Ταξίδια με τον Πεσσόα

Είναι άνθρωποι που αποστρέφονται τα ταξίδια. Στο "Βιβλίο της ανησυχίας" ο Πεσσόα, κλασικός αταξίδευτος λογοτέχνης, υποστηρίζει πως υπάρχουν στον καθέναν μας η καλλιέργεια της γνώσης, η καλλιέργεια της κατανόησης και η καλλιέργεια της ευαισθησίας. Για να αποκτηθεί η τελευταία, που είναι και η πολυτιμότερη, ο άνθρωπος οφείλει να ελαχιστοποιήσει την επαφή του με την πραγματικότητα και να αφοσιωθεί στη μελέτη της, στην ανάλυσή της. Μόνο έτσι πλαταίνει και βαθαίνει η ευαισθησία του. Ετσι κι αλλιώς, μέσα μας υπάρχουν όλα.

Τι είναι το ταξίδι και σε τι χρησιμεύει; Όλα τα ηλιοβασιλέματα είναι ηλιοβασιλέματα, δεν υπάρχει λόγος να πάει να το διαπιστώσει κανείς στην Κωνσταντινούπολη. Η αίσθηση της ελευθερίας που γεννούν τα ταξίδια; Μπορώ να τη γευτώ πηγαίνοντας από τη Λισαβώνα στη Μπενφίκα, και μάλιστα πολύ πιο έντονα από αυτόν που έχει πάει από τη Λισαβώνα στην Κίνα, γιατί αν η ελευθερία δεν υπάρχει μέσα μου, δεν υπάρχει, για μένα, σε κανένα μέρος του κόσμου. [...]

Όποιος διέσχισε όλες τις θάλασσες, δεν διέσχισε τελικά παρά την μονοτονία του εαυτού του. Έχω κιόλας διασχίσει περισσότερες θάλασσες απ' όλους. Έχω κιόλας δει περισσότερα βουνά απ' όσα υπάρχουν στη γη. Έχω κιόλας περάσει από πολιτείες περισσότερο υπαρκτές και τα μεγάλα ποτάμια του πουθενά κυλούσαν, απόλυτα, κάτω από το ρεμβαστικό μου βλέμμα. Αν ταξίδευα δε θα αντίκριζα παρά τη θαμπή απομίμηση αυτών που είδα χωρίς να ταξιδέψω. [...]

Τα αληθινά τοπία είναι αυτά που μόνοι μας φτιάχνουμε. [...]

Τοπία, σπίτια, όλα τα είδα, γιατί όλα ήμουν, εν Θεώ ποιημένα από την ουσία της ίδιας μου της φαντασίας.

Ταξιδεύουμε καθημερινά. Σε όνειρα, σε ανθρώπους, σε τοπία και σώματα. Τα εξερευνούμε ως αυτό που επιθυμούμε να ήμασταν. Εκείνοι που τα αφεντεύουν ή οι υπηρέτες τους. Υποτελείς τους ή βασιλιάδες. 

Βλέπω καθημερινά φωτογραφίες από τα μέρη που θα ήθελα να επισκεφτώ και διαπιστώνω ότι τα γκρουπ των τουριστών που τα επισκέφτηκαν δεν τα είδαν όσο εγώ. Φεύγεις για να φύγεις. Φεύγεις και για να ξεφύγεις από τη μονοτονία σου, αλλά εκείνη σε ακολουθεί σαν ανίατη νόσος. Δε θεραπεύεται παρά μέσα στους τοίχους του αποπνικτικού σπιτιού σου. Αν δεν θεραπευτεί εκεί μέσα, δε θα θεραπευτεί πουθενά. 

Είπες· «Θα πάγω σ' άλλη γη, θα πάγω σ' άλλη θάλασσα.
Μια πόλις άλλη θα βρεθεί καλλίτερη από αυτή.
Κάθε προσπάθεια μου μια καταδίκη είναι γραφτή·
κ' είν' η καρδιά μου - σαν νεκρός - θαμένη.
Ο νους μου ως πότε μες στον μαρασμόν αυτόν θα μένει.
Όπου το μάτι μου γυρίσω, όπου κι αν δω
ερείπια μαύρα της ζωής μου βλέπω εδώ,
που τόσα χρόνια πέρασα και ρήμαξα και χάλασα.»

 

Καινούριους τόπους δεν θα βρεις, δεν θάβρεις άλλες θάλασσες.
Η πόλις θα σε ακολουθεί. Στους δρόμους θα γυρνάς
τους ίδιους. Και στες γειτονιές τες ίδιες θα γερνάς·
και μες στα ίδια σπίτια αυτά θ' ασπρίζεις.
Πάντα στην πόλι αυτή θα φθάνεις. Για τα αλλού - μη ελπίζεις-
δεν έχει πλοίο για σε, δεν έχει οδό.
Έτσι που τη ζωή σου ρήμαξες εδώ
στην κώχη τούτη την μικρή, σ' όλην την γη την χάλασες.

Κ.Π.Καβάφης, Η πόλις

Από τις ορδές των τουριστών που γυρίζουν σε διάσημους προορισμούς της Ευρώπης, εκτιμώ περισσότερο τον τουρισμό της ενορίας, του ΚΑΠΗ ή του δήμου. Γερασμένοι άνθρωποι που έμειναν μόνοι επιθυμούν διακαώς να συνυπάρξουν. Σε λουτροπόλεις, σε σαλόνια πλοίων, σε φτηνά κρουαζιερόπλοια που γυρίζουν τον Σαρωνικό. Μοιράζονται το φόβο του γήρατος και της ασθένειας, τρώνε στο εστιατόριο του πλοίου, κάνουν γνωριμίες στο σελφ-σέρβις, χωρίς να αναζητούν νέες γεύσεις. Είναι ευχαριστημένοι με τον καφέ του καραβόνερου. Γιατί τον πίνουν με παρέα. Μια παρέα που δεν έχει παρελθόν και πιθανότατα δε θα έχει και μέλλον. 

Ταξιδεύουν  μαζί, συνοδοιπόροι για όσο διαρκεί μια ημερήσια εκδρομή, το προσκύνημα μιας εικόνας, ένα γεύμα. Ο περιορισμός του χρόνου και η απουσία κοινών εμπειριών τούς απελευθερώνει. Χορεύουν, χτυπούν παλαμάκια ρυθμικά στο χορό των άλλων, αγκαλιάζονται, ανταλλάζουν συνταγές και κάτι από το παρελθόν τους. 

Να ταξιδέψω; Για να ταξιδέψω φτάνει να υπάρχω: πηγαίνω από μέρα σε μέρα, σαν από σταθμό σε σταθμό στο σιδηρόδρομο του κορμιού μου, ή του πεπρωμένου μου, σκυμμένος πάνω από τα πρόσωπα και τις χειρονομίες, πάντα ίδια και πάντα διαφορετικά, όπως, τελικά, είναι και τα τοπία. [...] 

Γιατί να ταξιδέψω; Πού αλλού θα βρισκόμουνα παρά μέσα σε μένα τον ίδιο; 

Φερνάντο Πεσσόα, Το βιβλίο της ανησυχίας (μτφρ. Άννυ Σπυράκου), Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1997.