Φύλλα του Ύπνου

Magicien d' insécurité ou magicien d' optimisme?

Στην ποίηση καταφεύγουμε μισοί, λειψοί, χτυπημένοι. Αποζητούμε τα φάρμακά της "για να μη νιώθονται οι πληγές", ενώ η δράση της μόνο αναισθησιογόνος δεν είναι. Εντείνει τις αισθήσεις, ποτέ δεν τις ναρκώνει. Μα ως φυγόκεντρος δύναμη κάνει τον πόνο και διαχέεται προς τόσες διαφορετικές κατευθύνσεις, που τελικά το σημείο της πληγής μας παύει να πονά. 

Όταν είσαι μεθυσμένος από θλίψη, σου 'χει απομείνει από αυτήν μόνον ο κρύσταλλός της. 

Ο Χόρχε Σεμπρούν στις "Ασκήσεις επιβίωσης" παρουσίασε τα βασανιστήρια σαν μια εμπειρία αδελφοσύνης. Ο Ρενέ Σαρ, στα "Φύλλα του Ύπνου" παρουσιάζει τη θητεία του στην Αντίσταση σαν μια θητεία στο θάνατο, τη μοναξιά και την αλληλεγγύη. Συμβουλεύει την εγρήγορση στη δράση, τη γείωση στην πολιτική αποτίμησή της. Σε 237 "αφορισμούς" ασκείται στην άρση πάσης φύσεως αντιθέτων. Ο λόγος και η δράση, ο παλιός εχθρός και ο έντιμος αντίπαλος, ο άνεμος της ιστορίας και ο άνεμος της αβύσσου, το ένστικτο της αυτοσυντήρησης και το ένστικτο της ιδιοκτησίας, η δίψα και η απελπισία, η μοίρα και η ελπίδα.  Εκ διαμέτρου αντίθετες έννοιες ζευγαρώνουν και υποκλίνονται στην ίδια τη ζωή.

Καθένα από τα γράμματα που συνθέτουν το όνομά σου,  ω Ομορφιά, στον τιμητικό πίνακα των μαρτυρίων, παντρεύεται την επίπεδη απλότητα του ήλιου, γράφεται στη γιγάντια φράση που φράζει τον ουρανό, και συνδέεται με τον άνθρωπο που μανιάζει για ν' απατήσει τη μοίρα του με το αδάμαστο αντίθετό της: την ελπίδα. 

Μια φωνή απο μελάνι, η φωνή του ποιητή, παραινεί σε δεύτερο πρόσωπο. Πρώτα τον αναγνώστη κι ύστερα τον εαυτό της:

Να θεραπεύεις τον άρτο. Να παραθέτεις τον οίνο.    

Άρτος και οίνος, σώμα και πνεύμα: άλλα δύο αντίθετα που συμπληρώνουν το ένα το άλλο. Ποιος μπορεί να ξεχωρίσει το σώμα από το αίμα στη μεταλαβιά της ποίησης; Ποιος μπορεί να διαχωρίσει τη σκέψη από τη δράση στη ζωή του Ρενέ Σαρ; "Αυτή είναι η λειτουργία του λόγου, της γραφής, μέσα στη δυσκολία και στην κρισιμότητα της στιγμής κατά την οποία διακυβεύεται η ζωή στα πρόθυρα του θανάτου. Ο λόγος γίνεται ομφάλιος λώρος αυτής της ζωής που βρίσκεται σε ρίσκο, την επιβεβαιώνει και τη διαφυλάσσει" σημειώνει ο Θανάσης Χατζόπουλος στην εισαγωγή της ελληνικής έκδοσης.

René Char, "A la santé du serpent", illustrated by Wifredo Lam

 

Στα σκοτάδια μας δεν υπάρχει μια θέση για την Ομορφιά. Όλος ο χώρος είναι για την Ομορφιά.

 

Ο Ρενέ Σαρ με τον προσωπικό του αγώνα, ως επαναστάτης και ως ποιητής, αναζήτησε το μερίδιό του στο κοινό πεπρωμένο. Μέσα στις σκοτεινές χαράδρες του τρόμου κοινωνεί την ομορφιά της ζωής, της ύπαρξης και της φύσης. 

Το αντίδοτο του τρόμου είναι αυτή η μικρή κοιλάδα που γεμίζει σιγά σιγά με ομίχλη, είναι το φευγαλέο θρόισμα των φύλλων, σαν ένα σμήνος ναρκωμένων φωτοβολίδων, είναι αυτή η καλά κατανεμημένη βαρύτητα, είναι αυτή η αθόρυβη κυκλοφορία ζώων και εντόμων που ρίχνουν χίλια βέλη στον τρυφερό κορμό της νύχτας, είναι αυτός ο σπόρος του τριφυλλιού πάνω στα λακάκια ενός χαϊδεμένου προσώπου, είναι αυτή η πυρκαγιά της σελήνης που δεν θα γίνει ποτέ πυρκαγιά, είναι ένα μικροσκοπικό αύριο που οι σκοποί του μας είναι άγνωστοι [...]

René Char illustrated by M.H. Vieira da Silva

 

Πέρα από πολιτική ή προφητική, η ποιητική φωνή του Σαρ είναι παρηγορητική και αισιόδοξη. Ακόμα κι αν "περιπλανιόμαστε πλάι σε πηγαδόπετρες από τις οποίες έχουν αφαιρεθεί τα πηγάδια", υπάρχει τρόπος να ξεδιψάσουμε. 

Πρέπει να ξεπεράσουμε την οργή και την αηδία μας,  πρέπει να τις μοιραστούμε, ώστε να ανυψώσουμε και να διερύνουμε τη δράση μας, όπως και την ηθική μας. 

Στους υποθετικούς του λόγους, η φωνή του γίνεται ακόμη πιο παραμυθιακή:

Αν πιστέψουμε στο υπέδαφος του χορταριού, όπου απόψε τραγουδούσε ένα ζευγάρι γρύλων, η πριν από τη γέννηση ζωή θα ήταν πιο γλυκιά. 

Αν δεν υπήρχε μερικές φορές η ερμητικότητα της πλήξης, η καρδιά θα έπαυε να χτυπά.

Αν ο άνθρωπος δεν έκλεινε καμιά φορά εντελώς τα μάτια, θα κατέληγε να μη βλέπει πια αυτό που αξίζει να ιδωθεί. 

Στην ποίηση του Σαρ η απόσταξη, η ωρίμανση και η παλαίωση των λέξεων δεν προσφέρουν απλώς ποιητική μέθη, αλλά, σαν ομφάλιοι λώροι, μας κρατούν δεμένους με κάθε ζωογόνο σώμα. 

 

***

 

René Char, Φύλλα του Ύπνου (Εισαγωγή-μετάφραση: Θανάσης Χατζόπουλος), Πόλις, Αθήνα 2017.