Το πορτρέτο ενός καλλιτέχνη: Χρήστος Κούρτογλου

Ο Χρήστος Κούρτογλου  έχει ασχοληθεί με την τέχνη του εξωφύλλου και της αφίσας, έχει αναλάβει στο παρελθόν τα εικαστικά του Φεστιβάλ Αθηνών-Επιδαύρου, αλλά έγινε ευρύτερα γνωστός με τα εξώφυλλα που φιλοτέχνησε για τη σειρά σύγχρονης πεζογραφίας των εκδόσεων Ίκαρος. Ευτυχώς που δεν έγινε κοινωνιολόγος και σήμερα κρατάμε στα χέρια μας μερικά από τα πιο καλαίσθητα βιβλία των τελευταίων ετών.

 

Πες μας λίγα λόγια για τη ζωή σου. Πότε ξεκίνησες να ζωγραφίζεις, πώς αποφάσισες να ασχοληθείς με το σχέδιο;

Μικρός ζωγράφιζα μεν αλλά δε με ενδιέφερε ιδιαίτερα. Πιο πολύ μου άρεσε το ποδόσφαιρο. Μεγαλύτερος άρχισα να ανακαλύπτω ότι έχω μια κλίση. Όταν πέρασα στο πανεπιστήμιο, στο τμήμα Κοινωνιολογίας, και με τον ελεύθερο χρόνο που είχα ως φοιτητής, ασχολήθηκα πολύ περισσότερο με το σχέδιο, τόσο ώστε να πάρω την απόφαση πως κάτι τέτοιο πρέπει να κάνω στη ζωή μου. Έτσι ξεκίνησα με τη γραφιστική, ως πιο άμεσο επαγγελματικά, πήγα σε μια δημόσια σχολή και άρχισα να δουλεύω. Η εικονογράφηση προέκυψε στην πορεία, δεν τη σπούδασα, πειραματίστηκα με τα στυλ και τα υλικά και άρχισα να ανεβάζω διάφορες εικόνες, στο flickr τότε. Σιγά σιγά ήρθαν τα πρώτα commissions.

Στη χώρα μας υπάρχει δυνατότητα βιοπορισμού από την εικονογράφηση; 

Δεν ξέρω πώς ήταν παλιότερα, εγώ δουλεύω ως αυτοαπασχολούμενος εδώ και πέντε-έξι χρόνια περίπου. Είναι δύσκολα γιατί οι ελληνικές παραγωγές που αφορούν την εικονογράφηση είναι λίγες. Για παράδειγμα, λείπει σε μεγάλο βαθμό το κομμάτι του editorial illustration που έξω είναι αρκετά διαδεδομένο. Αν προσθέσεις τους φόρους και την ασφάλιση, τα πράγματα δυσκολεύουν πολύ.

Θέλεις να μοιραστείς μαζί μας μια ξεχωριστή εμπειρία στον σχεδιασμό ενός εξωφύλλου;

Το πρώτο βιβλίο που κάναμε στον Ίκαρο ήταν η "Ιδιοπάθεια" και θυμάμαι πως είχα αγχωθεί πολύ γιατί γινόταν πραγματικότητα κάτι που ήθελα καιρό. Είχα κάνει 5-6 διαφορετικά εξώφυλλα, αλλά δεν τους τα έδειχνα γιατί δε μου άρεσε κανένα. Ήταν όλα χάλια. Αποφάσισα να το αφήσω μερικές μέρες και μετά απλώς έκατσα και το έφτιαξα. Τη διαδικασία αυτή την ακολουθώ ακόμα, ήταν ένα μάθημα. Όταν κολλάς, καλό είναι να αφήνεις μια απόσταση και να το ξαναβλέπεις με άλλο μάτι, αν υπάρχει και η χρονική δυνατότητα φυσικά.

Ετοιμάζεις κάτι αυτόν τον καιρό;

Δουλεύω σε παιδικά βιβλία το τελευταίο διάστημα. Ήθελα καιρό να ασχοληθώ πιο εκτεταμένα με το παιδικό γιατί πιστεύω πως μου ταιριάζει. Έχω ήδη κάνει δύο για τις εκδόσεις Πατάκη και τώρα δουλεύω και ένα τρίτο. Θα βγουν σύντομα πιστεύω.

