Ρόμπερτ Μούζιλ, Οι αναστατώσεις του οικότροφου Ταίρλες

Σε περιοχές όπου ο κόσμος υποφέρει η ιδεολογία γίνεται πολύ εύκολα αποδεκτή, επειδή οι άνθρωποι αναζητούν κάτι για να πιαστούν -ένα καλάμι που θα τους βγάλει από τη μιζέρια τους. [...] Οταν η ιδεολογία μετατρέπεται σε φανατισμό, η ανάγκη για την απάντηση ερωτημάτων σταματά να υπάρχει. Οσο λιγότερο έξυπνος είμαι τόσο ευκολότερα θα ακολουθήσω κάποιον που θα μου δώσει απαντήσεις .

Μίχαελ Χάνεκε (από συνέντευξη στον Observer για την ταινία «Η λευκή κορδέλα»)

Έστω ότι επισκέπτεστε ένα βιβλιοπωλείο. Πλησιάζετε στα ράφια της γερμανόφωνης λογοτεχνίας. Και κάπου εκεί, στη σκιά του Τόμας Μαν, του Ρίλκε, του Έσσε, ξετρυπώνετε τα βιβλία του Ρόμπερτ Μούζιλ. Πάρτε τα. Διάβασα πρόσφατα το μυθιστόρημα του Ρόμπερτ Μούζιλ, Οι αναστατώσεις του οικότροφου Ταίρλες. Επικίνδυνα και δυσάρεστα επίκαιρο.

Διαβάζοντας θυμήθηκα τη γερμανική ταινία Το κύμα του Ντένις Γκάνσελ όπου μέσα σε μια εκπαιδευτική κοινότητα και με αφορμή ένα παιδαγωγικό πείραμα αναδεικνύεται η κρυφή γοητεία του ολοκληρωτισμού. Το ίδιο και στη Λευκή κορδέλα του Μίχαελ Χάνεκε. Το οικοτροφείο του Ταίρλες θυμίζει εκείνο το προτεσταντικό χωριό της Γερμανίας. Ανεξήγητα περιστατικά συμβαίνουν. Μέσα σε μία φαινομενικά γαλήνια καθημερινότητα ο φασισμός γεννιέται.

Η υπόθεση του μυθιστορήματος εκτυλίσσεται σε ένα οικοτροφείο στις αρχές του 20ού αιώνα. Πρωταγωνιστής ο έφηβος Ταίρλες, ένα παιδί στην εφηβεία, την ηλικία όπου ο καθένας θέλει να σημαίνει κάτι, όμως είναι τόσο ανέτοιμος, που είναι αδύνατον να σημαίνει οτιδήποτε. [...] 

Ο Ταίρλες όμως ήταν από τη μία ανώτερος πνευματικά κι από την άλλη είχε αίσθηση του γελοίου όλων των αισθημάτων αυτού του είδους που η ζωή στο ίδρυμα γεννά στα παιδιά λόγω της ανάγκης για επαγρύπνηση στους καβγάδες και στα παλέματα. Έτσι, η ύπαρξή του απέκτησε μια ασάφεια, μια εσωτερική ανημπόρια, που δεν τον άφηναν να ανακαλύψει τον εαυτό του. 
Προσκολλήθηκε στους νέους του φίλους γιατί τον εντυπωσίασε η αγριότητά τους.

              
Η ζωή στο οικοτροφείο είναι βασανιστική. Τα βράδια, την ώρα που οι άνθρωποι πάνε στο θέατρο ή σε κάποιο ρεστοράν, ακούνε μουσική, κάνουν μια νέα γνωριμία, ερωτεύονται, στο ίδρυμα χτυπά το κουδούνι και νεκρώνουν τα πάντα: 

Τώρα ηχούσε το χτύπημα του κουδουνιού στα αυτιά του. Και τίποτα δεν φοβόταν τόσο όσο το χτύπημα αυτό, που καθόριζε αμετάκλητα σαν βάναυση μαχαιριά το τέλος της ημέρας. [...]

Τώρα δεν μπορείς να ζήσεις τίποτα πια, επί δώδεκα ώρες δεν θα συμβεί τίποτ’ άλλο, για δώδεκα ώρες θα ’σαι νεκρός: να ποιο ήταν το νόημα του ήχου αυτού.

