Για τα εξώφυλλα των βιβλίων

Τα εξώφυλλα των βιβλίων, όπως και τα εξώφυλλα των δίσκων, αποτελούν από μόνα τους μια ενδιαφέρουσα κατηγορία στην ιστορία των εικαστικών τεχνών. Κάποιοι εκδοτικοί οίκοι τα φροντίζουν ιδιαίτερα, δίνοντας μεγάλη βαρύτητα στην επιμελημένη εμφάνιση του βιβλίου. Άλλοι ενδιαφέρονται για κείνα λιγότερο, ελάχιστα, ή καθόλου, θεωρώντας την αισθητική δευτερεύουσα. Και είναι δευτερεύουσα, αν συγκριθεί με το περιεχόμενο του βιβλίου. 

Ωστόσο, ο σχεδιασμός των εξωφύλλων έχει αναδείξει αρκετούς καλλιτέχνες -γραφίστες, σκιτσογράφους, ζωγράφους. Ο Ε.Χ. Γονατάς ενδιαφερόταν πολύ για την όψη των βιβλίων του. Τα βιβλία για κείνον δεν ήταν μόνο βιβλία. Ήταν 

σαν μικρά αντικείμενα, στα οποία συγκεντρώνονται σε μικρογραφία ή υπαινικτικά διάφορες τέχνες, της γλώσσας και του ματιού: η ποίηση, η πεζογραφία, η ζωγραφική, η φωτογραφία και φυσικά η ίδια η τέχνη της τυπογραφίας [...] κι επειδή είναι φιλοτεχνημένα με ασύγκριτη λεπταισθησία, μοιάζουν πολύ με κοσμήματα[1].

Σε εποχές που το βιβλίο προοριζόταν για λίγους, τυπωνόταν σε ελάχιστα αντίτυπα και αποτελούσε είδος πολυτελείας, η περίτεχνη μορφή του ήταν βασικό χαρακτηριστικό του.  

Ο Γιάροσλαβ Χάσεκ στο διήγημά του "Ανάμεσα στους βιβλιόφιλους" αφηγείται πως είπε κάποτε στ' αστεία σ' έναν φίλο του ότι έχει ένα πρωτότυπο αντίτυπο της περσικής έκδοσης των ποιημάτων του Χαφίζ, δεμένο με ανθρώπινο δέρμα! Ο φίλος του τον πίστεψε, διέδωσε το νέο σ' όλο τον κόσμο και η φήμη  στοίχισε στον Χάσεκ μια πρόσκληση σε φιλολογική βραδιά, όπου πέρασε των παθών του τoν τάραχο ανάμεσα σε αντιπαθείς και βαρετούς βιβλιόφιλους[2].

Δεν υπάρχει κάτι φοβερότερο σ' αυτόν τον κόσμο απ' το να πέσεις στα χέρια μιας θιασώτριας της λογοτεχνίας, η οποία καλεί στο πολυτελέστατο σαλόνι της τους βιβλιόφιλους...

Tα εξώφυλλα, είτε πλαισιώνουν έργα "σοβαρής" λογοτεχνίας είτε ελαφρά αισθηματικά αναγνώσματα, έχουν αξία γιατί μαρτυρούν την αισθητική μιας εποχής. Tο παράξενο είναι πως τα δερματόδετα χρυσοκέντητα εξώφυλλα περασμένων αιώνων και εποχών, που ψηλαφούμε με δέος στις βιβλιοθήκες, δε μας συγκινούν απαραίτητα περισσότερο από τα ηδονισμένα βλέμματα των ζευγαριών που αγκαλιάζονται στο ηλιοβασίλεμα, κοσμώντας ένα βίπερ της δεκαετίας του '80. 

* * * 

Η εικόνα αποτελεί οπισθόφυλλο ανθολογίας ποιημάτων του Άλφρεντ Τέννυσον. Έκδοση του 1899, φιλοτεχνημένη από την Ντόροθι Κάρλτον Σμιθ.  

[1] Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου, "Ε.Χ. Γονατάς: μια εξαιρετική περίπτωση στα γράμματά μας", Διαβάζω, 444, Αφιέρωμα στον Ε.Χ. Γονατά, 2010.
[2] Γιάροσλαβ Χάσεκ, Όμορφος κόσμος ηθικός - Διηγήματα, Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα χ.χ