Τι σου είναι ο άνθρωπος!

Κάθε άνθρωπος αποτελεί από μόνος του ολόκληρο το ανθρώπινο γένος, με όλες του τις λεπτομέρειες. Εγώ είμαι ολόκληρο το ανθρώπινο γένος, με όλες του τις λεπτομέρειες. Έχω μελετήσει το ανθρώπινο γένος με προσοχή και ενδιαφέρον, μέσα από το άτομό μου.  Σε μένα βρίσκω,  σε μεγαλύτερη ή μικρότερη αναλογία, κάθε προτέρημα και ελάττωμα που υπάρχει στο σύνολο του γένους των ανθρώπων. 

Μαρκ Τουαίην

 

Διαβάζοντας αμερικανική λογοτεχνία λες συνέχεια από μέσα σου: "Είναι καταπληκτική, καταπληκτική, καταπληκτική!" Ναι, είναι. Μεγάλοι συγγραφείς, μεγάλα μυθιστορήματα, μεγάλα πνεύματα. Μεταξύ αυτών και ο Μαρκ Τουαίην. Αυτός ο ιδιοφυής άνθρωπος που όλοι γνωρίζουμε ως συγγραφέα των περιπετειών του Τομ Σώγιερ και του Χώκλμπερι Φιν. Υπέροχα βιβλία που φιγουράρουν πρώτα πρώτα στις παιδικές και εφηβικές βιβλιοθήκες...

Ο Σάμιουελ Κλέμενς - γνωστός με το ψευδώνυμο Μαρκ Τουαίην - δεν ήταν μόνο αυτό. Ήταν πολλά περισσότερα. Ήταν ο μεγαλύτερος χιουμορίστας συγγραφέας της Αμερικής. Ένας άνθρωπος που έζησε στα μέσα του 19ου αιώνα, που είδε λευκούς να σπάνε τα κεφάλια των νέγρων μπροστά στα μάτια του λίγο πριν την εποχή του αμερικανικού εμφυλίου, που κατήγγειλε - σε  μεγάλη ηλικία - την αποικιοκρατία, που όταν αφηγούνταν ιστορίες όσοι τον άκουγαν ξεκαρδίζονταν στα γέλια κι εκείνος παρέμενε σοβαρός και ατάραχος.

Ο Μαρκ Τουαίην εκφράζει μέσα από τα κείμενά του παράξενες απόψεις για τον άνθρωπο. Ό,τι είναι ο άνθρωπος οφείλεται αποκλειστικά και μόνο στις εξωτερικές επιδράσεις που δέχεται. Μόνο σ' αυτό. Τελεία και παύλα.

Υπάρχουν άνθρωποι από χρυσό, από κασσίτερο, από χαλκό, από μόλυβδο,από ατσάλι κ.ο.κ. - και ο καθένας τους έχει τους περιορισμούς που θέτουν η φύση του, οι κληρονομικές του προδιαθέσεις, η εκπαίδευση και το περιβάλλον του. Μπορείς να φτιάξεις μηχανές με καθένα από αυτά τα μέταλλα, και όλες θα λειτουργήσουν, αλλά δεν πρέπει να απαιτείς από τις αδύναμες να αποδώσουν έργο ισάξιο με τις δυνατές. Σε κάθε περίπτωση, για να εξασφαλίσεις τα καλύτερα αποτελέσματα, πρέπει να ελευθερώσεις το μέταλλο από τα βλαβερά συστατικά του μεταλλεύματος, μέσω μιας συγκεκριμένης διαδικασίας,  της τήξης της διύλισης κ.λπ. [...]
Οτιδήποτε κι αν είναι ένας άνθρωπος, αυτό οφείλεται στην κατασκευή του και στις επιδράσεις που ασκήθηκαν σ' αυτήν από τα κληρονομικά του χαρακτηριστικά, το φυσικό περιβάλλον του, τις συναναστροφές του. Ωθείται, κατευθύνεται και ΕΛΕΓΧΕΤΑΙ από εξωτερικές επιδράσεις -και μόνο. Τίποτα δεν προέρχεται από τον ίδιο, ούτε καν μια σκέψη. [...]
Κι αυτόν το μηχανισμό όχι μόνο δεν τον έφτιαξες εσύ ο ίδιος, αλλά ούτε καν τον εξουσιάζεις.[...]
Το ανθρώπινο μυαλό είναι κατασκευασμένο έτσι ώστε να μην μπορεί να επινοήσει τίποτα απολύτως. Μπορεί μόνο να χρησιμοποιήσει το υλικό που του παρέχει το εξωτερικό περιβάλλον.

 Όλα αυτά μπορεί να τα βρει κανείς στο κείμενο Τι είναι ο άνθρωπος, ένα διάλογο ανάμεσα σε ένα γέρο κι ένα νέο, όπου ο γέρος υποστηρίζει ότι ο άνθρωπος είναι μια μηχανή και τίποτα περισσότερο. Σύμφωνα με το γέρο αυτή η μηχανή λειτουργεί με ένα και μοναδικό κριτήριο: την προσωπική της ικανοποίηση. Ποτέ δεν κάνει κάτι από καθήκον, ποτέ δε θυσιάζεται για κανέναν. Έστω ότι ένας άνθρωπος δίνει χρήματα σε μια ρακένδυτη γριούλα. Για ποιο λόγο κάνει κάτι τέτοιο; 

Αν δεν βοηθούσε την ηλικιωμένη γυναίκα, η δική του συνείδηση θα τον βασάνιζε σε όλο το δρόμο για το σπίτι. Επομένως, σκεφτόταν πάλι τον δικό του πόνο. Κι έπρεπε να εξαγοράσει την απαλλαγή του απ΄ αυτόν.[...]
Από την ώρα που γεννιέται μέχρι και την ώρα που πεθαίνει, ο άνθρωπος δεν κάνει ποτέ το παραμικρό αν αυτό δεν έχει ως ΠΡΩΤΑΡΧΙΚΟ ΚΑΙ ΠΡΩΤΙΣΤΟ σκοπό να εξασφαλίσει πνευματική γαλήνη και ψυσική ανακούφιση στον ΕΑΥΤΟ ΤΟΥ.

