"Καλή κι ανάποδη"

Άρτα σούρτα μούρτα σκέλη

σου 'χω τη μακριά πλεγμένη

και με τη τσιαριαμπούρτα μου

βαρώ το μαλλιαρό σου.

Αίνιγμα για τον αργαλειό. Απαντά σε όλη την Ελλάδα. Αυτή η παραλλαγή από το Άστρος Κυνουρίας

Ιδού το ηθικό δίδαγμα

της ωδής μου: 

η ομορφιά είναι δυο φορές ομορφιά

κι ό,τι είναι καλό είναι δυο φορές καλό

όταν πρόκειται για ένα ζευγάρι κάλτσες πλεγμένες με μαλλί

μες στον χειμώνα.

Από το ποίημα "Ωδή στις κάλτσες μου" του Πάμπλο Νερούντα

Στο σπίτι έπλεκε η γιαγιά. Έπλεκε και η μαμά. Έπλεκε και η θεία. Η καθεμιά με το δικό της τρόπο. Η γιαγιά, όπως και η κόρη της, πέρναγε το νήμα από το λαιμό της. Έκανε γρήγορες κινήσεις με τα γεμάτα φλέβες και κηλίδες χέρια της κι έφερνε το νήμα με το δείκτη του δεξιού της χεριού πάνω από κάθε θηλιά. Η θεία έπλεκε "στο χέρι". Όχι στο λαιμό. Ήταν, έλεγε, ευκολότερο. Όταν τελείωναν οι θηλιές σε μια σειρά, τις πήγαινε όλες πιο μέσα κι έπαιρνε τη βελόνα που είχε αδειάσει στο δεξί της χέρι και τη γεμάτη στο αριστερό. Η αλλαγή της σειράς γινόταν με μια γρήγορη κίνηση που θύμιζε το σπρώξιμο του κυλίνδρου της γραφομηχανής όταν τελείωνε η αράδα. Παντού υπήρχαν περιοδικά για πλέξιμο. Κάτι παλιά τεύχη του "Burda" από δω κι από κει. Στις φωτογραφίες κοπέλες με τεράστιους ώμους. Βάτες κάτω από τα μάλλινα τους τόνιζαν. Πολλές βάτες και στο σπίτι, χωμένες σε κουτιά με κλωστές και κουμπιά. Χαρτί μιλιμετρέ και σχέδια πάνω στα τετραγωνάκια: η Στρουμφίτα, η Μπέτυ Μπου. Πλεξούδες και στρογγυλά πον-πον εξείχαν από παιδικά πουλοβεράκια.  

Το πλέξιμο ως ανάμνηση. Πλέξιμο στον εθνικό κήπο, πλέξιμο στην aula της Φιλοσοφικής σε κάτι συνελεύσεις, πλέξιμο στο λεωφορείο, πλέξιμο στο βιβλιοπωλείο τα νεκρά απογεύματα, πλέξιμο για να τυλιχτεί σ' ένα ζεστό κασκόλ κάποιο αγαπημένο πρόσωπο. 

Το βιβλίο της Κατερίνας Σχινά "Καλή και ανάποδη. Ο πολιτισμός του πλεκτού" μπορεί και να μην το διάβαζα. Δεν ήταν στη λίστα, που λένε. Η λογοτεχνία βγαίνει πάντοτε κερδισμένη και, τώρα που τα οικονομικά είναι πενιχρά, οι λίστες μικραίνουν και τα κριτήρια γίνονται παραπάνω από αυστηρά.  Ένα δοκίμιο για το πλέξιμο, όμως, κάνει την προτίμηση πολύ προσωπική. Το πόνημα της Σχινά κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κίχλη. Το πρώτο ξεφύλλισμα ξενίζει. Η έκδοση είναι προσεγμένη, το χαρτί μυρίζει υπέροχα. Ωστόσο, η γραμματοσειρά αυστηρή, διαφορετική, και το μονοτονικό σύστημα προτιμήθηκε.Σε κάθε κεφάλαιο του βιβλίου παρουσιάζεται μια διαφορετική πλευρά της πλεκτικής τέχνης και του πολιτισμού του πλεκτού γενικότερα. Η συγγραφέας ξεκινά αποδομώντας την άποψη που θεωρεί το πλέξιμο μια συντηρητική απασχόληση που δεν μπορoύσε να συνδεθεί με κινήματα όπως το φεμινιστικό και χώρους όπως αυτός της διανόησης. Ο Ηλίας Κανέλλης στην παρουσίαση του βιβλίου στο βιβλιοπωλείο "Επί λέξει" εύστοχα σύγκρινε το πλέξιμο με άλλες ενασχολήσεις που επίσης τοποθετήθηκαν στο περιθώριο την εποχή της Μεταπολίτευσης. Τέτοιες ήταν το τάβλι και το ποδόσφαιρο για τους άντρες, το εργόχειρο για τις γυναίκες. Είχε συνδεθεί με τα γηρατειά, με πρότυπα που οι κοπέλες της εποχής όφειλαν να απαρνηθούν και να ξεπεράσουν. 