Στα έργα σου μπορεί να διακρίνει κανείς επιδράσεις μοντερνιστών που ασχολήθηκαν με το ντιζάιν και τη γραφιστική τέχνη, όπως ο Paul Rand ή ο Alvin Lustig. Από ποιους καλλιτέχνες έχεις εμπνευστεί; Υπάρχει κάποια τάση ή κίνημα στην τέχνη που σε έχει επηρεάσει περισσότερο;  

Όταν ξεκινούσα, το νταντά ήταν η βασική επιρροή μου. Στην πορεία, μελέτησα όλα τα κινήματα του μοντερνισμού και τους ζωγράφους τους, όπως και τους σχεδιαστές που αναφέρεις. Επίσης όλοι οι σύγχρονοι εικονογράφοι που μου αρέσουν και παρακολουθώ είναι κι αυτοί ξεκάθαρα επηρεασμένοι απ’ αυτά τα κινήματα. Πιστεύω πως ο 20ός αιώνας θα μείνει στην ιστορία της ανθρωπότητας ως μια ανεπανάληπτη περίοδος σε όλες τις τέχνες, εφαρμοσμένες και μη.

Έχεις εκφράσει σε συνεντεύξεις σου την εκτίμησή σου για τους Πολωνούς καλλιτέχνες. Πιστεύεις ότι υπάρχει κάτι που τους κάνει να ξεχωρίζουν στην τέχνη της αφίσας; 

Ναι, τους μελέτησα αρκετά στην αρχή. Στο εξώφυλλο βιβλίου επίσης, όχι μόνο στην αφίσα. Ξεχώριζαν για τη δυναμικότητα των συνθέσεων και τη δυνατή ιδέα. Αυτό που προσπάθησα ουσιαστικά να κάνω ήταν να χρησιμοποιήσω τη λογική τους στην εικονογράφηση σε συνδυασμό με πιο σύγχρονα στησίματα και τη χειροποίητη τυπογραφία που βλέπεις πολύ στους σύγχρονους Αμερικανούς σχεδιαστές, για παράδειγμα.

Πρόσφατα εικονογράφησες τα “Καράβια”, μια σειρά των εκδόσεων Ίκαρος σε κείμενα της Μαρίας Αγγελίδου και του Αντώνη Παπαθεοδούλου. Τι σχέση έχει ένας εικονογράφος με την παιδικότητα; Πόσο καθορίζουν τη δουλειά του οι παιδικές του αναμνήσεις;

Τα δύο πρώτα βγήκαν το 2014 και ήταν τα πρώτα μου παιδικά βιβλία. Δεν ήξερα ακριβώς πως να τα αντιμετωπίσω, οπότε αποφάσισα να αφεθώ εντελώς ελεύθερος. Είναι πολύ δύσκολο να επιστρέψεις με κάποιο τρόπο στην παιδική σου ηλικία για να δεις πώς θα έβλεπες τις εικόνες αυτές. Ακολούθησα το ένστικτό μου. Τα παιδιά δεν είναι δύσκολοι δέκτες, ερεθίσματα θέλουν. Αν τους δείχνεις πιο συχνά κάτι πιο περίεργο απ’ αυτό που έχουν συνηθίσει, θα το δεχτούν. Οι μεγάλοι δυσκολεύονται. Όσον αφορά την παιδικότητα, είναι μάλλον θέμα προσωπικότητας και χαρακτήρα, και είναι σίγουρα καλό να την έχεις αν κάνεις αυτή τη δουλειά, γιατί “βλέπεις” τη μαγική εικόνα πιο εύκολα.

Η εικόνα διαμορφώνει τη φαντασία. Όταν ζωγραφίζεις, σκέφτεσαι ότι οι εικόνες θα ζωντανέψουν στη φαντασία των παιδιών;

Μ' αυτό ξεκινάω, γι’ αυτό και δε θέλω να είναι τόσο ρεαλιστικές οι εικόνες. Τα βιβλία είναι ένας μαγικός τόπος για τα παιδιά, αλλά και για όλους μας. Έχουν και έχουμε την ανάγκη να ζωντανεύει. Μίλησα σ' ένα δημοτικό σχολείο πρόσφατα για τα Καράβια και ένα κοριτσάκι μού είπε πως διαβάζοντας το πρώτο βιβλίο δεν καταλάβαινε ακριβώς τι έδειχναν οι εικόνες, αλλά της άρεσαν πολύ. Φτάνοντας στο δεύτερο άρχισε να τις καταλαβαίνει. Μου φάνηκε πολύ όμορφο. Της είπα πως παρόμοιες εικόνες έχουν και τα δύο, συνήθισε απλώς να τις βλέπει και ζωντάνεψε η φαντασία της.

