Δόκτωρ Γκλας

Το πιο γλυκό πράγμα στον κόσμο, και το μόνο που μπορεί για λίγο να γλυκάνει αυτή την άθλια ζωή, είναι ο πόθος. Αλλά η ικανοποίηση του πόθου δεν είναι κάτι αξιόλογο. 

"Για να γίνει κανείς γιατρός, πρέπει να είναι είτε φιλόδοξος είτε φιλάνθρωπος". Ο δόκτωρ Γκλας δεν είναι τίποτε από τα δύο. Παρ' όλα αυτά, δίνει τον όρκο του Ιπποκράτη και υποδύεται στη Στοκχόλμη των αρχών του 20ού αιώνα τον ευυπόληπτο εστέτ γιατρό της αστικής τάξης. Από τη θέση αυτή, βρίσκεται συχνά αντιμέτωπος με ηθικά διλήμματα που, εκτός από τον σύγχρονο άνθρωπο, φαίνεται πως απασχολούσαν και τον Σουηδό αστό του 1905 -τότε που ο Γιάλμαρ Σέντερμεργκ έγραψε το ομώνυμο μυθιστόρημα. Το δικαίωμα στην έκτρωση, η ευθανασία, η αμαρτία, η σεξουαλική αυτοδιάθεση, η αυτοκτονία και η αυτοδικία είναι μερικά μόνο από τα ζητήματα για τα οποία διερωτάται ο γιατρός στο ημερολόγιό του. 

Γιατί πρέπει η αγάπη να είναι σαν το καταραμένο χρυσάφι των ξωτικών, που την επόμενη μέρα μετατρέπεται σε μαραμένα φύλλα, βρομιά ή φτηνή σούπα για καθημερινή κατανάλωση; Από τη λαχτάρα των ανθρώπων για την αγάπη έχει ανθίσει μια ολόκληρη πλευρά του πολιτισμού -ό,τι, δηλαδή, δεν αποβλέπει στην ανακούφιση από την πείνα ή στην απόκρουση των αντιπάλων. 

Μεταξύ άλλων ασθενών, ο δόκτωρ Γκλας κουράρει και τον Γκρεγκόριους, έναν λάγνο πάστορα με "χοντρό και βρόμικο πρόσωπο, κιτρινωπές φαβορίτες, αινιγματικό και πρόστυχο βλέμμα". Μια τρομακτική φυσιογνωμία που "ξεφυτρώνει στον άμβωνα σαν αποκρουστικός μύκητας". Ο πάστορας είναι παντρεμένος με την, κατά πολύ νεότερή του, Χέλγκα, προσωποποίηση της ομορφιάς και της αγνότητας. Η νεαρή γυναίκα δεν αντέχει να ικανοποιεί τα αχόρταγα σεξουαλικά ένστικτα του παπά και, όταν της γίνεται πλέον ολότελα αποκρουστικό να χορταίνει τις ορέξεις του συζύγου της, ζητά τη βοήθεια του γιατρού. Η Χέλγκα αποτελεί την ενσάρκωση των νεανικών φαντασιώσεων του Γκλας. Παρθένος στα τριάντα τρία του χρόνια, προτίμησε να μην προδώσει τα εφηβικά του όνειρα. Αφού οι επιθυμίες του για μια αγάπη αμόλυντη και εξιδανικευμένη δεν εκπληρώθηκαν, αποφάσισε ποτέ να μη "λερώσει το λευκό μαθητικό του πηλήκιο". 

Το νου σου, παπά! Έχω υποσχεθεί σε αυτή τη γυναίκα εκεί πέρα, αυτό το θηλυκό λουλούδι με τα φωτεινά μεταξένια μαλλιά, ότι θα την προστατέψω από σένα. Πρόσεχε, η ζωή σου είναι στα χέρια μου και αν θέλω μπορώ να σε κάνω μακαρίτη νωρίτερα από ό,τι θα ήθελες. Το νου σου, παπά, δεν ξέρεις ποιος είμαι, η συνείδησή μου είναι πολύ διαφορετική από τη δική σου. Εγώ ο ίδιος είμαι ο κριτής του εαυτού μου, ανήκω σε ένα ανθρώπινο είδος που ούτε καν υποψιάζεσαι ότι υπάρχει. 

