Αρνάκι άσπρο και παχύ

 Otto Hütter

Έχω ένα πράμα πραματάκι, περπατεί,

περπατεί κι όλο ψαλίδια κάνει στο δρόμο του [1].

(Αίνιγμα για το πρόβατο, Λάμπρος 1871)

Κριάρι Νορβηγίας

Έχω τρία αγαπημένα πράματα. Πράματα λέγοντας εννοώ ζώα, όπως το αίνιγμα. Πρώτο έρχεται το πρόβατο. Ακολουθούν η χελώνα κι ο βάτραχος, αλλά δεν είναι της παρούσης. Το πρόβατο πάντοτε τ' αγαπούσα πρώτο πρώτο. Και το κατσικάκι μού αρέσει, αλλά έχει ατίθασους γονείς. Ο τράγος και η κατσίκα είναι σίγουρα ζώα πιο ζωηρά από το κριάρι και την προβατίνα. Έπειτα, ο τράγος τι έχει για να τον ξεχωρίζει από τη θηλυκιά του; Κυρίως το μούσι του. Αν κάποιος έχει άσχημο μούσι τού λέμε πως είναι σαν  τραγί. Ενώ το κριάρι έχει όμορφα κέρατα. Και εσωστρεφή, σε αντίθεση με όλα τα άλλα ζώα -και τον τράγο μαζί- που επίσης φέρουν βαρέως το κεφάλι τους, αλλά εξωστρεφώς.  

Το κριάρι, όπως και να το κάνουμε, είναι πιο μεγαλοπρεπές. Έπειτα, το μικρό αρνάκι έχει κι άλλα όμορφα ονόματα. Σε πολλά μέρη το λένε μανάρι ή μαναράκι, ενώ σε άλλα το λένε καμάρι, ειδικά αν είναι άσπρο και παχύ, που συνήθως είναι. 

Πρόβατο Ισλανδίας

Οι παροιμιώδεις φράσεις το αδικούν το πρόβατο, ενώ το λαϊκό παραμύθι και οι μύθοι του Αισώπου βοηθούν το παιδί να ταυτιστεί μαζί του και να το αγαπήσει, σε αντίθεση με τον λύκο που τα παιδιά τον φοβούνται ή και τον μισούν. Συχνά όμως λέμε κάποιον πρόβατο όταν είναι άβουλος, λέμε για τους ανθρώπους πως "πάνε σαν τα πρόβατα" όταν έχουν τη συμπεριφορά της μάζας, του όχλου. Το κατηγορούμε δηλαδή το ζώο που μας υπακούει και δεν πράττει κατά δική του βούληση, αλλά του βοσκού που το κατευθύνει. Εκτός κι αν πρόκειται για τον καλό ποιμένα που κατευθύνει το ποίμνιό του, ήτοι το εκκλησίασμα, στην ευχή του Θεού. 

Στην Αργεντινή και στη Χιλή, οι περιοχές της Παταγονίας στα νότια του Νότου της αμερικανικής ηπείρου είναι μια ατέλειωτη έκταση από επίπεδη γη που τη μαστιγώνει ο άνεμος και που με δυσκολία αναπτύσσεται ελάχιστη βλάστηση. Είναι ένα από τα μεγαλύτερα εκτροφεία κρέατος στον κόσμο. Τα ζώα βόσκουν ελεύθερα σ' εκείνη την απέραντη πάμπα, χωρίς να υποπτεύονται πως ο μοναδικός σκοπός τους σε τούτη τη ζωή είναι να προμηθεύουν τις βιομηχανίες κρέατος, γάλακτος, και, στην περίπτωση των προβάτων, μαλλιού [2].

Το πρόβατο επίσης θεωρείται ζώο που δεν παρουσιάζει ποικιλία, καθώς οι φιλόζωοι της πόλης μόνο ράτσες γάτων και σκύλων γνωρίζουν. Μα πρόβατα υπάρχουν σε πάμπολλα μέρη του κόσμου και παρουσιάζουν εξαιρετική ποικιλομορφία.

Πέρα από το γάλα, το γιαούρτι και τα λοιπά γαλακτοκομικά προϊόντα, το πρόβατο είναι χρήσιμο πρωτίστως για το μαλλί του. Ήθελε τέχνη και δύναμη το κούρεμα του προβάτου και γινόταν από κουρείς δεξιοτέχνες. Τέχνη θέλει όμως και το γνέσιμο του μαλλιού, που το αναλαμβάνουν οι γυναίκες γνέθοντας με υπομονή στη ρόκα τους τις νύχτες του χειμώνα.

