Μια παράξενη άποψη για τη μουσική

Η "Σονάτα του Κρόϋτσερ" είναι ένα ιδιαίτερο βιβλίο. Μια φιλοσοφική νουβέλα, όπου ο Ρώσος συγγραφέας και στοχαστής, Λέων Τολστόι, παρουσιάζει τις απόψεις του για το γάμο και το σαρκικό έρωτα. Μια αναδρομική αφήγηση όπου ο ήρωας, ο Παζντνισόφ, αποκαλύπτει στους συνταξιδιώτες του στο τρένο πώς οδηγήθηκε στην απόφαση να σκοτώσει τη γυναίκα του. 

Ο γάμος παρουσιάζεται σαν μια κόλαση, μια αθλιότητα και θίγονται αρκετά ζητήματα που σχετίζονται μ' αυτόν: η τακτική της νεαρής κοπέλας για να τυλίξει έναν άντρα, η αρρωστημένη σχέση ανάμεσα στη νεαρά και τη μητέρα της, οι στρατηγικές τους, η αμηχανία της πρώτης νύχτας, η απουσία επικοινωνίας ανάμεσα στο ζευγάρι που οδηγήθηκε στο γάμο με αποκλειστικό σκοπό την τεκνοποίηση, οι καβγάδες που μόνο στο κρεβάτι μπορούν να λυθούν και το πιο καταστροφικό απ' όλα, η ζήλεια. Στα σαλόνια της Ρωσίας μικρά κι αθώα κοριτσάκια της αριστοκρατίας μεταμορφώνονται σε κυρίες και φορούν βαθιά ντεκολτέ για να τσακώσουν το γαμπρό. Αυτό αποτελεί τη μοναδική απασχόληση της γυναίκας. Και μετά το γάμο τίποτα. Υποκρισία, απάτη και ψευτιά. 

Ο Πάζντνισοφ ζηλεύει παθολογικά τη γυναίκα του για τη σχέση της με τον άντρα που της μαθαίνει βιολί. Κι εκεί, υπό τους ήχους της Σονάτας του Κρόϋτσερ του Μπετόβεν διαβάζουμε μια πολύ ενδιαφέρουσα άποψη για τη μουσική:

Έπαιζαν τη σονάτα του Κρόϋτσερ του Μπετόβεν. Ξέρετε το πρώτο της πρέστο; Το ξέρετε - ξεφώνισε - Ω, ω, ω!... Φοβερό πράγμα αυτή η σονάτα. Και κυρίως, κείνο το μέρος. Και γενικά η μουσική είναι κάτι τρομερό! Τι είναι; Δεν καταλαβαίνω. Τι είν' η μουσική; Τι κάνει; Και γιατί το κάνει αυτό που κάνει; Λένε πως η μουσική ενεργεί με τρόπο που εξυψώνει τη ψυχή. Ανοησίες! Ψευτιές! Ενεργεί, ενεργεί τρομερά (μιλάω για τον εαυτό μου), όμως κάθε άλλο παρά κατά τρόπο που εξυψώνει την ψυχή. Πώς να σας το πω; Η μουσική μ' αναγκάζει να ξεχνώ τον εαυτό μου, την πραγματική μου κατάσταση, που δεν είναι δική μου. Κάτω απ' την επίδραση της μουσικής, μου φαίνεται πως αισθάνομαι κείνο που δεν αισθάνομαι πραγματικά, πως καταλαβαίνω κείνο δεν καταλαβαίνω, βρίσκω δυνατά τ' αδύνατα. [...] Η μουσική μεμιάς -κι άμεσα με μεταφέρνει σε κείνη την ψυχολογική κατάσταση, όπου βρισκόταν κείνος που την έγραψε. Η ψυχή μου γίνεται ένα με την ψυχή του συνθέτη και μεταφέρνουμαι μαζί του από μια κατάσταση σε άλλη. Όμως γιατί το κάνω αυτό, δεν ξέρω. Βλέπετε ο μουσικοσυνθέτης, ο Μπετόβεν ας πούμε, που 'γραψε τη Σονάτα του Κρόϋτσερ, ήξερε γιατί βρισκόταν σε κείνην την κατάσταση. Η κατάσταση αυτή τον οδήγησε σε ορισμένες πράξεις και γι' αυτό το λόγο η κατάσταση αυτή είχε τη σημασία της για κείνον, ενώ για μένα δεν έχει. Και για τούτο η μουσική ερεθίζει μονάχα, χωρίς αποτέλεσμα. Ένα στρατιωτικό εμβατήριο, το παίζουν, παρελαύνουν οι φαντάροι κι η μουσική αυτή έχει το αποτέλεσμά της. Παίζουν ένα χορό, χορεύουν οι χορευτές, πάλι κι εδώ έχει το αποτέλεσμά της. Παίζει το αρμόνιο στη λειτουργία, μεταλαβαίνουν οι καθολικοί, και σ' αυτό έχει το σκοπό της. Μα όλη η άλλη μουσική είναι ένας ερεθισμός μονάχα, και το αποτέλεσμα λείπει απ' αυτόν τον ερεθισμό. Και για τούτο η μουσική επενεργεί κάποτε τόσο τρομερά, τόσο φριχτά. Στην Κίνα η μουσική είναι κρατική υπόθεση. Κι έτσι θα 'πρεπε να να 'ναι παντού. [...] 