Το μυθιστόρημα θεωρήθηκε αιρετικό και προκάλεσε έντονες αντιδράσεις στην εποχή του. Τον σύγχρονο αναγνώστη εντυπωσιάζουν τόσο τα ερωτήματα που εγείρονται ήδη εν έτει 1905 όσο και η χαμηλόφωνη, ενδοσκοπική αφήγηση, με το εξομολογητικό ύφος της ημερολογιακής γραφής και την κομψότητα που χαρακτηρίζει τον κεντρικό ήρωα. 

Πάντα ήμουν λίγο μοναχικός. Τη μοναξιά μου την κουβαλάω μαζί μου μέσα στο ανθρώπινο πλήθος όπως το σαλιγκάρι κουβαλάει το σπίτι του. Για κάποιους ανθρώπους η μοναξιά δεν είναι μια κατάσταση στην οποία έχουν περιέλθει. Είναι μια ιδιότητα. Και αυτό κάνει τη μοναξιά μου ακόμα πιο μεγάλη. Ό,τι και να γίνει, άσχετα με το αν τα πράγματα θα πάνε καλά ή άσχημα -η παντοτινή μου τιμωρία θα είναι το μοναχικό κελί μου. 

Ο νεαρός γιατρός είναι ένας ρομαντικός ιδεαλιστής που ζει μέσα στη μοναξιά και τη θλίψη. Ερωτεύεται γυναίκες που είναι ερωτευμένες με κάποιον άλλον, γιατί ο έρωτας τις κάνει να λάμπουν. Ο έρωτας, όμως, δεν τις καθιστά απλώς εκτυφλωτικές· τις τυφλώνει, με αποτέλεσμα ποτέ να μην έχουν μάτια για κείνον. Ο Γκλας είναι μια σκιά, ένα πρόσωπο σχεδόν ανύπαρκτο. Λατρεύει τη Χέλγκα, γιατί την εξιδανικεύει. Το ιδανικό, όμως, πρέπει πάντοτε να παραμένει απρόσιτο. Αν η Χέλγκα γίνει προσιτή, αυτομάτως θα συντελεστεί η απομάγευσή της. 

Ποτέ δεν θα γίνει δική μου. Ποτέ. Ποτέ δεν στάθηκα εγώ αιτία να κοκκινίσουν τα μάγουλά της, ούτε ευθύνομαι εγώ για τη νεκρική χλομάδα της. Και ποτέ της δεν θα διασχίσει το δρόμο μέσα στη νύχτα με την καρδιά της γεμάτη πόνο, κρατώντας ένα γράμμα για μένα. 

Το μόνο που ενδιαφέρει τον δόκτορα Γκλας είναι να πάψει να αποτελεί παρατηρητή της ζωής και να περάσει από το απόλυτο αίσθημα του κενού στην πράξη. Θα γίνει ο ήρωας που σκοτώνει το τέρας, χωρίς, όμως, να κερδίσει την αιχμάλωτή του. 

Κι εγώ τι ρόλο παίζω; Το δρόμο που διάλεξε εκείνη για τον εαυτό της, θα τον έπαιρνε και χωρίς τη βοήθειά μου. Εγώ απλώς καθάρισα λίγη από την αποκρουστική βρομιά για να μη λερωθούν τα μικρά της πόδια. Ο δρόμος της όμως, ακόμα κι έτσι, είναι δύσκολος. Πρέπει να είναι. Ο κόσμος είναι σκληρός για αυτούς που αγαπούν. Και στο τέλος καταλήγει πάντα στο σκοτάδι, και για τους ερωτευμένους και για όλους μας. 

***

Γιάλμαρ Σέντερμπεργκ, Δόκτωρ Γκλας (μετάφραση Αγγελική Νάτση), Printa, Αθήνα 2017