O παππούς μου έβγαζε το ψωμί του εκτρέφοντας πρόβατα στην Παταγονία για να στέλνει μαλλί στην Αγγλία, απ' όπου συχνά αυτό επέστρεφε μεταμορφωμένο σε γιλέκα και κουβέρτες. Την εποχή του κουρέματος των προβάτων χρειάζονταν πολλά χέρια και οι άντρες περνούσαν κατά εκατοντάδες τα σύνορα για να δουλέψουν. Τα σκυλιά μάζευαν τα τρομοκρατημένα πρόβατα από τα λιβάδια στα μαντριά, όπου μπολιάζονταν και ύστερα περνούσαν στα χέρια των κουρευτών. Οι πιο έμπειροι κουρευτές έκοβαν το μαλλί στο άψε σβήσε, ακινητοποιώντας το ζώο με το ένα μπράτσο, ενώ χειρίζονταν το ψαλίδι με το άλλο χέρι. Οι ηλεκτρικές ξυριστικές μηχανές δεν χρησιμοποιούνταν ακόμη σ' εκείνα τα μέρη την εποχή του παππού μου. 

Και για τον μηρυκασμό του το κατηγορούμε το καημένο το πρόβατο και λέμε ότι κάποιος μηρυκάζει όταν αναμασά τα ίδια και τα ίδια, παρόλο που όλοι γνωρίζουμε πως είναι καλό για την υγεία μας να μασάμε καλά την τροφή μας.

Κριάρι Σκοτίας

Το κούρεμα ήταν επίσης ευκαιρία για να μαρκάρουν και να μετρήσουν το κοπάδι, να διαλέξουν τους επιβήτορες και να χωρίσουν τα νέα αρσενικά ζώα, μερικά για το σφαγείο και άλλα για να τα ευνουχίσουν και να τα παχύνουν, ώστε να εξακολουθήσουν να παράγουν μαλλί και κρέας. Οι ιδιοκτήτες και οι επιστάτες των κτημάτων μαζεύονταν για να επιβλέπουν τους εργάτες, να επιδεικνύουν τα γαλαζοαίματα άλογά τους, με τα στολίδια από αληθινό ασήμι, και να πίνουν. 

Στο παρελθόν συχνά μου αποδιδόταν ο χαρακτηρισμός "πρόβατο", καθότι άνθρωπος ήσυχος και όχι ιδαίτερα αντιδραστικός. Στη ζωή, λένε, είσαι ή πρόβατο ή λύκος. Υπάρχει, όμως, κατά την παραβολή και το μαύρο πρόβατο ή το απολωλός πρόβατο. Πρόβατο μεν, αλλά ξεφεύγει από τον ποιμένα του. 

Πρόβατο Ιρλανδίας

Οι εργάτες άρχιζαν τη μέρα τους με ένα κομάτι ψωμί chincharrones (τηγανητή πέτσα, λίπος και έντερα) και μάτε, ένα πράσινο πικρό τσάι, που αγαπούν πολύ σ' εκείνη την περιοχή. Δεν έτρωγαν τίποτε άλλο μέχρι το απόγευμα, όταν έφτανε η ώρα της ξεκούρασης. Όταν βασίλευε ο ήλιος, άναβαν φωτιές για να ψηθούν τα ζώα, έβγαιναν μερικές κιθάρες και μοιραζόταν αρκετό οινόπνευμα για να ξαλαφρώσει την ψυχή και να ζεστάνει τα κόκκαλα, αλλά όχι τόσο που να τους μεθύσει, μια κι έπρεπε ν' αρχίσουν το άλλο πρωί με μυαλό καθαρό. Τα αμελέτητα των ευνουχισμένων ζώων, ψημένα στη σούβλα, θεωρούνταν νοστιμότατα. Ο Λουίς Σεπούλβεδα, στο βιβλίο του "Patagonia Express", περιγράφει την ανατριχιαστική σκηνή, όπου οι εργάτες, για να δείξουν το αντριλίκι τους, ευνούχιζαν τα πρόβατα με τα δόντια, αλλά εγώ δεν είδα ποτέ κάτι τέτοιο. Το κούρεμα είναι αντρική δουλειά, οι γυναίκες δεν είχαν θέση σ' εκείνη την άγρια τελετή της πάμπα. 

Στο δημοτικό, που είχα πλούσιες μπούκλες, πήγα μια φορά να κουρευτώ και η κομμώτρια μου έκοψε παρά τη θέλησή μου το μαλλί καρέ, για να δροσίζεται ο σβέρκος μου, αφού ερχόταν καλοκαίρι. Το καρέ, όμως, δεν ενδείκνυται για σγουρό μαλλί γιατί οι μπούκλες ζωηρεύουν περισσότερο. Ήμουν έτοιμη να βάλω τα κλάματα και, για να με προλάβει, η κομμώτρια είπε: "Ορίστε, είσαι σαν προβατάκι!"

***

[1]Χρυσούλα Χατζητάκη-Καψωμένου, Θησαυρός νεοελληνικών αινιγμάτων, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2001.

[2] Ιζαμπέλ Αλιέντε, Αφροδίτη. Ιστορίες, συνταγές και άλλα αφροδισιακά (μτφρ. Παντσίτα Λιόνα), Ωκεανίδα, Αθήνα 1997.