Ακόμα κι αν κάποιος θυσιάζεται για την ειρήνη, λέει ο Μαρκ Τουαίην σ' αυτό το κυνικό και ειρωνικό κείμενο, το κάνει γιατί περισσότερο από την ειρήνη αγαπά κάτι άλλο. Την επιδοκιμασία των οικείων του και του κόσμου. Και η μάνα; Αυτή δεν αγαπά τα παιδιά της; Δε θυσιάζεται γι΄αυτά; 

Η μάνα θα μείνει γυμνή για να ντύσει το παιδί της, θα λιμοκτονήσει για να το ταΐσει, θα βασανιστεί για να το γλιτώσει από τον πόνο, θα πεθάνει για να διασφαλίσει τη δική του επιβίωση. Αντλεί αληθινή χαρά απ' το να κάνει αυτές τις θυσίες. Και τις κάνει γι' αυτή την ανταμοιβή - την αυτοεκτίμηση, την ικανοποίηση, τη γαλήνη, την ανακούφιση. Θα τις έκανε και για το δικό σου παιδί ΑΝ ΑΥΤΟ ΤΗΣ ΑΠΕΦΕΡΕ ΤΑ ΙΔΙΑ ΟΦΕΛΗ.

Δεν υπάρχει καθήκον. Εκπληρώνουμε μόνο τα καθήκοντα των οποίων η παραμέληση θα μας δυσαρεστούσε. Δεν υπάρχει αγάπη. Αγαπάμε από συμφέρον. Δεν υπάρχει ενδιαφέρον. Το μόνο που θέλει ο άνθρωπος είναι να κρατά ικανοποιημένο και ήρεμο τον Αφέντη που κρύβει μέσα του. Ούτε ηθική υπάρχει, σύμφωνα με τα λόγια του γέρου πάντα. 

Το γεγονός ότι ο άνθρωπος ξεχωρίζει το καλό απ' το κακό αποδεικνύει την  πνευματική του ανωτερότητα έναντι των άλλων όντων. Το γεγονός όμως ότι μπορεί να κάνει τελικά το κακό αποδεικνύει την ηθική του κατωτερότητα έναντι κάθε όντος που δεν μπορεί.

Τίποτα δεν υπάρχει. Ο άνθρωπος αναζητά την αλήθεια και μόλις τη βρει προσπαθεί εναγωνίως να την κουκουλώσει. Επιθυμία δεν υπάρχει. Επιθυμώ να αγοράσω ένα καινούργιο καπέλο. Το αγοράζω, το φοράω και μόλις δω ότι δεν αρέσει στους άλλους το βγάζω και δεν το επιθυμώ πια. 

Κάπου εκεί ανάμεσα στους αφορισμούς του γέρου παρεμβάλλονται οι άδολες, αθώες και εύλογες απορίες του νέου που προσπαθεί να διαφωνήσει. Τα επιχειρήματά του όμως καταρρέουν σαν πύργος από τραπουλόχαρτα. Και ο γέρος κοντεύει να σε πείσει πως δεν είσαι τίποτε άλλο παρά μια μηχανή που υπολογίζει κέρδη και ζημίες και δεν αφήνει ποτέ τρύπα στα προσωπικά της έσοδα.

ΝΕΟΣ: Ένας σοφότερος από σένα παρατηρητής είπε ότι "ο τίμιος άνθρωπος είναι το ευγενέστερο δημιούργημα του Θεού".
ΓΕΡΟΣ: Αυτό δεν είναι αλήθεια, είναι σκέτη ανακρίβεια. Είναι πομπώδες και ηχεί ωραία, αλλά δεν είναι αλήθεια. Ο Θεός δημιουργεί έναν άνθρωπο εν δυνάμει έντιμο ή ανέντιμο από τη φύση του και σταματά εκεί. Από εκεί και πέρα, οι συναναστροφές του ανθρώπου είναι που αναπτύσσουν αυτές τις δυνατότητες - είτε προς τη μία κατεύθυνση είτε προς την άλλη. Το αποτέλεσμα είναι, αντίστοιχα, ένας έντιμος ή ένας ανέντιμος άνθρωπος.
ΝΕΟΣ: Και ο έντιμος δε δικαιούται -
ΓΕΡΟΣ: Τον έπαινο; Όχι. Πόσες φορές πρέπει να στο πω αυτό; Αφού η τιμιότητά του δεν οφείλεται στον ίδιο.

Τα αποσπάσματα είναι από το βιβλίο: Mark Twain, Τι είναι ο άνθρωπος & άλλα κείμενα (μτφρ. Αλεξάνδρα Δημητριάδη), Printa 2003