Επιτρέπεται τάχα, έστω κι αυτή η Σονάτα του Κρόϋτσερ, κείνο το πρώτο της πρέστο, επιτρέπεται, σας παρακαλώ, να παίζεται σ΄ένα σαλόνι ανάμεσα σε κυρίες με ντεκολτέ; Ναι, να παίζεται αυτό το πρέστο, κι ύστερα να χειροκροτούν κι ύστερα να τρώνε παγωτό και να μιλούν για τα τελευταία κοσμικά σκάνδαλα; Τα μουσικά αυτά κομμάτια μπορούν να παιχτούν μονάχα κάτ' από ορισμένες περιστάσεις επίσημες, σοβαρές, και τότε, άμα χρειαστεί, να γίνονται ορισμένες πράξεις που ν' αντιστοιχούν στη μουσική αυτή. Να παιχτούν τα κομμάτια, μα να γίνουνε κι οι πράξεις που θα σας εμπνεύσουνε αυτά. Αλλιώς, όταν το αίσθημα προκαλείται σε τόπο και χρόνο ακατάλληλο για να εκδηλωθεί, δεν μπορεί παρά να επιδράσει καταστροφικά. Σε μένα τουλάχιστο κείνο το κομμάτι επεδρασε φριχτά: ήταν σα να μου αποκάλυπτε εντελώς καινούργια, όπως φανταζόμουν, αισθήματα, καινούργιες δυνατότητες, που δεν τις ήξερα ίσαμε τότε. Δηλαδή, όχι όπως ίσαμε τότε ζούσα και σκεφτόμουν, παρά κάπως αλλιώτικα, όπως μου υπαγόρευε η ψυχή μου. Τι ήταν το καινούργιο, που γνώρισα δεν ήξερα να το προσδιορίσω, όμως το αίσθημα του καινούργιου αυτού ήταν πολύ ηδονικό. 

Κάπως έτσι τα λέει ο Παζντνισόφ και όσο περισσότερο επιμένει στις καταστροφικές επιδράσεις της μουσικής τόσο πιο πολύ μας πείθει  για το μοναδικό και αποκαλυπτικό τρόπο με τον οποίο η μουσική μαγεύει την ανθρώπινη ψυχή. 

Κατά τα άλλα, η "Σονάτα του Κρόϋτσερ" του Τολστόι απαγορεύτηκε στη Ρωσία. Θεωρήθηκε ηθικά και σεξουαλικά διεστραμένο βιβλίο και μισήθηκε από την εκκλησία. Ίσως γιατί ο ήρωας εκφράζει μια αποστροφή προς το σαρκικό έρωτα, χωρίς τον οποίο όμως δεν είναι δυνατόν να εκπληρωθεί ο προορισμός του ανθρώπου, το "αυξάνεσθε και πληθύνεσθε". Έτσι το έργο κυκλοφόρησε παράνομα, χέρι με χέρι, και μ' αυτό τον τρόπο έγινε γνωστό. Την ίδια ακριβώς στάση ακολούθησαν και οι Ηνωμένες Πολιτείες, όπου ο τότε Υπουργός Δικαιοσύνης Φραγκλίνος Ρούσβλετ απαγόρεψε την κυκλοφορία της νουβέλας. Πάντως, είναι γεγονός ότι ο Τολστόι πίστευε πως η ηθική τελείωση του ανθρώπου μπορεί να επιτευχθεί μέσα από το δρόμο της αγνότητας. 

Τα αποσπάσματα είναι από το βιβλίο Λέων Τολστόι, Η σονάτα του Κρόϋτσερ

Τώρα, ακούστε...