"Το Τσερνόμπιλ είναι ένα δέντρο που μεγαλώνει"

Είσαι προσκεκλημένος σ' έναν ουκρανέζικο γάμο στην Κυψέλη και, ενώ διαρκεί το φαγοπότι, οι συνδαιτυμόνες από τα τέσσερα διπλανά τραπέζια μοιράζονται μαζί σου τις αναμνήσεις τους από το ατύχημα του Τσερνόμπιλ. Σε κοιτούν στα μάτια, ακούς τις ιστορίες τους και μετατρέπεσαι από θεατής σε πρωταγωνιστή. Γίνεσαι ο αγρότης που βλέπει το δάσος του να απολιθώνεται ώρα με την ώρα. Απαγορεύεται να μαζέψεις τα μανιτάρια, απαγορεύεται να το περπατήσεις, να το πλησιάσεις, να το οργώσεις με τα πόδια του. Δεν είναι πια δάσος, το χρώμα του είναι κόκκινο. 

Αυτά που δεν έζησες έχουν γράψει μέσα σου μέσα σου πιο πολύ από αυτά που έζησες.

Γίνεσαι η γυναίκα που γεννά το παιδί χωρίς πρόσωπο. Ή το παιδί εκείνο που βλέπει τα μέλη του να ξεκολλάνε από το σώμα και τα πετά μέσα στον αντιδραστήρα. Πόδια, χέρια, δόντια, μαλλιά, όλα ανακατεύονται με τις φλόγες.

Γίνεσαι ξανά εννιά χρονών. Πηγαίνεις στο σχολείο, μια κυρία διακόπτει το μάθημα και δίνει στον καθένα από τους μαθητές δυο άσπρα χαπάκια. Σας συμβουλεύουν να κάνετε μπάνιο κάθε 90 λεπτά. 

Τον άντρα σου δεν τον ερωτεύτηκες ποτέ. Σκέφτεσαι ότι μπορεί να είναι κι αυτό μια μορφή αγάπης. Να βγάζεις με τα χέρια σου από το στόμα του άντρα σου τα όργανα του σώματός του.  

Γίνεσαι η καθαρίστρια του εργοστασίου που αναζητά τη νύχτα τον άντρα της στο κρατητήριο, χάνει τη βάρδια της και γλιτώνει τη ζωή της. Ο ταχυδρόμος στο κέντρο διαλογής του ταχυδρομείου του Κιέβου, τριάντα χρόνια μακριά από την πόλη του, αναζητά στα γράμματα ονόματα των ανθρώπων που έχασε.

Γίνεσαι τα αντικείμενα του παλιού σου σπιτιού, η ανάμνησή του. Το ζεστό τσάι, το γιορτινό τραπέζι, τα αγγουράκια τουρσί, τα αλλαντικά Πολωνίας, το μονοπάτι που ανοίγατε στο χιόνι για να βγείτε από το σπίτι, η σκόνη.  

Ερωτεύεσαι μια κοπέλα από τον Καύκασο. Κάνετε έρωτα. Το δέρμα σου ανοίγει κι αρχίζει να ψαχουλεύει την καρδιά σου. 

Δεν είσαι θεατής. Είσαι ο Σεργκέι Γκριτσένκο, συνταξιούχος. Ζούσες στον αριθμό 15 της οδού Φιλίας των Λαών και αναζητάς τον Κίριλ Αλεκσέγιεφ, την Ιρίνα Νταβίτσουκ, την Ευγκενία Καλμπάσοβα και τον Βικτόρ Σάβιν, που ήταν τα μέλη του συλλόγου "Τα κόκκινα γαρύφαλλα" από το 1981 μέχρι το 1986. Όπως και τους συμμαθητές σου από το σχολείο νούμερο 1 του Πρίπιατ, δεκάτη τάξη, σχολική χρονιά 1985, με δασκάλα την Ευγκενία. 

Είσαι ο Κίριλ Αλεκσέγιεφ και αναζητάς την Ιρίνα Μπογκούν, την πρώτη σου αγάπη. 

Δεν είσαι θεατής. Το ατύχημα του Τσερνόμπιλ δεν είχε θεατές.  

***

[1]  Η παράσταση "Στη χώρα μου λένε ότι το Τσερνόμπιλ είναι ένα δέντρο που μεγαλώνει" ανεβαίνει στο Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεων. Το κείμενο είναι του Δημήτρη Αλεξάκη και η σκηνοθεσία της Φωτεινής Μπάνου.

 ***

Πριν από τριάντα χρόνια, στις 26 Απριλίου 1986, εξερράγη ο αντιδραστήρας 4 του Πυρηνικού Σταθμού Παραγωγής Ενέργειας Τσερνόμπιλ, κατά τη διάρκεια ενός πειράματος που στόχευε στον έλεγχο των συστημάτων ασφαλείας. Το πείραμα ξεκίνησε λίγο μετά τα μεσάνυχτα, την ώρα που τελείωναν οι απογευματινές βάρδιες και θα αναλάμβαναν οι νυχτερινοί. Η έκρηξη έγινε στις 1:26, ξημερώματα Σαββάτου.

Πολλοί είδαν από τα παράθυρα των διαμερισμάτων τους τον αντιδραστήρα να τυλίγεται στις φλόγες. Στην περιοχή έσπευσε δύναμη από πυροσβέστες που δεν είχαν ενημερωθεί για την επικινδυνότητα της κατάστασης και τις ασύλληπτες ποσότητες ραδιενεργού υλικού που είχαν απελευθερωθεί στην ατμόσφαιρα. Κάποιοι έχασαν τη ζωή τους άμεσα. Τελικά, η φωτιά τέθηκε υπό έλεγχο τα ξημερώματα, αλλά οι φλόγες στο εργοστάσιο έσβησαν την επόμενη μέρα από τα ελικόπτερα που πετούσαν άμμο και πηλό μέσα στον αντιδραστήρα.

Οι συνέπειες του πυρηνικού ατυχήματος στο περιβάλλον και την υγεία του πληθυσμού ήταν ανυπολόγιστες. Χιλιάδες θάνατοι από καρκίνο και λευχαιμία συνδέθηκαν με την απελευθέρωση του ραδιενεργού υλικού. Το Τσερνόμπιλ ήταν το εργοστάσιο που "έδινε φως σε ολόκληρη την Σοβιετική Ένωση".

Ένα 24ωρο μετά το ατύχημα, η κυβέρνηση αναγκάστηκε να παραδεχτεί την καταστροφή του αντιδραστήρα και να δώσει εντολή για εκκένωση της πόλης Πριπιάτ. Για να μην υπάρξει πανικός, δόθηκε στους κατοίκους η εντύπωση πως η εκκένωση θα ήταν προσωρινή. Οι περισσότεροι εγκαταστάθηκαν στο Κίεβο. Υπολογίζεται ότι μετακινήθηκαν περίπου 135.οο0 άνθρωποι, αλλά παραμένει άγνωστος ο ακριβής αριθμός θυμάτων και αγνοουμένων.