Καλώς ήλθατε στην Expo 58!

Βλέπεις, οι Βρετανοί δεν πιστεύουν στην πρόοδο. [...] Στα λόγια είναι μια χαρά, βέβαια, αλλά όταν έρχεται η ώρα της πράξης, δεν έχουν καμιά εμπιστοσύνη στη λέξη "πρόοδος" - ούτε και στην ιδέα. Γιατί απειλεί το σύστημα που τους εξυπηρετεί τόσο καλά εδώ και μερικούς αιώνες.

"Ο κόσμος δε θα γίνει από μόνος του καλύτερος" έλεγε ο Βρετανός ιστορικός Έρικ Χόμπσμπαουμ. Φαίνεται ότι τα ευρωπαϊκά έθνη και οι κυβερνήσεις τους το ήξεραν αυτό όταν τελείωσε ο αλληλοσφαγιασμός του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Και για του λόγου το αληθές, οργάνωσαν το 1958 στις Βρυξέλλες, εκεί που και σήμερα χτυπά άρρυθμα η καρδιά της Ευρώπης, την πρώτη Παγκόσμια ΄Εκθεση: Expo 58. Αν επισκεφτεί κανείς το Βέλγιο, μπορεί και σήμερα να δει το Ατόμιουμ, ένα "σιδηρούν κατασκεύασμα" που θύμιζε την κυψελίδα ενός κρυστάλλου σιδήρου, μεγεθυμένου κατά 165 δισεκατομμύρια φορές, και είχε τοποθετηθεί στην καρδιά της έκθεσης.

Παρά το σιδηρούν κατασκεύασμα, όμως, που συμβόλιζε τη γέννηση μιας νέας εποχής, υπήρχε και το σιδηρούν παραπέτασμα: μια νοητή διαχωριστική γραμμή μεταξύ των κρατών του υπαρκτού σοσιαλισμού από τη μια και του Νατοϊκου συνασπισμού από την άλλη.

Μέσα σ' αυτό το ψυχροπολεμικό κλίμα, σκοπός της έκθεσης ήταν:
να παρουσιαστεί ένα πανόραμα που θα περιλαμβάνει τα επιτεύγματα του παρόντος, πνευματικά και υλικά, καθώς και τις μελλοντικές βλέψεις ενός ταχύτατα μεταβαλλόμενου κόσμου. Ο τελικός στόχος είναι να συνεισφέρει στην ανάπτυξη μιας γνήσιας ενότητας μεταξύ των ανθρώπων, βασισμένης στον σεβασμό προς την προσωπικότητα.

Σ' ένα ελπιδοφόρο περιβάλλον για το μέλλον της Ευρώπης  λαμβάνει χώρα το τελευταίο μυθιστόρημα του Τζόναθαν Κόου, το "Εxpo 58". Στην έκθεση παίρνει μέρος και η Βρετανία. Μια Βρετανία που δε διαφέρει σε τίποτα από τη σημερινή: 

βαθιά εμποτισμένη στην παράδοση [...] βαλτωμένη στο παρελθόν: φοβική απέναντι στο καινούργιο, κατακερματισμένη από παμπάλαιους ταξικούς διαχωρισμούς, αιχμάλωτη ενός μυστικοπαθούς και απαραβίαστου κατεστημένου.

Η Κεντρική Διεύθυνση Πληροφοριών της χώρας στέλνει εκπρόσωπό της έναν "ήσυχο άνθρωπο", τον Τόμας Φόλεϊ, ο οποίος αναλαμβάνει τη λειτουργία της Μπριτάνια, της παμπ που θα πρέσβευε τη βρετανική φιλοξενία στην έκθεση. Στον Τόμας αναθέτουν "τον ρόλο του δολώματος σε μια ρομαντική ποντικοπαγίδα". Η αθωότητά του συνάδει απόλυτα με την αθωότητα -άλλοτε φαινομενική και άλλοτε πραγματική- της εποχής. Οι άνθρωποι δε γνωρίζουν ακόμη τις βλαβερές συνέπειες του καπνού, ούτε τους κινδύνους που ελλοχεύουν στην πρόοδο της πυρηνικής τεχνολογίας. Δε γνωρίζουν πως ό,τι πουν μπορεί να χρησιμοποιηθεί εναντίον τους, πως τα πάντα παρακολουθούνται, κάποτε υποκινούνται και κατευθύνονται από μυστικές υπηρεσίες που λειτουργούν ερήμην τους. 

Η ευρωπαϊκή κατασκοπεία μπορεί να λειτουργεί πιο διακριτικά και πιο φινετσάτα από τη σοβιετική, ωστόσο δεν παύει να υπάρχει. H Δύση, τελικά, δε διαφέρει και πολύ από την Ανατολή. Απλά, λειτουργεί με περισσότερο στιλ.
Ο εργόδότης σας, βλέπετε, είναι, αν δεν κάνω λάθος, η Κεντρική Διέυθυνση Πληροφοριών, στο Λονδίνο, κι εμείς στη Ρωσία τον οργανισμό αυτό τον θαυμάζουμε πάρα πολύ. Το είδος της προπαγάνδας με την οποία ασχολείστε είναι κάτι που, για την ώρα, στην πατρίδα μου, μόνο ως φιλοδοξία μπορούμε να το δούμε. Είναι τόσο... κομψή, τόσο διακριτική. Έχουμε πάρα πολλά να μάθουμε από τις δραστηριότητές σας. 

Το μυθιστόρημα, όπως και ο πρωταγωνιστής, κινούνται σε δύο διαφορετικούς κόσμους: τον "πραγματικό" κόσμο της Expo και το μικρόκοσμο του Τόμας -το σπίτι του στο Τούτινγκ, η γυναίκα του και το μωρό τους, η προετοιμασία του δείπνου, οι επισκέψεις της μητέρας του, ο νοικοκυρεμένος λαχανόκηπος, η λιμνούλα με τα ψαράκια που θέλουν να φτιάξουν στον κήπο. Αυτός ο κόσμος μοιάζει ζωγραφιστός, σε σχέση με το τεράστιο φουτουριστικό σκηνικό της Παγκόσμιας Έκθεσης. Εκεί παίζεται το παιχνίδι, εκεί οι άνθρωποι δεν είναι αόρατοι, έχουν ρόλο. 

Αυτός ο φαινομενικά πραγματικός κόσμος, όμως, είναι κάλπικος. Η παμπ είναι ψεύτικη, οι άνθρωποι είναι ψεύτικοι, όλοι υποδύονται ένα ρόλο, τα πάντα αποτελούν μέρος ενός ευρύτερου σκηνικού, και ο Τόμας, όπως όλοι οι ήρωες του Κόου, είναι μπερδεμένος και δεν μπορεί να ξεχωρίσει την αλήθεια από την αυταπάτη. 

Το μυθιστόρημα χαρακτηρίστηκε ως σάτιρα, παρωδία, κωμικό μυθιστόρημα, μυθιστόρημα ενηλικίωσης ή αναζήτησης ταυτότητας. Πρέπει να ΄ναι κάτι απ' όλα αυτά ή όλα αυτά μαζί. Βρετανικό χιούμορ και ζωντανοί διάλογοι. Και ένας άντρας, απλός άνθρωπος ή "χρήσιμος ηλίθιος", που βρίσκεται αντιμέτωπος με ιστορικές συνθήκες που τον ξεπερνούν. 

Τα αποσπάσματα είναι από το βιβλίο: Τζόναθαν Κόου, Expo 58 (μτφρ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου), ΠΟΛΙΣ, Αθήνα 2013