Ωστόσο, το πλέξιμο συνδέεται κατά κύριο λόγο με τη μόδα. Και επειδή η μόδα "εμφανίζεται ως ανατροπή της τάξης που επιβλήθηκε από την αμέσως προηγούμενη μόδα και εκφράζεται ως Δικαίωμα", σύμφωνα με τον Ρολάν Μπάρτ, και το ντύσιμο δεν επιτρέπει στον άνθρωπο παρά να "αναλάβει την ελευθερία του", κατά τον Σαρτρ, το να υφάνει κανείς το δικό του ενδυματολογικό κώδικα δεν αποτελεί, τελικά, παρά πράξη ελευθερίας και αντίδρασης.

Η ανάγνωση του δοκιμίου δίνει την αίσθηση της περιδιάβασης σε μια έκθεση εικαστικών καλλιτεχνών που εμπνεύστηκαν από την τέχνη του πλεξίματος. Κάθε έκθεμα συνοδεύεται από μια λεζάντα που το πλαισιώνει θεωρητικά και το τοποθετεί σε μια εποχή,  ένα κίνημα, το οποίο υπηρετεί κάθε φορά διαφορετικά πολιτικά ή κοινωνικά προτάγματα. Το πλέξιμο και η μόδα, το πλέξιμο και η σχέση του με τους παραδοσιακούς κοινωνικούς ρόλους των φύλων, το πλέξιμο στη λογοτεχνία, τη μυθολογία, την ιστορία, οι αρχετυπικές μορφές της γυναικών που πλέκουν, το πλεκτό και ο φεμινισμός, το πλεκτό και η σχέση του με τον ακτιβισμό, το πλεκτό-διαμαρτυρία ενάντια στον πόλεμο και τις απάνθρωπες συνθήκες της παιδικής εργασίας, το πλεκτό ως απεικόνιση αλγορίθμων, γεωμετρικών σχημάτων και μαθηματικών θεωριών, το πλεκτό ως αφήγηση.   Το πλέξιμο χαρίζει στον άνθρωπο τη ζωή. Οι μοίρες υφαίνουν ό,τι είναι γραφτό του καθενός. Η Αριάδνη με το μίτο της βοηθά το Θησέα να βγει από το λαβύρινθο του Μινώταυρου, και έτσι η Κρήτη έχει ακόμη όμορφους νέους και νέες. Άλλοτε, το πλέξιμο οδηγεί τον άνθρωπο στο θάνατο. Η μαντάμ Ντεφάρζ πλέκει τα ονόματα εκείνων που πρόκειται να οδηγηθούν στη λαιμητόμο, όπως όλες οι tricoteuses, οι πλέκτριες "ερινύες της γκιλοτίνας", τον καιρό της Γαλλικής Επανάστασης. 

Ανάμεσα στα δοκίμια στριμώχνονται ευχάριστα έξι αυτοβιογραφικές ιστορίες της Κατερίνας Σχινά. Κι έτσι, ανάμεσα σε καλλιτέχνιδες, ακτιβίστριες και θεωρητικούς παρεμβάλλονται το πλέξιμο της Αναρχίας στο νεκροταφείο, το βελονάκι της κυρίας Λουκίας στην Αμοργό, ένας νέος που δε θα καταφέρει να στριμώξει το πλεκτό στη βαλίτσα του πριν φύγει για το Παρίσι, η μικρή Ειρήνη, μια νέα Ισιδώρα Ντάνκαν που παραλίγο να πνιγεί στη μοτοσικλέτα με το πλεκτό της, και ανάμεσά τους η ίδια η αφηγήτρια. "Εκεί η ποιότητα και το βάθος της ευαισθησίας της Κατερίνας Σχινά αναδεικνύονται με περισσότερη αυθεντικότητα και είναι πολύ όμορφες οι έξι αυτοβιογραφικές ιστορίες που συνοδεύουν τα κεφάλαια του βιβλίου της" σημειώνει εύστοχα ο Δημοσθένης Κούρτοβικ.

Είναι και το βιβλίο ένα από τα πλεκτά της Κατερίνας Σχινά. Και δεν της έχει ξεφύγει ούτε πόντος. 

Κατερίνα Σχινά, Καλή και ανάποδη. Ο πολιτισμός του πλεκτού, Εκδόσεις Κίχλη, Αθήνα 2014