Έχεις αναλάβει τα τελευταία χρόνια τον σχεδιασμό των εξωφύλλων της σειράς σύγχρονης πεζογραφίας των Εκδόσεων Ίκαρος. Πρόκειται για μια δουλειά που σε μεγάλο βαθμό ανανέωσε τη φυσιογνωμία ενός κλασικού εκδοτικού οίκου. Για σένα το εξώφυλλο ενός βιβλίου αποτελεί κριτήριο για την επιλογή του; Υπάρχει κάποιο βιβλίο, λογοτεχνικό ή μη, του οποίου θα ήθελες να είχες σχεδιάσει το εξώφυλλο;

Δε λειτουργεί ακριβώς σαν κριτήριο για να το αγοράσεις –αν και αρκετοί μου έχουν πει πως το κάνουν και είναι κάτι που με τιμά ιδιαίτερα, είναι η μεγαλύτερη επιβεβαίωση. Η λειτουργία του, ωστόσο, θα σε προκαλέσει να το πιάσεις στα χέρια σου ανάμεσα σε τόσα άλλα που βλέπεις. Εκτός αυτού, υπάρχουν ευτυχώς και κάποιοι εκδοτικοί που καταλαβαίνουν πως μια έκδοση αποτελεί μια εμπειρία που πρέπει να είναι στο σύνολό της προσεγμένη. Θα ήθελα να σχεδιάσω κάτι του Μπόρχες, αφενός γιατί μου αρέσει και αφετέρου γιατί θεωρώ πρόκληση την απόδοσή του σε εικόνα.

Η εικόνα ασκεί σίγουρα μιας μορφής διαπαιδαγώγηση. Μπορεί μέσα από το έργο ενός εικονογράφου να καλλιεργηθεί στο παιδί η ευαισθησία απέναντι στα προβλήματα του σύγχρονου κόσμου; 

Έχουμε αυτή τη δύναμη στα χέρια μας, αλλά προφανώς δεν αρκεί αν δεν την υποστηρίζει όλο το εκδοτικό σύστημα. Πρέπει να υπάρχουν αντίστοιχα κείμενα και οι εκδοτικοί να θέλουν να τα εκδώσουν. Η εικόνα στο ίντερνετ ή στον δρόμο λειτουργεί επίσης με τέτοιο τρόπο, αλλά δεν αρκεί γιατί είναι στιγμιαία. Κατά τη γνώμη μου, βέβαια, τέτοια κείμενα θα πρέπει να διδάσκονται και στα σχολεία. Δεν έχουν όλα τα παιδιά τη δυνατότητα να αγοράζουν βιβλία.

Ποια είναι η θέση του βιβλίου στον σύγχρονο ψηφιακό κόσμο; Πώς βλέπεις το μέλλον του;

Το ψηφιακό έχει πολλές και εντυπωσιακές δυνατότητες που δεν τις έχουμε εκμεταλλευτεί ακόμα. Ένα απλό κείμενο σε e-book δε λέει και τίποτα, εκτός από το ότι είναι βολικό. Δε θεωρώ πάντως πως αποτελεί απειλή για το παραδοσιακό βιβλίο, γιατί πρόκειται για διαφορετικές εμπειρίες και νομίζω θα πορευτούν μαζί για μεγάλο χρονικό διάστημα. Τώρα, σε πολύ βάθος χρόνου κανείς δεν μπορεί να ξέρει.

Παρατηρείς τα τελευταία χρόνια πως η εικονογράφηση στρέφεται προς νέες κατευθύνσεις, π.χ. κολάζ, ναΐφ, νέα υλικά κλπ.; Πώς εξηγείς τη δική σου προτίμηση για το κολάζ;

Νέες κατευθύνσεις φαινομενικά, γιατί στη σύγχρονη εικονογράφηση βλέπεις παντού τον Ματίς ή τον Σαγκάλ, για παράδειγμα. Αυτό καλό είναι φυσικά, γιατί όντως τα τελευταία χρόνια ξεφύγαμε κάπως από την κλασική εμπορική εικονογράφηση. Ειδικά στα παιδικά, βλέπεις φανταστικά πράγματα. Για μένα είναι απλώς ο τρόπος που με βολεύει να δουλεύω, γιατί μου αρέσει να παίζω με τις συνθέσεις και τις υφές κι αυτό το προσφέρει το κολάζ. Ποτέ δεν ακολουθώ αυστηρά το αρχικό σκίτσο μου. Παρόλα αυτά, επειδή μου αρέσει και να εξελίσσομαι, αρχίζω να εντάσσω περισσότερο το σχέδιο τελευταία, συνδυαστικά με το κολάζ . Θα δούμε πώς θα πάει.

***

[1] Για οποιαδήποτε πληροφορία σχετικά με τον Χρήστο Κούρτογλου, ρίξτε μια ματιά εδώ.