Οι νέοι του ιδρύματος κάνουν παρέες και  δοκιμάζονται στον έρωτα με τη βοήθεια της Μπόζενας, μιας πόρνης της επαρχίας. Ο Ταίρλες επιλέγει να κάνει παρέα με δύο νέους που δεν εκτιμά. Ο ένας είναι ο Μπάινεμπεργκ που είχε την πεποίθηση πως χρησιμοποιώντας ασυνήθιστες πνευματικές δυνάμεις, μπορούσε να εξουσιάζει ανθρώπους και πράγματα. Ο άλλος ήταν ο Ράιτινγκ που ονειρευόταν πραξικοπήματα και υψηλή πολιτική· γι’ αυτό ήθελε να γίνει αξιωματικός.

Σημαντικό πρόσωπο και ο Μπαζίνι, οικότροφος που έχει κατηγορηθεί για μικροκλοπές και άλλα παραπτώματα και δανείζεται διαρκώς χρήματα από τους συμμαθητές του για να ξεχρεώσει. Ο Μπάινεμπεργκ και ο Ράιτινγκ αποφασίζουν να πειραματιστούν πάνω του και,  αντί να τον καταδώσουν στη Διεύθυνση και να αποβληθεί, τον μετατρέπουν σε υποχείριό τους.

Στην εξαιρετική εισαγωγή του ο Αλέξανδρος Ίσαρης αναφέρει πως κανένας ήρωας του βιβλίου δε θα μπορούσε να χαρακτηριστεί θετικός ή αρνητικός. Είναι όλοι τους αντιφατικοί. Αυτό σίγουρα ισχύει για τον πρωταγωνιστή. Ίσως και για τον Μπαζίνι, που είναι το θύμα. Ωστόσο ο Μπάινεμπεργκ και ο Ράιτινγκ εκδηλώνουν μια πρωτοφανώς κτηνώδη συμπεριφορά.

Ο Μπάινεμπεργκ διατυπώνει ξεκάθαρα τη θεωρία των ανώτερων και κατώτερων υπάρξεων. Αυτός και ο Ράιτινγκ είναι διεστραμμένοι και αρχομανείς. Οι εκδηλώσεις των μαθητών στο τέλος θυμίζουν την ομαδική υστερία των χιτλερικών. Ο Μπαζίνι είναι το θύμα που ταπεινώνεται και βασανίζεται με μεθόδους που θυμίζουν όλες τις μεθόδους των δικτατορικών καθεστώτων.

Οι δύο νέοι εξευτελίζουν το θύμα τους, το ταπεινώνουν, το μαστιγώνουν, το κακοποιούν σεξουαλικά. Τα κλιμακωτά βασανιστήριά του όμως τους αφήνουν όλο και πιο ανικανοποίητους. Στο τέλος ο Ράιτινγκ αναφέρει χαρακτηριστικά:

Το πιο έξυπνο, βέβαια, θα ήταν αν τον παραδίναμε στα παιδιά της τάξης. Λίγο να βοηθήσει ο καθένας, μπορούμε να τον ξεσχίσουμε, να τον κάνουμε κομμάτια. Αχ, τρελαίνομαι για μαζικές ενέργειες! Όλοι μαζί γίνονται ένας άνθρωπος και χωρίς πολλή προσπάθεια τα κύματα φουσκώνουν, φουσκώνουν, μέχρι που σκεπάζουν όλα τα κεφάλια.

Η ψυχολογία της μάζας. Ο άνθρωπος ταμπουρώνεται πίσω της και δείχνει το χειρότερό του πρόσωπο.

Οι Αναστατώσεις του οικότροφου Ταίρλες αποδείχτηκε εκ των υστέρων ένα προφητικό βιβλίο. Απεικονίζει την αυστηρή και αυταρχική αγωγή των νέων στα ιδρύματα των αρχών του 20ού αιώνα και ταυτόχρονα προβλέπει την άνοδο του ναζισμού. Πέρα από αυτά όμως αποτελεί  μια γλαφυρή περιγραφή των δύσκολων χρόνων της εφηβείας.

Η μετάφραση του Αλέξανδρου Ίσαρη είναι υποδειγματική. 

Ρόμπερτ Μούζιλ, Οι αναστατώσεις του οικότροφου Ταίρλες (μτφρ. Αλέξανδρος Ίσαρης) , Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2001.