Ποιους χτύπησε η ισπανική γρίπη;

Στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα, ευρωπαίοι γιατροί και επιδημιολόγοι αρχίζουν να υποστηρίζουν την άποψη ότι διαφορές στη θνησιμότητα κυρίως για τις λοιμώδεις ασθένειες πρέπει εν μέρει να σχετίζονται με την οικονομική και κοινωνική κατάσταση των ασθενών. Κατά την άποψή τους, οι πληθυσμοί των αγροτών και των εργατών, που δεν συμμετέχουν στην πρόοδο της ιατρικής επιστήμης, καθώς οι συνθήκες της ζωής και της εργασίας τους ευνοούν τις λοιμώξεις (σκληρή ζωή στο εργοστάσιο για τους μεν, έκθεση στις δύσκολες καιρικές συνθήκες για τους δε, μεγάλος συγχρωτισμός στους χώρους κατοικίας...), υπέφεραν περισσότερο από τις ασθένειες αυτές.

Το 1918-1919, ο χάρτης της υπερ-θνησιμότητας που οφείλεται στη γρίπη, στο Παρίσι, δείχνει καλές συνοικίες της δυτικής πλευράς να έχουν παραδόξως έντονα πληγεί, αλλά η αύξηση της θνησιμότητας αφορά κυρίως το υπηρετικό προσωπικό, του οποίου οι συνθήκες διαμονής είναι δύσκολες και ευνοούν τις πνευμονικές λοιμώξεις: σοφίτες που δεν αερίζονται καλά, πολύ ζεστές το καλοκαίρι και πολύ κρύες τον χειμώνα, υγροί χώροι ισογείων που βλέπουν στην εσωτερική αυλή, συν το στρες και η βαριά εργασία των δέκα ή δώδεκα ωρών ημερησίως. Στο Παρίσι, το 1918-1919, πρέπει να πέθαναν από τη γρίπη 1355 γυναίκες οικιακές βοηθοί (μαγείρισσες, καθαρίστριες, θυρωροί). Οι μελέτες που αφορούν το Παρίσι, το Σίδνεϊ, και το Σικάγο καταδεικνύουν καθαρά τη σχέση της θνησιμότητας από τη γρίπη με την προηγηθείσα θνησιμότητα, όπως και με τον αριθμό των ατόμων ανά σπίτι ή με τις δύσκολες συνθήκες διαβίωσης και εργασίας –καθώς η έλλειψη θέρμανσης και η ατμοσφαιρική ρύπανση έχουν καταδειχθεί ως επιβαρυντικοί παράγοντες.

Οι αγροτικές ζώνες, αν και έχουν το προνόμιο ότι είναι απομονωμένες και ότι η επιδημία εμφανίζεται σε αυτές καθυστερημένα, δεν υποφέρουν λιγότερο. Στην Ινδία, στην ύπαιθρο, η επιδημία είναι εκτός ελέγχου: έλλειψη γιατρών, νοσοκόμων, κλινικών και φαρμάκων, ενώ δεν γίνεται λόγος για ανάπαυση. Το ίδιο ισχύει και για τις Μεσοδυτικές Πολιτείες, καθώς και για τις αγροτικές ζώνες της Αφρικής. Στη Γαλλία, η θνησιμότητα είναι ιδιαίτερα αυξημένη στα κεντροανατολικά αγροτικά διαμερίσματα και στις Νότιες Άλπεις, όπου η ιατρική παρουσία είναι ανεπαρκής. Η εγγύτητα με τα σύνορα μπορεί επίσης να έπαιξε ρόλο, καθώς πολλοί πρόσφυγες και πρώην αιχμάλωτοι περνούν στο τέλος του πολέμου από την Ελβετία στην Ιταλία.

***

[1] Freddy Vinet, Η μεγάλη γρίπη του 1918: Η χειρότερη πανδημία του 20ού αιώνα. Ιστορία της ισπανικής γρίπης (μετάφραση: Αριστέα Κομνηνέλλη), Μεταίχμιο, Αθήνα 2020