Το χρώμα της Δευτέρας Παρουσίας

 Ένα τραγικό κυνήγι φαντασμάτων...

Στο μυθιστόρημα του Λέο Πέρουτς "Ο Μαιτρ της Δευτέρας Παρουσίας", τη νύχτα τις 26ης Σεπτεμβρίου 1909, στην έπαυλη του αυλικού ηθοποιού Ευγένιου Μπίσοφ μια παρέα ευγενών κυρίων συγκεντρώνονται για να παίξουν μουσική δωματίου. Την παρέα αποτελούν ο Ευγένιος Μπίσοφ, η σύζυγός του Ντίνα Μπίσοφ, ο αδερφός της Φέλιξ, ο δόκτωρ Γκόρσκι, ο μηχανικός Σόλγκρουπ και ο βαρόνος φον Γιος, που αναλαμβάνει και τον ρόλο του αφηγητή. 

Κατά τη διάρκεια της βραδιάς, ο Ευγένιος Μπίσοφ μιλάει στους καλεσμένους του για τη γνωριμία του με έναν αξιωματικό του Πολεμικού Ναυτικού. Αφηγείται πώς βρέθηκε νεκρός μετά την προσπάθειά του να εξιχνιάσει τις συνθήκες κάτω από τις οποίες είχε αυτοκτονήσει ο αδερφός του. Λίγη ώρα αργότερα, ακούγεται ένας πυροβολισμός και ο Ευγένιος Μπίσοφ πέφτει στον κήπο νεκρός. Αυτοκτονία. 

Ο Φέλιξ κατηγορεί τον βαρόνο φον Γιος για τον θάνατο του Μπίσοφ. Η αντιζηλία μεταξύ τους κρατούσε από τότε που ο ηθοποιός παντρεύτηκε την Ντίνα, τη γυναίκα που αγαπούσε παράφορα ο βαρόνος. Η ομάδα των συνδαιτυμόνων ξεκινά μια έρευνα για να εξιχνιάσει το έγκλημα, και ο βαρόνος μια αφήγηση που στοχεύει περισσότερο να αποδείξει την αθωότητά του, παρά να αποκαλύψει την αλήθεια. 

Ένα ονειροπόλημα με παραπλάνησε! Μια άγνωστη βούληση με ανάγκασε να πάρω πάνω μου μια πράξη για την οποία δεν ευθυνόμουν. Όχι, δεν είχα έρθει εδώ! Δεν είχα μιλήσει με τον Ευγένιο Μπίσοφ, δεν είμαι δολοφόνος! Όλα ήταν όνειρο και φαντασίωση, που αναδύθηκαν από την Κόλαση και τώρα ξαναγύρισαν εκεί.

Οι εσωτερικοί χώροι, τα λίγα πρόσωπα, η σκοτεινή ατμόσφαιρα προσδίδουν θεατρικότητα στο έργο, ενώ το αμφιλεγόμενο ποιόν των χαρακτήρων τούς μετατρέπει σε καρικατούρες, και ο αναγνώστης αισθάνεται άλλοτε ότι διαβάζει ένα μυθιστόρημα αγωνίας και άλλοτε μια μαύρη κωμωδία.  

Μια διαβολική παγίδα! Καταλαβαίνετε; Το κέντρο της φαντασίας είναι συγχρόνως το κέντρο του φόβου. Αυτό είναι! Φόβος και φαντασία είναι άρρηκτα συνδεδεμένα μεταξύ τους. Ανέκαθεν οι μεγάλοι ονειροπόλοι ήταν δέσμιοι του φόβου και της φρίκης. 

Τελικά, στην εξιχνίαση του εγκλήματος οδηγεί ένα αντικείμενο -κάτι συνηθισμένο στα αστυνομικά μυθιστορήματα- ενώ για την αυτοκτονία του Μπίσοφ και όσων προσπαθήσουν να την ερμηνεύσουν ευθύνεται ένα κείμενο εγκιβωτισμένο στην αφήγηση του βαρόνου.

Πώς συνδέονται όλα αυτά με τη Δευτέρα Παρουσία, το χρώμα "του αίματος, της αμαρτίας και της φωτιάς" και τον φόβο της Κόλασης; Τι σχέση μπορεί να έχει ο τρόμος του ανθρώπου πριν από τη στιγμή της κρίσης, με τον τρόμο του δημιουργού μπροστά στο ανολοκλήρωτο ή αγέννητο έργο τέχνης;

Το βιβλίο ξεκινά με έναν "πρόλογο αντί επιλόγου" από τον αφηγητή, και κλείνει με έναν επίλογο αντί προλόγου από τον πρώτο εκδότη του, που απαντά σε αρκετά από τα ερωτηματικά που γεννώνται στον αναγνώστη. Έτσι κι αλλιώς, όλα παραμένουν ρευστά. Η αφήγηση του βαρόνου άλλοτε προσπαθεί να αποδείξει την αθωότητά του και άλλοτε μοιάζει με ομολογία ενοχής. 

Όπως πολλά σπουδαία έργα, έτσι και το έργο του Πέρουτς φεύγει πέρα από τις προθέσεις του δημιουργού του. Ο Μπένγιαμιν και ο Μπόρχες το χαρακτήριζαν αστυνομικό μυθιστόρημα, αν και ο ίδιος ο συγγραφέας του επέμενε πως ποτέ του δεν είχε ασχοληθεί με την αστυνομική λογοτεχνία.

Το βιβλίο του Πέρουτς κινείται ελεύθερα ανάμεσα στο αστυνομικό και το ψυχολογικό μυθιστόρημα, χωρίς να είναι τίποτα από τα δύο. Αν υποθέσουμε ότι καθένα από τα είδη αυτά περιστρέφεται γύρω από έναν άξονα, τότε αυτός για το αστυνομικό είναι η αλήθεια, για το ψυχολογικό οι προθέσεις και το ποιόν των πρωταγωνιστών. Το μυθιστόρημα αυτό ούτε ακολουθεί κατά βάση την εξωτερική πραγματικότητα, ώστε να είναι καθαρά αστυνομικό, αλλά ούτε και εμβαθύνει ιδιαίτερα στις εσωτερικές εντάσεις, ώστε να χαρακτηριστεί ψυχολογικό. 

Είναι ένα στοχαστικό, αλληγορικό μυθιστόρημα μυστηρίου, που μας υπενθυμίζει την άποψη της Beate Pinkerneil: "Το να θέλει κανείς να αποκρυπτογραφήσει τα παράδοξα συμβάντα στην αφήγηση του Πέρουτς είναι σαν να αναζητεί τη σαφήνεια εκεί που βασιλεύει η αμφιβολία".

Σε τελική ανάλυση, πόσα γνωρίζουμε ο ένας για τον άλλον; Κάθε άνθρωπος κουβαλάει μέσα του τη δική του "Ημέρα της Κρίσεως". Ποιος ξέρει;

***

[1] Οι εικόνες που συνοδεύουν την ανάρτηση είναι εξώφυλλα του γερμανικού περιοδικού Der Orchiddengarten, του πρώτου περιοδικού για τη λογοτεχνία του φανταστικού (1919-1921).

[2] Leo Perutz, Ο Μαιτρ της Δευτέρας Παρουσίας (μτφρ. Ρόζα Ιωαννίδου), Κίχλη, Αθήνα 2016.