιο Παζ, Διπλή φλόγα. Έρωτας και ερωτισμός (μτφρ: Σάρα Μπενβενίστε - Μαρία Παπαδήμα), Εξάντας, Αθήνα 1994. 






1 σχόλιο:

  1. Περί Λογοτεχνίας Και Άλλων Δαιμονίων: Διπλή Φλόγα: Έρωτας Και Ερωτισμός >>>>> Download Now

    >>>>> Download Full

    Περί Λογοτεχνίας Και Άλλων Δαιμονίων: Διπλή Φλόγα: Έρωτας Και Ερωτισμός >>>>> Download LINK

    >>>>> Download Now

    Περί Λογοτεχνίας Και Άλλων Δαιμονίων: Διπλή Φλόγα: Έρωτας Και Ερωτισμός >>>>> Download Full

    >>>>> Download LINK

    ΑπάντησηΔιαγραφή